Nienależnie pobrane świadczenie z funduszu alimentacyjnego

Definicja świadczeń nienależnie pobranych

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wprowadza własną definicję świadczeń nienależnie pobranych. W art. 2 pkt 7 stanowi ona:

„(…) 7) nienależnie pobranym świadczeniu – oznacza to świadczenia z funduszu alimentacyjnego:

a) wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części,

b) przyznane lub wypłacone w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą te świadczenia,

c) wypłacone bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, jeżeli stwierdzono nieważność decyzji przyznającej świadczenie albo w wyniku wznowienia postępowania uchylono decyzję przyznającą świadczenie i odmówiono prawa do świadczenia,

d) wypłacone, w przypadku gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała, niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28, zaległe lub bieżące alimenty, do wysokości otrzymanych w tym okresie alimentów, (…)”.

Tu nadmienię, że do 1 stycznia 2012 r. art. 2 pkt 7 lit. d ustawy posiadał brzmienie „ilekroć w ustawie jest mowa o nienależnie pobranym świadczeniu oznacza to świadczenia z funduszu alimentacyjnego wypłacone w przypadku, gdy osoba uprawniona w okresie ich pobierania otrzymała alimenty”. Aktualnie brzmienie to uległo zmianie na cytowane wcześniej. Poprzednie brzmienie stosuje się jednak w przypadku, gdy świadczenie zostało przyznane decyzją sprzed 1 stycznia 2012 r.

Otrzymanie kwoty na poczet alimentów bezpośrednio do rąk osoby uprawnionej

Samo już otrzymanie kwoty na poczet alimentów bezpośrednio do rąk osoby uprawnionej, nawet jeśli były to alimenty zaległe, może spowodować uznanie świadczeń za nienależnie pobrane, świadczenia te winny bowiem być zaliczone zgodnie z ustawą, która wskazuje, na poczet jakich należności wpływają kwoty od dłużnika w pierwszej kolejności. Kolejność tę wskazuje art. 28 ustawy:

„Art. 28. 1. W okresie, w którym osoba uprawniona otrzymuje świadczenia z funduszu alimentacyjnego, z kwoty uzyskanej z egzekucji od dłużnika alimentacyjnego organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w następującej kolejności:

1) należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy – do ich całkowitego zaspokojenia,

2) należności powstałe z tytułu zaliczek alimentacyjnych wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej – do ich całkowitego zaspokojenia,

3) należności wierzyciela alimentacyjnego – do ich całkowitego zaspokojenia,

4) należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałe z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym – do ich całkowitego zaspokojenia

– po należnościach określonych w art. 1025 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, a przed należnościami określonymi w art. 1025 § 1 pkt 2-10 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.

2. W przypadku gdy w okresie wypłaty świadczenia z funduszu alimentacyjnego należności z tytułu świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej nie zostaną zaspokojone, po zaprzestaniu wypłaty świadczenia organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zaspokaja w następującej kolejności:

1) należności wierzyciela alimentacyjnego – do wysokości zasądzonych miesięcznie świadczeń,

2) należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy – do ich całkowitego zaspokojenia,

3) należności powstałe z tytułu zaliczek alimentacyjnych wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej – do ich całkowitego zaspokojenia,

4) należności wierzyciela alimentacyjnego – do ich całkowitego zaspokojenia,

5) należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałe z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym – do ich całkowitego zaspokojenia

– po należnościach określonych w art. 1025 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, a przed należnościami określonymi w art. 1025 § 1 pkt 2-10 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.

3. W przypadku śmierci dłużnika alimentacyjnego należności, o których mowa w ust. 1 pkt 1, 2 i 4, wygasają.”

Dłużnik funduszu alimentacyjnego

Co do zasady z wszelkich kwot wyegzekwowanych od dłużnika – a za takie uznaje się również wypłacone bezpośrednio osobie uprawnionej (przyjąć można, że taka wypłata nastąpiła właśnie pod wpływem wszczęcia postępowania egzekucyjnego) – najpierw zaspokaja się fundusz alimentacyjny, a dopiero potem osobę uprawnioną, czyli Panią jako matkę dzieci. Skoro ich ojciec pozostaje dłużnikiem funduszu alimentacyjnego, zapewne znaczną kwotę musiałby zwrócić, aby wreszcie jego świadczenia były zaliczone na poczet zaległości wobec Pani.

Podsumowując, ponieważ Pani „wzięła” dla siebie wpłaconą kwotę, a tak naprawdę powinna ona być zaliczona zgodnie z kolejnością na poczet długu ojca wobec funduszu, wzięła Pani tę kwotę nienależnie. Ta kwota należała się funduszowi i teraz powinna ją Pani zwrócić. Taka jest kolejność rozumowania funduszu na podstawie powyżej przytoczonych przepisów.

Ponieważ pieniądze zostały już wpłacone i zgłoszone, w mojej ocenie nieskuteczne byłoby teraz powoływanie się na to, że ojciec zażądał ich zwrotu, a Pani ten zwrot wykonała. W takim wypadku trzeba by uznać, że Pani dobrowolnie wydatkowała otrzymaną kwotę, co nie miałoby znaczenia wobec komornika i funduszu oraz powodowałoby utrzymanie takiego stanu, że kwota alimentów została w jakimś zakresie wpłacona. Proszę zwrócić uwagę, że ust. 2 cytowanego powyżej przepisu traktuje o tym, jak zaliczane będą należności wtedy, jeśli je Pani otrzyma w momencie, gdy nie przysługuje już Pani świadczenie z funduszu. W pierwszej kolejności będą się one należały Pani, ale tylko w wysokości alimentów bieżących, w drugiej – co do reszty należności – funduszowi, a dopiero po całkowitym zaspokojeniu długu ojca wobec funduszu Pani mogłaby otrzymać zaległe alimenty. Tym samym fundusz również mógłby dochodzić od Pani zwrotu świadczenia od ojca, bowiem należy się ono właśnie funduszowi.

Kolejność zaspokajania dłużnika alimentacyjnego

Przytoczę tu np. tezę wyroku WSA we Wrocławiu z dnia 12 lutego 2015 r. IV SA/Wr/554/14:

„1. Biorąc pod uwagę wskazaną w przepisie art. 28 u.p.o.u.a. kolejność zaspokajania dłużnika alimentacyjnego nie miało znaczenia, za jaki okres skarżąca chce zaliczyć otrzymane alimenty. W sensie prawnym obojętne jest czy przekazane przez komornika środki zostaną zaliczone w poczet długu alimentacyjnego, czy też jako bieżące alimenty z aktualnego okresu czy miesiąca.

2. Ze względu na treść art. 28 u.p.o.u.a. organ obecnie nie bada wskazanego powyżej zagadnienia, lecz ma podstawy do uznania świadczenia za nienależne, jeżeli osoba uprawniona poza świadczeniem z funduszu otrzyma zaległe lub bieżące alimenty od dłużnika alimentacyjnego. W takiej sytuacji ziszcza się bowiem przesłanka wskazana w art. 2 pkt 7 lit. d u.p.o.u.a. w postaci otrzymania świadczenia niezgodnie z kolejnością.” [LEX nr 1683074]

W uzasadnieniu tego wyroku wskazano: „W sensie prawnym obojętne jest czy przekazane przez komornika środki zostaną zaliczone w poczet długu alimentacyjnego, czy też jako bieżące alimenty z aktualnego okresu czy miesiąca. Ze względu na treść 28 u.o.p.o.u.d.a. organ obecnie nie bada tego zagadnienia, lecz ma podstawy do uznania świadczenia za nienależne, jeżeli osoba uprawniona poza świadczeniem z funduszu otrzyma zaległe lub bieżące alimenty od dłużnika alimentacyjnego. W takiej sytuacji ziszcza się bowiem przesłanka wskazana w przywołanym wcześniej normatywie w postaci otrzymania świadczenia niezgodnie z kolejnością.” Dalej sąd na podstawie podobnego do Pani stanu prawnego wskazuje: „istotną okolicznością warunkującą orzeczenie o uznaniu świadczeń za nienależnie pobrane było pobranie poza świadczeniem z funduszu także świadczenia alimentacyjnego wyegzekwowanego przez komornika od dłużnika alimentacyjnego niezgodnie z kolejnością określoną w art. 28 ustawy. Niemożliwym było więc, jak chce tego skarżąca, zaliczenie tych środków w poczet długu alimentacyjnego, ponieważ, jak już powiedziano, nie ma to znaczenia w obecnie obowiązujących regulacjach.”

W momencie wpłaty przez ojca dzieci Pani otrzymywała alimenty z funduszu, wypełniły się zatem przesłanki z art. 2 pkt 7 lit. d.

Działanie w złej wierze a uznanie świadczeń za nienależnie pobrane

Podnosi się, że aby uznać świadczenie za nienależnie pobrane, dłużnik musi zostać pouczony o konieczności poinformowania komornika o otrzymaniu świadczenia i o konsekwencjach braku takiej informacji. Dopiero dłużnik świadomy konsekwencji i przepisów działa w złej wierze. Tylko natomiast działanie w złej wierze może prowadzić do uznania świadczeń za nienależnie pobrane (por. wyrok WSA w Poznaniu z dnia 24 listopada 2011 r. II SA/Po 867/11:

„Regulacje art. 2 pkt 7 u.p.o.u.a. mają szczególny walor, gdyż pomimo zamieszczenia ich wśród definicji legalnych, stanowią jednocześnie immanentną część unormowań z zakresu postępowania w sprawach zwrotu świadczeń nienależnie pobranych. Świadczenie, które odpowiada definicji nienależności powinno być zwrócone przez zobowiązanego do organu, który je bezprawnie wypłacił. Należy przy tym podkreślić, że podstawą zwrotu jest nie tylko samo nieprzysługiwanie przyznanego i wypłaconego omyłkowo świadczenia. Na organ nałożono obowiązek wykazania, że do nieuprawnionej wypłaty doszło wskutek naruszeń prawa, jakich świadomie dopuściła się osoba pobierająca świadczenia.” [LEX nr 1153150]

Podobnie wyrok WSA w Poznaniu z dnia 24 stycznia 2013 r. II SA/Po 782/12:

„1. Zawodne jest formułowanie kategorycznych stanowisk, uznających bez żadnych wyjątków, że dokonanie przez dłużnika do rąk wierzyciela spłaty zaległych alimentów w okresie pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego i zaniechanie poinformowania organów o tym fakcie powoduje automatycznie, że świadczenie wypłacone z funduszu jest świadczeniem nienależnie pobranym.

2. Błędne jest utożsamianie pojęcia »nienależnie pobranego świadczenia«, z pojęciem »nienależnego świadczenia«. Jakkolwiek »nienależne świadczenie« jest pojęciem obiektywnym, występującym wówczas, gdy świadczenie zostaje wypłacone bez podstawy prawnej lub gdy podstawa taka odpadła, to »świadczeniem nienależnie pobranym« jest świadczenie pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). W konsekwencji przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy.”

Warto zatem sprawdzić, czy została Pani odpowiednio pouczona. Pani postępowanie – tj. zgłoszenie pobrania świadczenia – wskazuje, że tak.

Podaję wreszcie, że przedstawione przez organ i w powyższym wywodzie stanowisko co do nienależnego pobrania świadczenia przy wpłacie zaległych alimentów bezpośrednio na rzecz wierzyciela alimentacyjnego może znaleźć obronę tylko na gruncie nowego stanu prawnego. Poprzednio bowiem wierzyciel alimentacyjny miał możliwość zarachowania zapłaty na poczet należności najdawniej wymagalnych. Dzisiaj, z uwagi na określenie kolejności zarachowania w art. 28 ustawy, nie ma już takiej możliwości.