Obowiązek opieki nad chorym członkiem rodziny

Kto ponosi koszty pobytu członka rodziny w DPS-ie?

Istotne jest, dlaczego i na jakiej podstawie opłaca Pan opiekę na weekendy – czy robi Pan to dobrowolnie, czy też została wobec Pana wydana decyzja, na której podstawie jest Pan zobowiązany do podejmowania takich działań.

Jeżeli chodzi o prawne obowiązki, to mogą one wynikać z dwóch podstaw prawnych. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r., poz. 901) obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej, przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Zatem nie jest Pan wskazany w tym katalogu. Z przepisów wynika jedynie, że obowiązek realizuje mieszkaniec, potem małżonek i zstępni przed wstępnymi, na końcu gmina. Obowiązek wstępnych nie powstaje, jeżeli opłatą można obciążyć zstępnych, nie wiadomo jednak, jak należy rozłożyć obciążenia w ramach tych dwóch grup. W praktyce wątpliwości dotyczą sytuacji, gdy mieszkaniec domu pomocy społecznej ma dzieci, wnuki, a często i dalszych zstępnych, którzy spełniają warunki dochodowe określone w ust. 2 pkt 2, albo też zdolni do wypełniania rzeczonego obowiązku są zarówno rodzice, jak i dziadkowie pensjonariusza. W orzecznictwie nie ma jednolitego stanowiska w powyższej kwestii. Część składów orzekających powołuje się na analogię do obowiązku alimentacyjnego, podkreślając, że mimo braku odesłań do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kolejność wnoszenia opłaty jest wzorowana właśnie na tym obowiązku i tak powinna być odczytywana. Jeżeli zatem jest kilku zstępnych lub wstępnych, opłatą należy obciążyć bliższych stopniem przed dalszymi (tak WSA w Kielcach w wyroku z 10.01.2019 r., sygn. akt II SA/Ke 759/18).

W niektórych wyrokach wybrzmiewa konieczność relatywizowania sytuacji rodzinnej, w tym dopuszczania możliwości obciążania dalszych zstępnych, jeżeli istnieją dla tego określone uzasadnienia, np. gdy zstępni ci otrzymali od mieszkańca domu pomocy społecznej korzyść majątkową lub zobowiązani są w inny sposób do świadczeń na jego rzecz (służebność mieszkania). Wreszcie wyrażany jest pogląd, że w ramach grupy zstępnych (wstępnych) każdy ma taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować go może osiągany dochód. W wyroku z 21.09.2017 r., sygn. akt I SA/Wa 704/17, WSA w Warszawie uznał, że „o ile można zgodzić się z twierdzeniem, że ustawodawca nie nakazał obciążania obowiązkiem uiszczenia opłat wszystkich zstępnych, o tyle nie można zgodzić się z tym, że organ administracji w sposób arbitralny może dokonać wyboru osoby spośród osób zobowiązanych do ponoszenia tej opłaty i tylko w stosunku do niej prowadzić postępowanie. W takiej sytuacji […] organ powinien prowadzić postępowanie jednocześnie w stosunku do wszystkich osób należących do tego samego kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Osoby te powinny być zawiadomione o wszczęciu postępowania i powinny być stronami tego postępowania, a także ich wszystkich powinna dotyczyć decyzja wydana w sprawie ustalenia obowiązku odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej”.

Natomiast na podstawie ust. 2a opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej mogą wnosić osoby niewymienione w ust. 2. Mogą, co nie oznacza, że muszą.

Obowiązek alimentacyjny wobec ciotki

Należy odnieść się następnie do przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2023 r., poz. 2809), w skrócie K.r.io. Zgodnie z art. 128 K.r.io. „Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo”.

Przepis ten odnosi się do kwestii alimentów. Obowiązek alimentacyjny dostarczania środków utrzymania oznacza obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji. Wypełnianie tego obowiązku może polegać również na dostarczaniu uprawnionemu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej. Obowiązek wspierania małżonka, krewnych, przysposobionych i powinowatych jest obowiązkiem istniejącym niezależnie od tego, czy został stwierdzony orzeczeniem sądu. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymuje od zobowiązanych należnych mu środków utrzymania lub wychowania, może domagać się zasądzenia takich świadczeń w drodze orzeczenia sądowego. W normalnie funkcjonującej rodzinie obowiązek wspierania jej członków jest wykonywany dobrowolnie, na bieżąco, w miarę powstawania potrzeb po stronie uprawnionego. Dopiero zaburzenie relacji rodzinnych prowadzi zwykle do konieczności uzyskania ochrony w postaci ustalenia świadczeń alimentacyjnych przez sąd.

Przepis art. 128 K.r.io. wskazuje, że obowiązek alimentacyjny obciąża wyłącznie krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Nie jest Pan krewnym w linii prostej, gdyż nie pochodzi Pan od tej osoby. Rodzeństwem są osoby, które mają przynajmniej jednego wspólnego rodzica, przy czym bez znaczenia jest to, czy osoby te pochodzą od rodziców pozostających w związku małżeńskim, czy też nie. Nie jest Pan również rodzeństwem tej osoby. Zatem zgodnie z przepisami prawa nie obowiązuje Pana obowiązek alimentacyjny.

Pochowanie zmarłego członka rodziny

Na zakończenie należy odnieść się do kwestii pochówku. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2024 r., poz. 576) „Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:

1) pozostały małżonek(ka);

2) krewni zstępni;

3) krewni wstępni;

4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;

5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia”.

Znajduje się Pan w tym katalogu jako krewny boczny.

Zgodnie z ust. 3 przedmiotowej ustawy „Zwłoki niepochowane przez podmioty, o których mowa w ust. 1, albo nieprzekazane uczelni lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki są chowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu, a w przypadku osób pozbawionych wolności zmarłych w zakładach karnych lub aresztach śledczych – przez dany zakład karny lub areszt śledczy, z wyjątkiem zwłok osób, które uwolniły się z zakładu karnego lub aresztu śledczego, oraz osób, które przebywały poza terenem zakładu karnego lub aresztu śledczego, w szczególności w trakcie korzystania z zezwolenia na czasowe opuszczenie tego zakładu lub aresztu bez dozoru lub asysty funkcjonariusza Służby Więziennej”.

Wobec powyższego, w przypadku gdy Pan tego nie zrobi, to obowiązek pochówku będzie spoczywał na gminie.

Żądanie zwrotu kosztów pochówku przez gminę

W art. 10 ust. 4 zawarta jest regulacja, zgodnie z którą obowiązek pochowania zwłok przez gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu albo przez zakład karny lub areszt śledczy nie wyklucza żądania zwrotu kosztów na podstawie innych ustaw. Oznacza to, że zarówno gminie, jak i zakładowi karnemu lub aresztowi śledczemu będzie przysługiwało prawo do żądania i dochodzenia zwrotu kosztów pochówku od osób zobowiązanych do tego, jeśli taki obowiązek będzie wynikał z przepisów szczególnych. Jako przykład takich przepisów można wskazać przepisy dotyczące pomocy społecznej, ponieważ pochówek na koszt gminy odbywa się w ramach pomocy społecznej.

Zgodnie z art. 96 ust. 1 i 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 182 ze zm.):

„Obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na:

1) osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej;

2) spadkobiercy osoby, która korzystała ze świadczeń z pomocy społecznej – z masy spadkowej;

3) małżonku, zstępnych przed wstępnymi osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej – jedynie w przypadku gdy nie dokonano zwrotu wydatków zgodnie z pkt 1 i 2, w wysokości przewidzianej w decyzji dla osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej”.

W przypadku pokrycia kosztów pogrzebu przez gminę poniesione wydatki podlegają zwrotowi z masy spadkowej, jeżeli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy. Warto również nadmienić, że szczegółowe uregulowania dotyczące pochówków przez gminy zawarte są w uchwałach poszczególnych gmin.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593

2. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych - Dz.U. 1959 nr 11 poz. 62

3. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 21.09.2017 r., sygn. akt I SA/Wa 704/17
5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z 10.01.2019 r., sygn. akt II SA/Ke 759/18