Nie dostałam nic od rodziców - czy należy się zachowek

Rozporządzenie majątkiem z pominięciem jednego z dzieci a kwestia zachowku

Kwestia zachowku została uregulowana w przepisach art. 991-1011 Kodeksu cywilnego.

Zachowek jest to część spadku należna osobom najbliższym zmarłego niezależnie od tego, kto został przez niego powołany do spadku w testamencie. Ustanowienie prawa do zachowku opiera się na założeniu, że każdy człowiek w razie śmierci ma moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swoim najbliższym.

W praktyce zachowek może być egzekwowany wtedy, gdy zmarły pozostawił testament, w którym albo w ogóle pominął osoby najbliższe, albo zapisał im zbyt małą część majątku. Czyli w Pani sytuacji z zachowkiem będziemy mieli do czynienia pod warunkiem, że rodzice nieodpłatnie (testament lub darowizna) przepisali swój majątek na Pani rodzeństwo a Pani za życia lub po śmierci rodziców nie otrzyma od nich żadnego majątku.

Problem zachowku nie istnieje, gdy osoby do niego uprawnione otrzymają w spadku po zmarłym lub w formie darowizny część majątku równą lub wyższą od tej, jaka należałaby się im z racji zachowku.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Czy roszczenie o zachowek może się przedawnić?

Zgodnie z art. 1007 K.c. roszczenie o zachowek wygasa po pięciu latach od chwili ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Dopóki rodzice żyją nie ma możliwości ubiegania się o zachowek. Dopiero po śmierci każdego z rodziców może Pani dochodzić zachowku po każdemu z nich. Ma Pani 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku (czyli śmierci każdego ze spadkodawców). Pani roszczenie o zachowek jeszcze się nie przedawniło, a więc może być Pani spokojna. Dopiero po śmierci każdego z rodziców zacznie swój bieg przedawnienie roszczenia.

Zgodnie z art. 993 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Według art. 994 § 1 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.

Natomiast stosownie do art. 995 K.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Zgodnie z powyższym w celu ustalenia wartości należnego zachowku należy przyjąć stan nieruchomości, w jakim znajdowała się w chwili darowizny (bez nakładów poczynionych przez rodzeństwo po nabyciu nieruchomości), i do tego stanu zastosować obecne ceny (czyli: ile dziś kosztowałaby nieruchomość w stanie, w jakim znajdowała się w chwili dokonania darowizny).

Podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek stanowi tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.

Aby ustalić wysokość należnego Pani zachowku po śmierci każdego rodziców, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez osobę zmarłą oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe). Do tego należy doliczyć wartość poczynionych darowizn.

Na dzień dzisiejszy nie da się niestety obliczyć zachowku z uwagi na fakt, że rodzice żyją i nie wiadomo co pozostawią w spadku oraz jakich jeszcze darowizn dokonają za swojego życia. Nie wiadomo również, jaką wartość będą miały darowane Pani rodzeństwu działki i nieruchomość, w chwili gdy po śmierci Pani rodziców wystąpi Pani do rodzeństwa o zachowek.