Stolarz nie dotrzymał terminu wykonania usługi, co zrobić?

Pan Tomasz podpisał ze stolarzem prowadzącym działalność gospodarczą umowę na wykonanie usługi stolarskiej. Została przekazana zaliczka na poczet zakupu materiału. Od ustalonego w umowie terminu minął już miesiąc, a usługa nie została wykonana. Wykonawca unika kontaktu – nie odbiera telefonu, jest nieosiągalny. Co robić? Jak odzyskać zaliczkę?

Pan Tomasz powinien zadziałać dwutorowo. Z jednej strony należy zrealizować możliwości, jakie daje prawo cywilne, czyli odstąpienie od umowy, żądanie zwrotu zaliczki, ewentualnie uzyskanie wyroku nakazującego taki zwrot, który można będzie egzekwować przez komornika (tu warto sprawdzić, czy druga strona ma majątek, z którego można egzekwować zaliczkę). Z drugiej strony powinien zgłosić sprawę na policję, ponieważ może zachodzić podejrzenie popełnienia przestępstwa oszustwa. To działanie może skuteczniej wpłynąć na wykonawcę, aby zwrócił zaliczkę.

Zawarta przez pana Tomasza umowa jest umową o dzieło w rozumieniu Kodeksu cywilnego (K.c.), do której stosuje się przepisy art. 627 i nast. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

W reżimie tej umowy ustanowiono przepis art. 635, zgodnie z którym: jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem dzieła tak dalece, że nie zdoła ukończyć pracy w czasie wskazanym w umowie

W wypadku pana Tomasz występuje dokładnie taka sytuacja jak w przepisie – przyjmujący zamówienie opóźnił się z rozpoczęciem dzieła tak dalece, że nie tylko nie jest prawdopodobne, by zdołał je ukończyć w czasie umówionym, ale już nawet wiemy, że nie zdołał tego uczynić w tym czasie. Dlatego panu Tomaszowi przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy. Ponieważ odstąpienie od umowy może być dokonane w dowolnej formie, wymaganiem jest tylko, by wola pana Tomasza w tym względzie doszła do drugiej strony i była wyrażona w sposób dostateczny (art. 60, art. 61 § 1). Prawdopodobnie takie oświadczenie pan Tomasz już złożył, żądając np. zwrotu zaliczki. Jednak, aby w tym względzie sytuacja była jasna, powinien teraz w piśmie skierowanym do wykonawcy oświadczyć, że odstępuje od zawartej umowy na podstawie art. 635 K.c., bądź też potwierdza takie odstąpienie dokonane np. w rozmowie telefonicznej, SMS-em w dniu. Takie pismo można wysłać do wykonawcy listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a oprócz tego również e-mailem i SMS-em.

Na mocy art. 494 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

§ 2. Zwrot świadczenia na rzecz konsumenta powinien nastąpić niezwłocznie”.

Odstąpienie zamawiającego od umowy o dzieło

Po odstąpieniu od umowy pan Tomasz może domagać się niezwłocznego zwrotu od drugiej strony zapłaconej zaliczki. W piśmie należy zatem wezwać wykonawcę do jej zwrotu w terminie np. 3 dni od otrzymania pisma (pismo może być przesłane także e-mailem, gdyż termin 3 dni zacznie się liczyć wcześniej – od odebrania wiadomości) na rachunek bankowy (tu podać nr konta). W przypadku braku zapłaty pan Tomasz wystąpi na drogę postępowania sądowego, co narazi wykonawcę na konieczność poniesienia dodatkowych kosztów, tj. kosztów sądowych, egzekucji, kosztów zastępstwa procesowego. Z racji treści, które mają się znaleźć w przedmiotowym piśmie, można je zatytułować „Oświadczenie o odstąpieniu od umowy wraz z wezwaniem do zapłaty”. Pan Tomasz może także wskazać, że po wskazanym terminie rozpocznie naliczanie odsetek z tytułu opóźnienia z art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego w wysokości ustawowej za każdy dzień zwłoki. Powyższy przepis stanowi, że może również żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Do żądanej kwoty należy zatem doliczyć wysokość kosztów, które naprawią szkodę wyrządzoną przez wykonawcę w związku z niewykonaniem umowy. W piśmie trzeba precyzyjnie opisać te koszty, a najlepiej także załączyć dowody ich poniesienia.

Obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Zasady ogólne, o których mowa w przepisie, określa art. 471 K.c.: „na mocy bowiem art. 471 dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W Pana wypadku nie może być wątpliwości, że dłużnik [wykonawca] zobowiązania nie wykonał”. Szkodą jest uszczerbek majątkowy, na który składają się strata i utracony zysk (art. art. 361 § 2). Stratę stanowić mogą wydatki, które poniósł zamawiający na zrekompensowanie szkody.

Żeby jednak skutecznie zrealizować roszczenie o odszkodowanie, zamawiający musi dowieść:

• niewykonania zobowiązania (nie będzie to trudne, zapewne tę okoliczność potwierdzi druga strona, korespondencja od niej, e-maile pana Tomasza, a nawet zdjęcie, że nie ma usługi, przedmiotu itd.);
• poniesienia szkody majątkowej i wysokości tej szkody (nie wiem, o jakie koszty mógłby się ubiegać pan Tomasz, stąd trudno wskazać mi konkretne dowody, które można by przedstawić);
• adekwatnego związku przyczynowego między niewykonaniem zobowiązania a powstaniem szkody (bowiem na zamawiającym, czyli panu Tomaszu będzie spoczywał ciężar dowodu co do tych okoliczności – art. 6).

Przytoczę chociażby wyrok Sądu Najwyższego z 18.04.2013 r., sygn. akt III CSK 243/12, LEX nr 1353200, zgodnie z którym „jeżeli inwestor w razie wadliwego wykonania robót budowlanych wybrał reżim odpowiedzialności kontraktowej, musi udowodnić fakt nienależytego wykonania zobowiązania, rodzaj i wysokość szkody oraz istnienie normalnego związku przyczynowego między nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą”.

Jeżeli wykonawca nie zadośćuczyni wezwaniu pana Tomasza (należy zachować dowód jego wysłania, a najlepiej także dowód odbioru przy wysłaniu przesyłki listem poleconym za potwierdzeniem odbioru), może on dochodzić swojego roszczenia przed sądem.

Pozew do sądu przeciwko nierzetelnemu wykonawcy 

Zgodnie z art. 286 § 1 Kodeksu karnego (K.k.): „kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Dla popełnienia tego przestępstwa wymaga się zatem wprowadzenia w błąd innej osoby albo wyzyskania błędu (w tym także mieści się wywołanie u niej wyobrażenia o istniejącej – nie przyszłej – rzeczywistości, która jest w istocie inna niż przedstawia jej sprawca, por. wyrok SN z dnia 19 lipca 2007 r., sygn. akt V KK 384/06) lub nienależytego pojmowania podejmowanego działania. Za taki przypadek uznaje się np. sytuację, kiedy sprawca, wiedząc, że nie będzie w stanie zrealizować swojego zobowiązania, zawiera umowę, nie zamierzając się z niej wywiązać albo przedstawia kontrahentowi nieprawdziwe informacje dotyczące transakcji, która ma być zrealizowana. Takie okoliczności oczywiście muszą być sprawcy udowodnione.

Osiągnięcie korzyści majątkowej kosztem klienta – oszustwo

Przestępstwo z art. 286 K.k. jest zatem przestępstwem umyślnym – zachowanie sprawcy ma być ukierunkowane na określony cel, którym w przypadku oszustwa jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Podejmując działanie, sprawca musi mieć wyobrażenie pożądanej sytuacji, która ma stanowić rezultat tego działania. „Zamiar bezpośredni winien obejmować zarówno cel, jak i sam sposób działania zmierzający do zrealizowania tego celu” (por. uzasadnienie wyroku SN z dn. 14.01.2004 r., sygn. akt IV KK 192/03). Trzeba bowiem odróżnić zwykłe niedotrzymanie warunków umowy (a także zwrotu zaliczki, która ze swej istoty jest świadczeniem podlegającym zwrotowi w przypadku niedojścia umowy do skutku) od oszustwa, czyli celowego doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Oceniając, czy doszło do oszustwa, sąd (prokuratura) bierze pod uwagę wszystkie okoliczności dotyczące realności wypełnienia złożonych obietnic kontrahentowi, w tym:

• możliwości finansowe sprawcy;
• skalę przyjętych zobowiązań;
• zachowanie sprawcy po otrzymaniu pieniędzy;
• stosunek do pokrzywdzonego w związku z upływem terminów płatności;
• ocenę zmian w mieniu sprawcy na niekorzyść w czasie zwłoki w płatności i przyczyn tego stanu rzeczy (tak: wyrok SA w Krakowie z dnia 29 sierpnia 2013 r., sygn. akt II AKa 122/13).

„Podstawowym kryterium rozgraniczenia oszustwa od niewywiązania się z zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym jest wykazanie, że w chwili zawierania zobowiązania (umowy) sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to jest dążył do uzyskania świadczenia poprzez wprowadzenie w błąd lub wyzyskanie błędu co do okoliczności mających znaczenie dla zawarcia umowy, mając świadomość, że gdyby druga strona umowy znała rzeczywisty stan, nie zawarłaby umowy lub nie zawarłaby jej na tych warunkach, na jakich została zawarta” (wyrok jw.)

Zatem w przypadku pana Tomasza należałoby ocenić wszystkie omówione aspekty. Przypisanie kontrahentowi popełnienia przestępstwa wymaga udowodnienia, iż od początku nie zamierzał zrealizować umowy i zatrzymać dla siebie zaliczkę, jego działanie było nakierunkowane na osiągnięcie tego celu. Z pewnością, gdyby podobna sytuacja zdarzała się przedsiębiorcy w ostatnim czasie, a z jakiegoś powodu byłoby jasne, że nie może wywiązać się z zobowiązań – np. ze względu na swoją sytuację finansową nie mógł zakupić materiałów i na to nie przeznaczył zaliczki pana Tomasza, a nawet w ogóle nie dokonał zamówienia – przemawiałoby to za popełnieniem przestępstwa. Obok tego istotne pozostaje aktualne zachowanie przedsiębiorcy, który unika z zamawiającym kontaktu.

Ponieważ aktualne zachowanie przedsiębiorcy może wskazywać na zamiar popełnienia oszustwa, pan Tomasz może zawiadomić policję o takim podejrzeniu albo zgłaszając ten fakt na komisariacie (ustnie do protokołu), albo formułując „Zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa” (może Pan wysłać zawiadomienie do prokuratury właściwej ze względu na miejsce popełnienia czynu – tam, gdzie sprawca działał lub zaniechał działania albo tam, gdzie skutek tego działania nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić). W takim postępowaniu organ postępowania przygotowawczego powinien zbadać, czy nastąpiły przesłanki wymienione przeze mnie powyżej. Na pewno dodatkowo złożenie takiego zawiadomienia zmobilizuje wykonawcę do zapłaty.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt III CSK 243/12
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2007 r., sygn. akt V KK 384/06
5. Uzasadnienie wyroku SN z dn. 14 stycznia 2004 r., sygn. akt IV KK 192/03
6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 sierpnia 2013 r., sygn. akt II AKa 122/13