Naruszenie praw autorskich – jak dochodzić swoich praw?

Należy zaznaczyć, że definicja utworu, zawarta w art. 1 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jest następująca: „utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Jeżeli spełnione są wymienione kryteria utworu, to bez wątpienia – jeżeli są to Pana utwory – Pańskie prawa podlegają ochronie zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Te prawa to m.in.:

• prawo do autorstwa utworu;
• uprawnienie twórcy oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• prawo nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności czy też prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Prawa autorskie osobiste są niezbywalne i nie podlegają zrzeczeniu się. W tym miejscu warto podkreślić jedną rzecz – prawo autorskie chroni twórcę już od momentu zagrożenia dokonania naruszenia przez osoby trzecie praw autorskich osobistych.

Zaznaczam, że właściciele i administratorzy chomikuj.pl deklarują na swej stronie wprost pomoc w sytuacji łamania i naruszania praw autorskich osób trzecich, w tym celu publikują gotowy formularz. Powinien Pan więc rozpocząć swe działania od zgłoszenia poprzez wskazany formularz naruszenia Pana praw autorskich do utworów publikowanych na tej stronie bez Pańskiej zgody. Wtedy istnieją największe szanse, że portal chomikuj.pl pomoże Panu w tym, by osoba publikująca usunęła utwory ze swego zasobu.

Co do postępowania karnego dochodzonego z tego tytułu, to może być ono znacznie utrudnione – na pewno wymagałoby wcześniejszego zabezpieczenia dowodów, zanim usunięcie utworów i zaprzestanie ich publikowania spowoduje niemożność wykazania wprost w postępowaniu dowodowym, że były one opublikowane na tej stronie przez danego użytkownika.

Publikując informację dotyczącą pomocy w naruszeniu praw autorskich, właściciele chomikuj.pl proponują raczej działania w sferze usuwania i blokowania edycji utworu, nie zaś rozstrzygania o zasadności roszczeń majątkowych z tytułu tychże naruszeń.

Prawo autorskie pozwala jeszcze na korzystanie z dzieł chronionych cudzymi prawami autorskimi w ramach tak zwanego własnego użytku osobistego. W ramach takiego użytku krąg osób pozostających w związku osobistym może korzystać z pojedynczych kopii utworów.

Wydaje się więc, że nie ma przeszkód, by np. za pośrednictwem Chomika przesłać choćby członkowi swojej rodziny lub przyjacielowi e-book, który osoba nabyła od Pana. Konieczne wydaje się jednak wtedy ukrycie lub zahasłowanie folderu, by pliki te nie były dostępne dla osób postronnych.

Od czasu kampanii Urzędu Komunikacji Elektronicznej przeciw piractwu internetowemu wiele się zmieniło w postawie chomikuj.pl. Dobrym przykładem jest choćby udana akcja antypiracka z maja 2010 firmy blue/mental w obronie swego produktu „AutoMapa”. Nie tylko utwory zniknęły w chomikuj.pl, ale i namierzono bezpośrednich sprawców.

Tu wyjaśnię, że realnie nie należy liczyć na odszkodowanie od chomikuj.pl, gdyż sam portal w swych założeniach i regulaminie udostępnia instrumenty i funkcjonalności swego systemu do przechowywania utworu, nie zaś do jego publikacji i rozpowszechniania. To, w jaki sposób korzysta ze swego konta dany użytkownik, nie podlega kontroli chomikuj.pl, zaś użytkownicy są świadomi, że za wszelkie naruszenie praw autorskich będą sami odpowiedzialni, a chomikuj.pl wesprze w ich poszukiwaniu autora lub raczej organy ścigania, które ustalą użytkownika – choćby poprzez identyfikację IP jego komputera.

Pan pyta wyraźnie o odpowiedzialność karną za naruszenia praw autorskich i słusznie, bowiem może być to najtańszy sposób walki z takim zjawiskiem. Zgodnie z art. 116 Prawa autorskiego:

„1. Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

3. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.

4. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”

Czyny zabronione spenalizowane w powyższym artykule dotyczą występującego często w praktyce zjawiska polegającego na rozpowszechnianiu cudzych przedmiotów praw własności intelektualnej bez zgody uprawnionego podmiotu albo wbrew jego warunkowym, a w konsekwencji bez ponoszenia jakichkolwiek związanych z tym obciążeń finansowych. Bywa ono w literaturze określane mianem „piractwa praw autorskich” (E. Czarny-Drożdżejko, Procedury karne i kary (w:) „Własność intelektualna w Światowej Organizacji Handlu (WTO)”, red. J. Barta, R. Markiewicz, Kraków 1998, s. 185).

Z perspektywy techniczno-legislacyjnej komentowany artykuł opisuje znamiona czterech typów czynów zabronionych. Dwa z nich mają charakter typów podstawowych (ust. 1 i 4), zaś dwa – kwalifikowanych (ust. 2 i 3). W wymiarze praktycznym największe znaczenie ma z całą pewnością podstawa odpowiedzialności karnej przewidziana w art. 116 ust. 2. Przeważnie bowiem rozpowszechnianie cudzego utworu bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom (np. w formie rozpowszechniania płyt CD z nielegalnie zarejestrowanymi na nich utworami muzycznymi, czy programami komputerowymi) ma swoje uzasadnienie w chęci osiągnięcia korzyści majątkowej.

Regulacja zawarta w komentowanym artykule gwarantować ma z perspektywy prawnokarnej ochronę prawom majątkowym przysługującym zarówno twórcom, jak i innym podmiotom uprawnionym z tytułu praw autorskich lub praw pokrewnych. Chodzi o przeciwdziałanie naruszaniu interesów ekonomicznych dysponujących takimi prawami, wynikających z eksploatacji przez inne podmioty niż ich prawni użytkownicy. Zakres możliwych podmiotów pokrzywdzonych popełnionym czynem przestępnym jest bardzo szeroki. W wypadku praw autorskich może nim być m.in.: autor (również współautor), pracodawca, producent lub wydawca dzieła zbiorowego. Z kolei w odniesieniu do praw pokrewnych chodzi o: artystę wykonawcę, producenta fonogramu lub wideogramu czy organizację nadawczą w zakresie nadań. Pokrzywdzonym może być także licencjobiorca wyłączny, w zakresie tych pól eksploatacji, które objęte zostały umową licencyjną (art. 67 ust. 2). Nie przynależą do tej kategorii podmioty, którym nie przysługuje monopol eksploatacyjny. Wskazać tu należy przede wszystkim pośredników w procesie eksploatacji praw autorskich (praw pokrewnych), jak np. wytwórcy egzemplarzy utworów, ich dystrybutorzy, sprzedawcy egzemplarzy, właściciele kin czy też operatorzy sieci kablowej (R.M. Sarbiński, Ustalenie pokrzywdzonego przestępstwem bezumownego rozpowszechniania utworu (art. 116 pr.aut. i pr. pokr.), ZNUJ PPWI 2009, z. 2, s. 102–103).

Wszystkie typy czynów przestępnych opisane w prezentowanym artykule mają charakter powszechny, tj. mogą być popełnione przez każdą osobę zdatną w ogóle do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Wszystkie typy czynów zabronionych należą do kategorii przestępstw formalnych (bezskutkowych). Dokonanie takiego czynu karalnego następuje w momencie ukończenia samej czynności sprawczej. Nie jest zatem konieczne wykazanie, że w efekcie dopuszczenia się spenalizowanego czynu powstał jakikolwiek uszczerbek w sferze interesów majątkowych podmiotów będących uprawnionymi z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych.

Kryminalizowane na gruncie art. 116 zachowanie polega na „rozpowszechnianiu”. Przykładem takiego zachowania będzie odtwarzanie utworów muzycznych z płyt CD podczas zorganizowanej dyskoteki, umieszczenie na stronie internetowej bezprawnie uzyskanego programu komputerowego bądź też bezpośrednia wymiana materiałów przez użytkowników Internetu z wykorzystaniem aplikacji peer to peer (K. Gienas, Dystrybucja kopii..., s. 72-79).

Wystarczające jest jednorazowe zachowanie. Warunkiem odpowiedzialności karnej nie jest natomiast, aby rozpowszechnianie odbywało się w długim okresie czasu. Czynnik temporalny ma natomiast znaczenie dla rodzaju i wymiaru prawnokarnych konsekwencji stosowanych wobec sprawcy.

Warunkiem karalności jest to, aby rozpowszechnianie cudzego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania następowało „bez uprawnienia” albo „wbrew jego warunkom”. Podjęcie przez sprawcę określonej czynności „bez uprawnienia” odnosić należy do sytuacji, gdy brak jest jakiegokolwiek tytułu prawnego dla jej dokonania. Sprawca nie może zatem wylegitymować się zezwoleniem podmiotu, któremu przysługują autorskie prawa majątkowe. Komentowana ustawa normuje przypadki (np. dozwolony użytek), gdy mimo braku zgody podmiotu uprawnionego nie mamy do czynienia z bezprawnym rozpowszechnianiem.

Czyny przestępne określone w art. 116 ust. 1 i 4 stanowią występki, których ustawowe zagrożenie obejmuje alternatywnie ujętą sankcją karną, składającą się z grzywny (od 10 do 540 stawek dziennych – art. 33 § 1 in fine K.k.), kary ograniczenia wolności (od miesiąca do 12 miesięcy – art. 34 § 1 in principio K.k.) oraz kary pozbawienia wolności (od miesiąca – art. 37 in principio K.k. do 2 lat – ust. 1 bądź roku – ust. 4).

Ustawowe zagrożenie przestępstw określonych w art. 116 ust. 2 i 3 składa się wyłącznie z kary pozbawienia wolności. Nie oznacza to jednak, że sąd jest ograniczony jedynie do zastosowania tego izolacyjnego środka penalnego. Warto w tym kontekście wskazać chociażby unormowanie tzw. zamiany rodzaju kary na łagodniejszy z art. 58 § 3 K.k. Aplikując tę instytucję sąd może orzec grzywnę (od 10 do 540 stawek dziennych – art. 33 § 1 in fine K.k.) albo karę ograniczenia wolności (od miesiąca – art. 34 § 1 in principio K.k.) do 2 lat, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny.

Sprawcy wszystkich występków spenalizowanych w art. 116 mogą skorzystać z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania. W wypadku czynów zabronionych z ust. 1, 2 i 4 wymagane jest spełnienie przesłanek z art. 66 § 1 K.k. Z kolei zastosowanie tej instytucji probacyjnej wobec sprawcy przestępstwa z art. 116 ust. 3 wymaga – z uwagi na zagrożenie karą pozbawienia wolności do 5 lat – spełnienia dodatkowej przesłanki w postaci pojednania się pokrzywdzonego ze sprawcą, naprawienia przez sprawcę szkody lub uzgodnienia między pokrzywdzonym i sprawcą sposobu jej naprawienia (art. 66 § 3 K.k.).

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 26 marca 2008 r., II KK 17/08, LEX nr 435375, uprawnionymi do złożenia wniosku o ściganie w sprawie o przestępstwo z art. 116 ust. 1 i 4 są ujawnieni pokrzywdzeni, działający przez swoje organa statutowe, bądź też za pośrednictwem prawidłowo umocowanych pełnomocników procesowych (art. 51 § 2, art. 88 K.p.k.).

Ponieważ w prawie karnym obowiązuje zasada domniemania niewinności (art. 5 § 1 K.p.k.), z tego też powodu ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu. Dotyczy to również wykazania, że oskarżony odniósł z czynu przestępnego korzyść majątkową.

Reasumując, aby zweryfikować możliwość uzyskania stosownych dowodów, skłaniałbym się do złożenia przez Pana zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa na portalu chomikuj.pl przez określoną osobę posługującą się nickiem …. Jeżeli policji uda się zabezpieczyć dowody (IP komputera), z którego ta osoba korzystała, to wielce prawdopodobne, że ustali tożsamość tej osoby. Jeżeli osoba ta zostanie skazana nawet na symboliczną karę, będzie miał Pan możliwość następnie dochodzenia od niej odszkodowania na gruncie cywilnym (winę i sprawcę będzie Pan miał już ustalonego).

Jeżeli zaś prokurator umorzy postępowanie na skutek niewykrycia sprawcy, pozostaje Panu złożenie do chomikuj.pl zawiadomienia o złamaniu Pana praw autorskich przez danego użytkownika, co powinno skutkować ich usunięciem. Proszę jednak tego nie robić przed zgłoszeniem sprawy policji, bowiem może Pan utracić ważne dowody.