Niepełnosprawność a badanie lekarskie kierowcy

Badanie lekarskie przeprowadzane w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami

W obecnym stanie prawnym może, ale nie musi Pani zostać skierowana na badania lekarskie – zależy to od oceny starosty lub ewentualnie oceny organów odwoławczych. Zacznę jednak od przedstawienia obecnie wiążących przepisów.

Zrozumiała jest Pani wątpliwość dotycząca obowiązywania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, wydanego na podstawie uchylonych przepisów ustawy prawo o ruchu drogowym. Przepisy te zostały uchylone ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2011 r. Nr 30, poz. 151). Tam również znajduje się jednak poniższy przepis:

„Art. 137. Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 80d ust. 7, art. 88 ust. 7, art. 94 ust. 4, art. 100 ust. 2, art. 115, art. 115l, art. 123, art. 125 oraz art. 127 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie upoważnień określonych w niniejszej ustawie, nie dłużej jednak niż przez okres 18 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy”.

Na podstawie powyższego, związku z faktem, że nowe przepisy wykonawcze nie weszły w życie, a okres 18 miesięcy od dnia wejścia w życie przywoływanej ustawy jeszcze nie upłynął*, należy bez wątpliwości stwierdzić, że omawiane rozporządzenie nadal jest wiążące i obecne jest przepisem wykonawczym wobec art. 75 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2011 r. Nr 30, poz. 151):

„1. Badaniu lekarskiemu przeprowadzanemu w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami, zwanemu dalej badaniem lekarskim, podlega, z zastrzeżeniem ust. 4 (…):

5) osoba posiadająca prawo jazdy lub pozwolenie na kierowanie tramwajem, jeżeli istnieją uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do stanu jej zdrowia (…);

2. Badanie lekarskie, o którym mowa w ust. 1, przeprowadza się:

1) na wniosek osoby w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3 i 6;

2) na podstawie skierowania w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 4 i 5 (…)”.

Dla porządku przywołam zatem również istotny z punktu widzenia omawianej sprawy przepis rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami:

„§ 2. (…) 4. Osobie, o której mowa w art. 122 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy, decyzję o skierowaniu na badanie lekarskie wydaje starosta, w przypadku otrzymania:

1) wniosku od egzaminatora o stwierdzonych zastrzeżeniach co do stanu zdrowia osoby poddanej egzaminowi państwowemu;

2) wniosku od organu kontroli ruchu drogowego o stwierdzonych w trakcie wykonywania czynności służbowych zastrzeżeniach co do stanu zdrowia osoby posiadającej uprawnienia do kierowania pojazdem;

3) zawiadomienia powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, o posiadaniu przez osobę niepełnosprawną uprawnienia do kierowania pojazdem.

5. Starosta może również skierować na badanie lekarskie osobę, co do której powziął wiarygodną informację o zastrzeżeniach w stanie zdrowia tej osoby, mogących powodować niezdolność do prowadzenia pojazdów.

6. Starosta wydaje skierowanie, o którym mowa w ust. 4 i 5, w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania wniosku, zawiadomienia lub informacji.

7. Wzór skierowania, o którym mowa w ust. 4 i 5, określa załącznik nr 2 do rozporządzenia”.

Warto odnotować, że do przywoływanych powyżej uchylonych przepisów art. 122 ustawy o prawie drogowym stosuje się odpowiednio aktualnie obowiązujące przepisy przywołanego powyżej art. 75. Wskazuje na to również praktyka orzecznicza sądów, które w swoich wyrokach dotyczących art. 122 i 123, wydanych już po ich uchyleniu, przywołują jednocześnie właśnie art. 75 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 o kierujących pojazdami. Z Pani punktu widzenia istotny jest przede wszystkim wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 17 stycznia 2013 r. (II SA/Sz 1119/12). Sąd w orzeczeniu literalnie omawia przede wszystkim uchylone już przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym, więc przed przejściem do brzmienia wyroku przywołam jeszcze te przepisy:

„Art. 122.

1. Badaniu lekarskiemu przeprowadzanemu w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem podlega (…):

4) kierujący pojazdem skierowany decyzją starosty w przypadkach nasuwających zastrzeżenia co do stanu zdrowia;

5) osoba posiadająca prawo jazdy lub pozwolenie do kierowania tramwajem, skierowana decyzją starosty na podstawie zawiadomienia właściwych organów orzekających o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy”.

Uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności w celu wyrobienia sobie karty parkingowej dla niepełnosprawnych

Orzeczenie WSA dotyczyło sprawy bardzo podobnej do Pani problemu. Niepełnosprawny uzyskał orzeczenie o niepełnosprawności głównie celem wyrobienia sobie karty parkingowej dla niepełnosprawnych, po czym został skierowany na dodatkowe badania lekarskie. Przegrał we wszystkich instancjach odwoławczych, niemniej istotną różnicą między sytuacją Pani a powoda przywołanego orzeczenia jest to, że w tym przypadku niepełnosprawność była znaczna, w Pani sprawie – umiarkowana. Trudno z całą pewnością stwierdzić, że może to przesądzić o innym rozstrzygnięciu w Pani sprawie, niemniej jest to czynnik zdecydowanie różnicujący obie sprawy. Ze względu jednak na sporą analogię, dla Pani potrzeb przywołam poniżej obszerne fragmenty omawianego wyroku:

„1. Za chybione uznać należy stanowisko, że art. 122 ust. 1 pkt 4 P.r.d. [Prawa o ruchu drogowym] odnosi się do osób ubiegających się o wydanie prawa jazdy. Chybiony jest również pogląd, że osoby, która uzyskała orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, nie można skierować na badania w sytuacji nasuwających się zastrzeżeń co do stanu zdrowia.

2. Artykuł 122 ust. 1 pkt 4 P.r.d. nie jest przepisem ogólnym względem art. 122 ust. 1 pkt 5 tej ustawy. Każde z tych uregulowań może stanowić samodzielną podstawę decyzji w przypadku spełnienia przewidzianych w nich przesłanek.

3. Brak jest podstaw prawnych do uznania, że w stosunku do osoby, wobec której orzeczono o stopniu niepełnosprawności, jedynym dopuszczalnym trybem postępowania jest tryb określony w art. 122 ust. 1 pkt 5 P.r.d.

4. Pojęcie «kierującego» obejmuje swym zakresem również osoby niepełnosprawne posiadające prawo jazdy.

5. Uzyskanie orzeczenia zaliczającego skarżącego do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz wskazującego na konieczność pomocy drugiej osoby stanowi podstawę do istnienia wątpliwości co do możliwości kierowania pojazdem (…).

Uzasadnienie faktyczne

Decyzją z dnia (...) Naczelnik Wydziału Komunikacji i Dróg Starostwa działając z upoważnienia Starosty, na podstawie art. 122 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) w związku z § 2 ust. 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz. U. z 2004 r. Nr 2, poz. 15 z późn. zm.) skierował S. Z. posiadającego uprawnienia do kierowania pojazdami, na badania lekarskie.

W motywach podjętego rozstrzygnięcia organ I instancji wskazał, że podstawę wydania decyzji stanowiło dostarczone przez S. Z. orzeczenie, w którym zaliczono go do stopnia niepełnosprawności i wskazano na konieczność sprawowania nad nim stałej opieki drugiej osoby. Starosta uznał orzeczenie za wiarygodną informację o zastrzeżeniach w stanie zdrowia mogących powodować niezdolność do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Od powyższej decyzji odwołał się S. Z. wnosząc o jej uchylenie.

Odwołujący się podniósł, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zawiera wskazanie co do konieczności sprawowania nad nim stałej okresowej opieki drugiej osoby, a nie jak podał organ I instancji – stałej opieki drugiej osoby. Powyższe stanowi istotną różnicę, gdyż opieka jest mu niezbędna jedynie przy realizacji wydanych przez lekarzy zaleceń dietetycznych i korzystaniu ze sprzętów i materiałów medycznych. Dalej wyjaśnił, że powodem, dla którego ubiegał się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, było uzyskanie karty parkingowej, pomimo to żaden z lekarzy orzeczników nie miał jakichkolwiek obiekcji odnośnie jego zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych, nawet gdy powoływał się na współistnienie choroby (…).

Uzasadnienie prawne

Chybiony jest również pogląd, że osoby, która uzyskała orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, nie można skierować na badania w sytuacji nasuwających się zastrzeżeń co do stanu zdrowia.

W ustawie brak jest uregulowania, które wyłączałoby możliwość zastosowania art. 122 ust. 1 pkt 4 ustawy co do osób z orzeczoną niepełnosprawnością. Takim przepisem nie jest powołany przez skarżącego art. 122 ust. 1 pkt 5 ustawy, gdyż w sposób odmienny określa podmiot jak i przesłankę skierowania na badania lekarskie (…).

Jak słusznie zauważył skarżący, w przedmiotowej sprawie Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności nie wystosował do Starosty zawiadomienia, o którym mowa w art. 122 ust. 1 pkt 5 ustawy. Jednakże brak stosownego zawiadomienia nie oznacza, że skarżący posiada wymaganą sprawność do kierowania pojazdami. Zawiadomienie organów właściwych do orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy, jest jedną z sytuacji przewidzianych przez ustawodawcę uprawniającą starostę do wydania decyzji o skierowaniu niepełnosprawnego kierowcy na badania lekarskie. Drugą natomiast jest istnienie zastrzeżeń co do stanu zdrowia (…).

Skierowanie na ponowne badanie lekarskie kierowcy starającego się o kartę parkingową

W orzecznictwie przyjmuje się, że podstawę wydania decyzji o skierowaniu na badania lekarskie mogą stanowić tylko te przesłanki, które z dużą dozą prawdopodobieństwa wskazują na istotne zmniejszenie się sprawności kierującego. Zastrzeżenia muszą być konkretne i wynikać z obiektywnych faktycznych okoliczności, którym trudno z góry zaprzeczyć, bez dodatkowej, medycznej weryfikacji stanu zdrowia kierowcy (por. wyrok NSA z dnia 17 stycznia 2012 r., sygn. akt I OSK 156/11, dostępne na stronie internetowej www.orzeczenia.nsa.gov.pl, wyrok WSA z dnia 5 stycznia 2012 r. sygn. akt III SA/Wr 445/11, Lex nr 1104416). Do okoliczności powodujących zastrzeżenia należą m.in. zaburzenia psychiczne, stany chorobowe, upośledzenia czy brak niektórych organów lub funkcji.

Należy podzielić pogląd organu, że uzyskanie orzeczenia zaliczającego skarżącego do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz wskazującego na konieczność pomocy drugiej osoby stanowi podstawę do istnienia wątpliwości co do możliwości kierowania pojazdem. Znaczny stopień niepełnosprawności orzekany jest przy naruszeniu sprawności organizmu, co wynika z art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721). Ponadto należy zwrócić uwagę, że w orzeczeniu wskazano, że skarżący spełnia przesłankę określoną w art. 8 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a zatem ma obniżoną sprawność ruchową. Słusznie również wskazał organ odwoławczy, że akta sprawy potwierdzają okoliczność przejścia przez skarżącego ciężkiej choroby związanej ze znacznym osłabieniem organizmu oraz operacji usunięcia niektórych organów. Dodatkowo sam skarżący wskazuje na posiadanie choroby polegającej na występowaniu bólu mięśni kończyn dolnych pojawiającego się podczas wysiłku. Powyższe okoliczności niewątpliwie z dużym prawdopodobieństwem wskazują na możliwość obniżenia sprawności fizycznej skarżącego, a zatem na istnienie podstawy prawnej do skierowania skarżącego na badania lekarskie”.

Z Pani punktu widzenia istotny jest przede wszystkim końcowy fragment przywołanego wyroku. Chodzi tu nie tylko o fakt posiadania przez Panią nie znacznego, lecz umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Proszę również zwrócić uwagę w Pani orzeczeniu na punkt odnoszący się do zdolności do samodzielnego poruszania się lub funkcjonowania. Jeśli bowiem i w tym względzie Pani sytuacja jest korzystniejsza od skarżącego w powyższym wyroku, szanse na uniknięcia skierowania na badanie lekarskie kierowcy oceniam jako bardzo wysokie (może też Pani mimo wszystko zostać na nie skierowana, ale na podstawie powyższych przesłanek wygrać spór przed organami odwoławczymi).

* Stan z dnia 10 grudnia 2013 r.