Obrażanie przez używanie obraźliwych określeń

Znieważanie innej osoby w jej obecności lub pod jej nieobecność

Zachowanie opisane w pytaniu można rozpatrywać zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i na gruncie prawa karnego.

Zacznę od prawa karnego. Należy w tym miejscu przytoczyć treść art. 216 § 1 Kodeksu karnego, zgodnie z którym „kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”.

Przedmiotem ochrony jest cześć wewnętrzna (podmiotowa), czyli godność. Chroniona jest godność każdej osoby fizycznej, bez względu na jej płeć, wiek, status społeczny czy pochodzenie.

Czym jest zniewaga drugiej osoby?

Pod pojęciem zniewagi należy rozumieć rozmaitego rodzaju zachowania, których wspólną cechą jest to, że wyrażają pogardę dla godności drugiego człowieka. Środki wyrazu, jakie zostały przez sprawcę do tego użyte, są obojętne. Znieważające zachowanie może zatem przybrać postać słowną (posłużenie się wulgarnym słownictwem, epitetami), być wyrażone przy pomocy rysunku (np. karykatura), symboli, znaków albo innego rodzaju środka przekazu (film, fotografia).

Czy zniewaga jest przestępstwem?

Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 07.05.2008 r. (sygn. akt III KK 234/07), „przestępstwo zniewagi polega na użyciu słów obelżywych lub sformułowanie zarzutów obelżywych lub ośmieszających, postawionych w formie niezracjonalizowanej. O uznaniu określonych sformułowań za »znieważające« decydują w pierwszym rzędzie ogólnie przyjęte normy obyczajowe”.

Na marginesie warto dodać, że przestępstwo zniewagi jest przestępstwem formalnym (bezskutkowym), dokonanym w momencie wykonania przez sprawcę działania znieważającego. Nie jest natomiast wymagane zaistnienie jakiegokolwiek skutku w postaci odczucia przez pokrzywdzonego znieważającego zachowania się sprawcy jako naruszającego jego poczucie własnej wartości. Pokrzywdzony nie musi zatem odczuć zniewagi jako ujmę dla swej godności.

Jak może wyglądać zniewaga?

Przepis art. 216 § 1 wyraźnie określa trzy „podtypy” zniewagi:

1. w obecności znieważanego (tzw. zniewaga bezpośrednia),
2. pod nieobecność znieważanego, lecz publicznie,
3. niepublicznie i pod nieobecność znieważanego, lecz w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła.

W punkcie 1. i 2. mamy do czynienia z tzw. zniewagą zaoczną. Nie znam dokładnie okoliczności, w których doszło do zniewagi, jednak w grę będzie wchodziła zniewaga zaoczna, gdyż z pytania wynika, że nie była Pani obecna w czasie wypowiadania obelg.

Ściganie za zniewagę z oskarżenia prywatnego

Przestępstwo zniewagi zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym jest ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 216 § 5 Kodeksu karnego). Oznacza to, że ustawodawca możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej uzależnił od woli pokrzywdzonego. Przyjęcie takiego rozwiązania legislacyjnego uzasadnia bez wątpienia charakter naruszonego w następstwie popełnienia przestępstwa pomówienia dobra prawnego. Pozostawia się zatem pokrzywdzonemu ocenę, czy jego cześć została naruszona, oraz jakie środki zastosować dla jej prawnej ochrony. Jak podkreśla się w orzecznictwie, „cześć stanowi dobro, co do którego każdy sam, wedle własnego wrażenia i poczucia, może ocenić i rozstrzygnąć, czy go obrażono i przeto tylko na skutek własnej skargi znieważonej osoby nastąpić może ściganie karne za zniewagę” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25.07.1922 r., sygn. akt 1190/1922)

Wszczęcie postępowania karnego dotyczącego przestępstwa zniesławienia następuje na drodze wniesienia przez oskarżyciela prywatnego aktu oskarżenia do sądu.

Kiedy postępowanie karne dotyczące przestępstwa zniesławienia toczy się z urzędu?

W sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego akt oskarżenia może też wnieść prokurator. Warunkowane jest to jednak stwierdzeniem z jego strony, iż wymaga tego interes społeczny (art. 60 § 1 Kodeksu postępowania karnego). Postępowanie karne toczy się wówczas z urzędu, zaś pokrzywdzony może w nim uczestniczyć w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Akt oskarżenia przeciwko autorowi obelg - naruszenie dóbr osobistych

Reasumując, w przedmiotowej sprawie może Pani wnieść do sądu akt oskarżenia przeciwko autorowi obelg.

Przechodząc na grunt prawa cywilnego, zachowanie opisane w pytaniu można kwalifikować także jako naruszenie dóbr osobistych. Zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

W opisanym przypadku wydaje się, iż powinniśmy się skupić na takich dobrach osobistych, jak cześć i godność. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 października 1971 r. stwierdził, że cześć, dobre imię i dobra sława człowieka są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny życia osobistego, zawodowego i społecznego, naruszenie czci może więc nastąpić zarówno przez pomówienie o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym, jak i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym, naruszające dobre imię danej osoby i mogące narazić ją na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności (tak też SN w wyroku z dnia 8.10.1987 r., sygn. akt II CR 269/87).

W przypadku naruszenia dóbr osobistych poszkodowany może na podstawie art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego żądać zaniechania tego działania.

W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych

Zgodnie natomiast z art. 448 Kodeksu cywilnego „w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia”.

Na mocy tego przepisu może więc Pani przed sądem cywilnym domagać się zasądzenia na swoją rzecz zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie bowiem jest jednym ze środków ochronnych dóbr osobistych. Zadośćuczynienie pieniężne to odpowiednia suma pieniężna, przyznawana przez sąd z tytułu doznanej krzywdy temu, czyjego dobro osobiste zostało naruszone. Krzywdy polegają na ujemnych przeżyciach (cierpieniach fizycznych lub psychicznych) związanych z naruszeniem dobra osobistego pokrzywdzonego, nie można ich jednak mierzyć jednostkami pieniężnymi. Przyjmuje się więc, że takie zadośćuczynienie ma po prostu charakter kompensacyjny.

Każdy może żądać, aby krzywdy, jakich doznaje w związku z naruszeniem dóbr osobistych, zostały w pewien sposób zrekompensowane. Zadośćuczynienie za doznany uszczerbek fizyczny czy też psychiczny może nastąpić bądź przez świadczenie pieniężne na rzecz osoby, której dobro zostało naruszone, bądź na cel społeczny – zależy to od woli żądającego ochrony.

Dowody w sprawie o naruszenie dóbr osobistych

Dodam jeszcze, że w polskim Kodeksie postępowania karnego nie sformułowano zamkniętego katalogu dowodów. W związku z tym dowodem w postępowaniu karnym jest każdy dopuszczalny przez prawo środek procesowy służący do dokonania ustaleń faktycznych, czyli taki, którego celem jest ustalenie okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Jako dowód w Pani sprawie mogą więc posłużyć przykładowo zeznania świadków czy też nagrania dokonane za pomocą urządzeń audiowizualnych.

Reasumując, w zaistniałej sytuacji może Pani skorzystać zarówno z drogi postępowania karnego, jak i cywilnego.