Nienależnie pobrane świadczenie

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych

W opisanej sytuacji są dwa wyjścia – albo poinformowanie MOPS o okolicznościach wyłączających prawo do świadczenia, albo czekanie.

Zgodnie z treścią art. 163 Kodeksu postępowania administracyjnego (K.p.a.) organ administracji publicznej może uchylić lub zmienić decyzję, na mocy której strona nabyła prawo, o ile przewidują to przepisy szczególne.

Takim przepisem szczególnym jest art. 32 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych (u.ś.r.).

Co do zasady MOPS ma prawo żądać zwrotu świadczenia, ale pod pewnymi warunkami. Do uznania świadczenia za nienależnie pobrane dochodzi w każdym przypadku uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia w trybie wznowienia postępowania, także wówczas, jeżeli strona (świadczeniobiorca) nie zawiniła w uzyskaniu świadczenia, które jej w istocie nie przysługiwało. Procedura z art. 30 ust. 2 pkt 4 u.ś.r. jest samodzielną podstawą do uznania pobranego świadczenia za nienależne.

Art. 30 u.ś.r. zawiera upoważnienie ustawowe dla organów administracji do wydawania decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych pod warunkami określonymi w tym przepisie. Oznacza to, że tylko w wypadku wypełnienia wszystkich przesłanek w nim określonych organ administracji może wydać decyzję o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego. Przepis ten zawiera również definicję ustawową pojęcia nienależnie pobranego świadczenia rodzinnego, zgodnie z którą za takie uważa się:

• świadczenia rodzinne wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń rodzinnych albo wstrzymanie wypłaty świadczeń rodzinnych w całości lub części, jeżeli osoba pobierająca te świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 30 ust. 2 pkt 1),

• świadczenia rodzinne przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia (art. 30 ust. 2 pkt 2).

Należyte pouczenie osoby pobierającej świadczenie rodzinne o sytuacjach w których następuje brak prawa do ich pobierania

Zgodnie z treścią art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r. dla prawidłowego ustalenia istnienia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia decydujące znaczenie ma świadomość osoby pobierającej świadczenie, którego podstawą jest spoczywający na organach obowiązek prawidłowego pouczenia osoby otrzymującej świadczenia o sytuacjach, w których nastąpić może brak prawa do ich pobierania. Oznacza to, że w sprawie o ustalenie, iż świadczeniobiorca pobrał nienależne świadczenie i ciąży na nim obowiązek jego zwrotu, zachodzi konieczność dokonania oceny istnienia przesłanki z art. 30 ust. 2 pkt 1 u.ś.r., tj. zaistnienia okoliczności należytego pouczenia osoby pobierającej świadczenie rodzinne o sytuacjach, w których następuje brak prawa do ich pobierania. Takiej zaś oceny nie dokonał prawidłowo ani sąd I instancji, ani organy administracyjne orzekające w sprawie. Podkreślić należy, że pouczenie stanowi warunek sine qua non żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot zasiłku. Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem wspomniane pouczenie powinno być adekwatne do obowiązujących przepisów, odnosić się do konkretnie otrzymywanego świadczenia i operować zwrotami zrozumiałymi dla adresata tak, aby mógł je uwzględnić w ocenie własnej sytuacji (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 25 kwietnia 1979 r., sygn. akt II URN 51/80, publ. OSNCP z 1980 r. nr 10. poz. 202; z 14 marca 2006 r., sygn. akt I UK 161/05, publ. OSNP 2007, nr 5-6, poz. 78).

Pouczenie nie może zaś być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez jego wyjaśnienia. Pouczenie winno być zatem jasne i czytelne, powinno zawierać wyczerpujące informacje o obowiązujących zasadach. Nie może ono odnosić się do wszystkich hipotecznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Oznacza to, że pouczenia zamieszczane standardowo na drukach wniosków o przyznanie konkretnego rodzaju pomocy, z którym świadczeniobiorca ma możliwość zapoznania się jedynie w momencie składania wniosku, a które następnie pozostawione są w aktach administracyjnych sprawy, lub pouczenia zawarte w decyzjach, lecz dotyczące wszystkich możliwych sytuacji w odniesieniu do konkretnego świadczenia, nie mogą być uznane za należyte, w szczególności gdy przytaczają one jedynie przepis ustawy, bez jakiejkolwiek próby jego wyjaśnienia. Takie sformułowania są bowiem dla większości osób nieposiadających wykształcenia prawniczego zupełnie nieczytelne i nie mogą być traktowane jako pouczenie o tym, kiedy i jakie okoliczności osoba taka winna wziąć pod uwagę w toku pobierania świadczenia.

Kiedy świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych?

Ponieważ prawidłowe pouczenie stanowi warunek żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot zasiłku, brak prawidłowego pouczenia powoduje zatem, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu pobranych kwot, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tychże okolicznościach (por. np. wyrok SN z 17 lutego 2005 r., sygn. akt II UK 440/03, publ. OSNPUiSP z 2005 r., nr 18, poz. 291).

Celem pouczenia nie jest bowiem tylko wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej zainteresowanego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się świadczeniobiorcy do dyspozycji normy prawnej. Dlatego też pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w przyszłości spowoduje brak prawa do świadczeń, musi odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, a nie zawierać jedynie normy ogólne nieodnoszące się w danym momencie w ogóle do konkretnej sytuacji świadczeniobiorcy.

To są argumenty do odwołania od decyzji o zwrocie.

Co więcej, jeśli osoba jest niepełnosprawna, w podeszłym wieku, to ma ograniczoną możliwość rozumienia pouczenia.

Jeśli zostanie wydana decyzja, należy się od niej odwołać.

Kolejną możliwością jest tu wniosek o umorzenie, ale dopiero po ewentualnej nieudanej próbie odwołania. Organ właściwy, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, może umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.