Nieprawdziwy powód wydziedziczenia w testamencie - jak dochodzić swoich praw?

Prawo do zachowku

Podstawa prawna: przepisy Kodeksu cywilnego (K.c.), Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.)

Zgodnie z art. 991 § 1 K.c. – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Z treści testamentu wynika, jakoby Pani i siostra były wydziedziczone, jednakże samo wydziedziczenie jeszcze nie pozbawia Pani prawa do zachowku. Ma Pani bowiem prawo, podobnie jak siostra, wystąpić do sądu z żądaniem zapłaty zachowku, wskazując, iż wydziedziczenie nie jest skuteczne.

Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych jako powód wydziedziczenia

W Pani przypadku w grę wchodzi treść art. 1008 pkt 3 K.c. Profesor Andrzej Kidyba wskazuje, iż „przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 K.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie uprawnionego do zachowku odnosi się do osoby spadkodawcy i dotyczy niedopełniania obowiązków rodzinnych względem niego, na przykład niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie itp. Należy jednak podkreślić, że wskazane zachowanie musi nosić cechy uporczywości, czyli musi być długotrwałe czy wielokrotne.”

Jak widać, każda tego rodzaju sprawa wymaga indywidualnej oceny nie tylko zachowania wydziedziczonego, ale także zachowania samego spadkodawcy. Wyraźnie bowiem podkreślić należy, iż by wydziedziczenie było skuteczne, konieczne będzie wykazanie, że Pani miała obiektywne możliwości podjęcia kontaktu z ojcem, ale tego nie czyniła. Jeżeli ojciec Panią wydziedziczył, to nie ma Pani prawa do zachowku, jednakże może Pani kwestionować samo wydziedziczenie.

Podważenie wydziedziczenia

Pani działanie powinno bowiem zmierzać do wykazania, że z obiektywnego punktu widzenia zachowanie Pani nie było ukierunkowane na umyślne porzucenie kontaktu z ojcem. Konieczne będzie wykazanie, że nie miała Pani, obiektywnie rzecz oceniając, możliwości kontaktu z ojcem. Na przeszkodzie stały bowiem osoby, które na co dzień nim się opiekowały. Każdy, nawet najmniejszy szczegół będzie miał zatem dla Pani interesu istotne znaczenie, albowiem ocena, czy wydziedziczenie było uzasadnione, będzie oceniane z obiektywnego punktu widzenia. Z przedstawionego opisu jak dla mnie wynika, że ma Pani, tak jak i siostra, bardzo duże szanse na podważenie wydziedziczenia. Musi Pani mieć świadomość, że w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie badał zasadności wydziedziczenia, lecz jedynie to, czy testament jest ważny (a nie czy wydziedziczenie jest skuteczne). Ma Pani pełne prawo podważyć wydziedziczenie, co spowoduje, że otwiera się Pani prawo do zachowku.

Pogląd taki prezentowany jest w tezie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 23/14, zgodnie z którym „dla zasadności wydziedziczenia nie ma decydującego znaczenia wola spadkodawcy, lecz obiektywne istnienie ściśle przewidzianych przez ustawodawcę w art. 1008 K.c. podstaw wydziedziczenia”.

Wskazana w testamencie przyczyna musi być sprawdzona, czy rzeczywiście występowała. Wskazanie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o jego skuteczności. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku, powołując się na bezzasadność wydziedziczenia. Także spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne (wyrok SN z dnia 9 grudnia 1974 r., I CR 873/74).

Termin przedawnienia roszczenia o zachowek

Proszę pamiętać, że zgodnie z art. 1007 § 1 K.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Zanim wystąpią Panie o zachowek, należałoby wezwać siostrę do jego zapłaty celem wypełnienia obowiązku, o którym mowa w art. 187 § pkt 3 K.p.c. (przedsądowa próba rozstrzygnięcia sporu).

Proszę pamiętać, że bieg sprawy o stwierdzenie nabycia spadku nie przerywa terminu do ubiegania się o zachowek.