Odbyta służba zastępcza a powołanie do służby przygotowawczej

Służba przygotowawcza, służba zastępcza

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w rozdziale 4a reguluje zasady i tryb powołania do służby przygotowawczej*. W art. 98a ust. 1 ustawy wskazano, że ochotnicy posiadający uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego, mogą pełnić na ich wniosek lub za ich zgodą służbę przygotowawczą. Zgodnie z ust. 3 stosunek służbowy służby przygotowawczej powstaje w drodze powołania, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby.

Zatem służba przygotowawcza ma charakter wyłącznie dobrowolny.

Możliwość powołania do służby przygotowawczej dotyczy również ochotników, którzy posiadają uregulowany stosunek do służby wojskowej. W myśl art. 73b ust. 1 ustawy – osoby, które odbyły służbę zastępczą uznaje się za osoby, które mają uregulowany stosunek do służby wojskowej.

Ponadto w art. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o służbie zastępczej wskazano, że: „Odbywanie służby zastępczej uznaje się za spełnianie powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie służby wojskowej”. Zatem również osoba, która odbyła służbę zastępczą, może, o ile wyrazi taką wolę, zostać powołana do służby przygotowawczej.

W art. 98a ust. 4 wskazano wymagania, jakie spełnić musi kandydat chcący pełnić służbę przygotowawczą.

„Do służby przygotowawczej może być powołana osoba niekarana za przestępstwo umyślne, posiadająca obywatelstwo polskie, odpowiednią zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia czynnej służby wojskowej, wiek co najmniej osiemnastu lat i wykształcenie:

1) co najmniej wyższe – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu oficerów;

2) co najmniej średnie lub średnie branżowe – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu podoficerów;

3) co najmniej gimnazjalne albo podstawowe po ukończeniu ośmioletniej szkoły podstawowej – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu szeregowych.”

Osoba po służbie zastępczej a powołanie na ćwiczenia wojskowe

W zakresie drugiego zagadnienia tj. czy osoba, która odbyła służbę zastępczą, może zostać powołana na ćwiczenia wojskowe oraz do pełnienia terytorialnej służby wojskowej – to również reguluje ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 100 ustawy stanowi, że:

„1. Obowiązek służby wojskowej żołnierzy rezerwy w czasie pokoju polega na odbywaniu ćwiczeń wojskowych oraz pełnieniu okresowej służby wojskowej.

1a. Obowiązek służby wojskowej w czasie pokoju osób przeniesionych do rezerwy niebędących żołnierzami rezerwy polega na odbywaniu ćwiczeń wojskowych.

2. Na ćwiczenia wojskowe można powołać:

1) żołnierzy rezerwy posiadających nadane przydziały kryzysowe;

2) żołnierzy rezerwy, na ich wniosek lub za ich zgodą, w drodze ochotniczego zgłoszenia się na te ćwiczenia, jeżeli przemawiają za tym potrzeby Sił Zbrojnych;

3) osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami rezerwy, które ochotniczo zgłosiły się do odbycia ćwiczeń wojskowych, jeżeli przemawiają za tym potrzeby Sił Zbrojnych.

3. Na ćwiczenia wojskowe i do okresowej służby wojskowej nie powołuje się żołnierzy rezerwy, którzy:

1) prowadzą własną kampanię wyborczą w przypadku kandydowania do organów, o których mowa w art. 65 ust. 4 – w czasie jej trwania;

2) zostali wybrani na posła, w tym do Parlamentu Europejskiego, albo senatora – w czasie trwania kadencji;

3) zostali przeznaczeni do odbycia służby zastępczej lub odbyli tę służbę.

4. Na ćwiczenia wojskowe nie powołuje się osób niebędących żołnierzami rezerwy, które:

1) prowadzą własną kampanię wyborczą w przypadku kandydowania do organów, o których mowa w art. 65 ust. 4 – w czasie jej trwania;

2) zostały wybrane na senatora albo posła, w tym do Parlamentu Europejskiego – w czasie trwania kadencji;

3) zostały przeznaczone do odbycia służby zastępczej lub odbyły tę służbę.

Analiza wskazanej regulacji prowadzi do wniosku, iż osoby, które odbyły służbę zastępczą, nie są powoływane do odbycia ćwiczeń wojskowych oraz odbycia okresowej służby wojskowej.

Osoba po służbie zastępczej a terytorialna służba wojskowa

W zakresie możliwości pełnienia terytorialnej służby wojskowej – art. 98 k ust. 3 pkt 5) ustawy wprost wskazuje, że nie może takiej służby pełnić osoba, która była przeznaczona do służby zastępczej.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 28 marca 2019 r., II SA/Wa 1580/18, wskazał, że: „wolą ustawodawcy było, aby osoby, które w przeszłości z uwagi na przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie chciały odbywać służby wojskowej obecnie nie mogą ubiegać się o powołanie do pełnienia terytorialnej służby wojskowej. Zapis tego artykułu nie budzi żadnych wątpliwości i nie może być interpretowany w inny sposób. W świetle obowiązujących przepisów odbycie służby zastępczej niesie za sobą konsekwencje w postaci wyłączenia z możliwości powołania do pełnienia różnych form służby wojskowej, tj. ćwiczenia wojskowe, okresowa służba wojskowa (art. 100 ust. 3 ustawy), a także terytorialna służba wojskowa.”.

Podsumowując, ustawa nie wyklucza osoby, która odbyła służbę zastępczą, z możliwości powołania do służby przygotowawczej. Przepisy wyłączają jednak takie osoby od możliwości wykonywania niektórych form pełnienia służby wojskowej m.in. terytorialnej służby wojskowej.

* Opis sprawy z grudnia 2021 r.