Naruszenie nietykalności cielesnej w pracy

Naruszenie nietykalności cielesnej pracownika

Z punktu widzenia przepisów prawa karnego w opisanej sytuacji doszło do wypełnienia znamion przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej. Jak stanowi przepis art. 217 § 1 ustawy Kodeks karny, kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary (art. 217 § 2 K.k.). Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego (art. 217 § 3 K.k.).

Ochrona godności osobistej człowieka i jego nietykalności

Przyjmuje się powszechnie, że dobrem chronionym przestępstwa określonego w art. 217 K.k. jest nietykalność cielesna stanowiąca jedno z podstawowych dóbr osobistych człowieka. Istotą tej ochrony jest zagwarantowanie człowiekowi wolności od fizycznych oddziaływań na jego ciało. Przepis ten nie chroni zatem integralności cielesnej, gdyż jego celem nie jest zagwarantowanie ochrony przed wyrządzeniem szkody w postaci uszkodzeń ciała (temu służą przede wszystkim przestępstwa wskazane w Rozdziale XIX Kodeksu karnego – przeciwko życiu i zdrowiu), ale ma przeciwdziałać raczej zamachom fizycznym, których celem jest okazanie drugiemu człowiekowi braku szacunku przez nieposzanowanie jego woli co do postępowania z jego ciałem. 

Nietykalność cielesna to wolność każdego człowieka przed niechcianym naruszeniem sfery jego cielesności, a zatem każdy człowiek ma prawo oczekiwać od innych ludzi, że nie będzie przez nich dotykany wbrew swej woli (tak Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Grześkowiak, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2012). Przepis ten chroni zatem również godność osobistą człowieka i jego nietykalność przed agresywnymi działaniami z zewnątrz, mającymi charakter zniewagi czynnej.

Na czym może polegać przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej

Inne niż uderzenie sposoby naruszenia nietykalności cielesnej obejmują wszelkie formy zachowań i wszelkie możliwe rodzaje ingerencji sprawcy w nietykalność cielesną, tj. naruszenie sfery cielesnej pokrzywdzonego wbrew jego woli. Mogą zatem polegać na szarpaniu, popychaniu, przytrzymywaniu, szczypaniu, ciągnięciu za włosy, uciskaniu, kłuciu, potrącaniu łokciem, polewaniu wodą lub rozpyleniu gazu, itp. Zachowaniem mieszczącym się w znamionach przestępstwa będzie również zrzucenie nakrycia głowy lub okularów, ogolenie głowy lub oplucie pokrzywdzonego, a nawet głaskanie lub całowanie go wbrew jego woli. Niektóre jednak formy naruszenia nietykalności cielesnej mogą wiązać się z bólem i powstaniem nieznacznych oraz przemijających śladów na ciele, np. w postaci otarcia naskórka, zadrapania lub sińca, lecz co do zasady ich powstanie jest obojętne dla bytu tego przestępstwa. Sprawca naruszenia nietykalności cielesnej atakuje bowiem godność osobistą pokrzywdzonego, wyrażającą się w naruszaniu jego sfery cielesnej wbrew jego woli, a nie ma na celu wyrządzenia krzywdy fizycznej (Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Grześkowiak, powołany wyżej).

Aktualny zatem pozostaje pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, że „za naruszenie nietykalności cielesnej może być uznane tylko takie zdarzenie, które nie powoduje żadnych zmian anatomicznych lub fizycznych w organizmie człowieka i nie pozostawia na jego ciele żadnych lub – co najwyżej – nieznaczny lub przemijający ślad w postaci niewielkiego i krótkotrwałego zasinienia” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1969 r., sygn. akt V KRN 106/69, OSNKW 1970, Nr 1, poz. 3).

Wniesienie prywatnego oskarżenia przeciwko przełożonemu który użył przemocy fizycznej

Jeśli wobec dokonanego naruszenia, pani Barbara chciałaby wyciągnąć konsekwencje w stosunku do kierownika, pozostaje jej samodzielne wniesienie prywatnego aktu oskarżenia i popieranie go przed sądem. Naruszenie nietykalności cielesnej jest bowiem przestępstwem, w którego ściganiu, pomijając wyjątkowe wypadki przyłączenia się do postępowania, nie bierze udziału czynnik oficjalny (oskarżyciel publiczny, czyli prokurator). Dlatego bezprzedmiotowe jest złożenie do organów policji zawiadomienia o możliwości podejrzenia popełnienia tego przestępstwa.

W świetle przepisu art. 487 ustawy Kodeks postępowania karnego, akt oskarżenia w sprawie ściganej z oskarżenia prywatnego może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie. Takim dowodem będzie w szczególności wynik obdukcji wykonanej przez lekarza rodzinnego. Zakres odniesionego przez naszą klientkę uszczerbku na zdrowiu (mały siniak) nie wymaga zlecenia obdukcji lekarzowi specjaliście z zakresu określonej dziedziny medycyny, a zwłaszcza lekarzowi sądowemu. Powinna zgłosić również na świadków osoby, które bezpośrednio naocznie mogły obserwować całe zajście. Należy podać ich dane, czyli imię, nazwisko oraz adres zamieszkania, w celu umożliwienia sądowi wezwania tych osób na rozprawę. Pokrzywdzony, działający w charakterze oskarżyciela prywatnego, może skorzystać z pomocy pełnomocnika, którym może być zarówno adwokat jak i radca prawny, wedle swego wyboru albo już na etapie sporządzania prywatnego aktu oskarżenia albo tylko w postępowaniu przed sądem karnym (art. 87 § 1 w zw. z art. 88 § 1 K.k.).

Na pierwszej rozprawie sąd będzie zachęcać strony do pojednania, może również zaproponować mediację. W razie pojednania postępowanie podlega umorzeniu (art. 492 § 1 K.p.k.).

Naruszenie dóbr osobistych

Proszę również rozważyć, czy inną właściwą reakcją na naruszenie nietykalności cielesnej nie powinno być wytoczenie przez panią Barbarę przeciwko sprawcy tego naruszenia procesu cywilnego o ochronę dóbr osobistych. Jak stanowi przepis art. 23 K.c., dobra osobiste człowieka jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza lub racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Powyższy przepis nie zawiera zamkniętego katalogu chronionych dóbr osobistych, o czym świadczy określenie „w szczególności”. Dlatego w orzecznictwie sądowym wyodrębnione zostały także inne dobra osobiste, których ochrona jest oczywista i nie budząca wątpliwości, jak dobre imię, renoma przedsiębiorcy, poczucie przynależności do określonej płci, nietykalność cielesna, prawo do kultywowania pamięci o zmarłych bliskich osobach etc.

Zgodnie z treścią przepisu art. 24 § 1 K.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeśli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych (art. 24 § 2 K.c.). Pozew należy skierować do sądu pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania (art. 27 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Jeśli wartość przedmiotu sporu przewyższy 75 tys. zł, właściwy do rozpoznania tej sprawy będzie sąd okręgowy, poniżej tej kwoty sąd rejonowy (art. 17 pkt 4 K.p.c.), chyba że powód dochodzi roszczeń niemajątkowych (usunięcie skutków dokonanego naruszenia, przeproszenie w odpowiedniej formie i treści), do których oceny właściwy jest zawsze sąd okręgowy jako sąd pierwszej instancji.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego - Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1969 r., sygn. akt V KRN 106/69