Nakłady na majątek wspólny przy podziale majątku

Nakłady małżonków na majątek

Nabyte przed ślubem ze środków wspólnych, spółdzielcze mieszkanie własnościowe oraz wybudowany dom – stanowiły Państwa majątki odrębne (osobiste). Zawarcie małżeństwa nie zmieniło charakteru tych nieruchomości i praw. Majątek nabyty od dnia zawarcia małżeństwa do dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej to majątek wspólny. Majątek nabywany po ustanowieniu rozdzielności majątkowej to majątek odrębny będący własnością jednego z małżonków (zakup przez jednego) lub ich współwłasnością ułamkową (zakup przez obojga małżonków).

Podziału majątku małżeńskiego, jaki Państwo nabyli i dysponowali, należało dokonać zaraz po zniesieniu wspólności majątkowej w 2007. Rozwód w późniejszym czasie nie zmienia sytuacji co do majątku wspólnego. On powstawał od dnia zawarcia małżeństwa do dnia wprowadzenia rozdzielności majątkowej. Na ten dzień ustalany będzie stan majątku wspólnego małżeńskiego.

Stosownie do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„Art. 45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego”.

Nakłady i majątek wspólny i odrębny

Mieliście Państwo majątek odrębny (jako współwłaściciele ułamkowi) w postaci mieszkania spółdzielczego własnościowego, domu (zapewne z działką). Zarówno mieszkanie, jak i dom stanowiły majątki odrębne w czasie trwania wspólności majątkowej. Na dom – jak Pan wskazuje – czynione były nakłady. Jeżeli były one czynione od dnia zawarcia małżeństwa do dnia wprowadzenia rozdzielności – to były to nakłady z majątku wspólnego na Państwa majątki odrębne (Pana i małżonki). Być może niektóre nakłady finansowane były z Pana majątku odrębnego (np. oszczędności sprzed zawarcia małżeństwa) lub majątku odrębnego małżonki.

Jeżeli były one czynione po wprowadzeniu rozdzielności, to należy to traktować jako nakłady Pana jako jednego współwłaściciela na nieruchomość wspólną (i odwrotnie w przypadku finansowania nakładów przez małżonkę). Nie były to nakłady z majątku wspólnego małżeńskiego lub z majątku odrębnego małżonka na majątek wspólny małżeński lub na majątek odrębny drugiego małżonka.

Aby mówić o całości nakładów za czas trwania małżeństwa i ich rozliczeniu, konieczne byłoby dokonanie podziału majątku wspólnego małżeńskiego według stanu na dzień wprowadzenia rozdzielności majątkowej z uwzględnieniem nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki odrębne. Istotne byłoby ustalenie:

• czy nie mamy do czynienia z wydatkami i nakładami koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód (np. nakłady na wynajmowane mieszkanie spółdzielcze) oraz

• czy wydatki i nakłady zużyte zostały w celu zaspokojenia potrzeb rodziny( chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności w 2007 r.

Żądanie zwrotu nakładów na majątek osobisty małżonka

Teoretycznie ma Pan prawo żądać zwrotu wydatków i nakładów poczynionych ze swojego majątku wspólnego na majątek osobisty małżonki (za wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód). Taka sama zasada dotyczy nakładów z majątku wspólnego na Pana majątek osobisty.

Ponieważ przed ślubem byli Państwo współwłaścicielami ułamkowymi mieszkania i domu, byli współwłaścicielami ułamkowymi w czasie trwania małżeństwa oraz postali współwłaścicielami ułamkowymi po ustaniu wspólności majątkowej – to Państwa udziały w mieszkaniu i domu były przez cały czas majątkiem osobistym (od zakupu do chwili obecnej).

Jak Pan wskazuje, po rozdzielności w domu wykonywał Pan wiele prac mających na celu rozbudowę domu o część garażową oraz ulepszenie poprzez między innymi docieplenie i tynkowanie budynku, wybudowanie wiaty, partycypacja w kosztach założenia centralnego ogrzewania, wykonania prac polegających na wymalowaniu całego budynku i obudowy kominka z płaszczem wodnym służącym jako kocioł CO po założeniu ogrzewania. Nakłady te są nakładami jednego współwłaściciela na majątek wspólny inny niż majątek wspólny małżeński.

Na podstawie cytowanego art. 45 Kodeksu rodzinnego można żądać zwrotu tylko równowartości poczynionych nakładów i wydatków, zaś ich wartość ustala się, uwzględniając ich stan z chwili dokonania, a ceny z daty orzekania o zwrocie. W konsekwencji przy ustalaniu równowartości nakładów podlegających zwrotowi powinno się uwzględniać ich amortyzację.

Koszty wadliwie wykonanych prac, tj. koszty poniesione nieefektywnie, nie powinny być objęte zwrotem na podstawie art. 45 Kodeksu rodzinnego. Podlegające zwrotowi wydatki i nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonków (dokonane w czasie trwania wspólności majątkowej) stanowią wierzytelność wchodzącą w skład majątku wspólnego. Jeżeli wierzytelność ta zostanie doliczona do majątku wspólnego podlegającego podziałowi, to przy podziale tego majątku należy ją przyznać temu z małżonków, na którego majątek osobisty wydatki lub nakłady zostały poczynione. Przyjęcie, że zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków dokonuje się w ramach przewidzianych w art. 45 Kodeksu rodzinnego wzajemnych rozliczeń między małżonkami, uzasadnia niezaliczenie wierzytelności z tytułu poczynienia wymienionych wydatków i nakładów do majątku wspólnego podlegającego podziałowi. W takim wypadku jedno z małżonków, na którego majątek osobisty zostały poczynione wydatki lub nakłady, powinien zostać zobowiązany do zapłaty na rzecz współmałżonka części ich wartości, odpowiadającej wielkości udziału współmałżonka w majątku wspólnym (patrz postanowienie SN z 13 marca 1981 r., sygn. akt III CRN 35/81).

Uregulowanie zawarte w art. 45 § 1 zdanie trzecie ma zastosowanie zarówno do nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, jak i do nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty. Ani brzmienie tego przepisu, ani jego lokata nie wskazują jednoznacznie na to, że przepis ten odnosi się tylko do nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. W świetle brzmienia i lokaty tego przepisu, kwestia zakresu jego zastosowania: czy stosuje się on tylko do nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, czy także do nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, jest otwarta. Ważne byłoby, jaki pogląd w tym zakresie będzie miał skład orzekający.

Nakłady na remont nieruchomości małżonka

W Pana przypadki miała zapewne miejsce sytuacja, w jakiej składniki majątku osobistego (wspólny dom) był używany do zaspokajania potrzeb rodziny. Wówczas również nakłady na ten składnik (do wprowadzenia rozdzielności) pochodzące z majątku wspólnego mogą i z reguły będą służyć zaspokajaniu potrzeb rodziny. Przykładem takich nakładów może być właśnie remont lub przebudowa ze środków majątku wspólnego małżonków domu stanowiącego własność jednego z nich, w którym oni mieszkali. W świetle ratio legis przepisu art. 45 § 1 zdanie trzecie nie ma żadnych powodów do odmiennego nakładów majątku wspólnego na majątek osobisty jednego tylko małżonka w porównaniu z nakładami polegającymi na remoncie lub przebudowie ze środków z majątku osobistego jednego z małżonków zamieszkałego przez nich domu, stanowiącego ich współwłasność. Istnieje zagrożenie, że nakłady Pana i małżonki do dnia ustania wspólności majątkowej uznane zostaną jako nakłady zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że wartość domu w chwili ustania wspólności majątkowej wzrosła w stosunku do wartości domu sprzed zawarcia małżeństwa.

W sprawie należałoby odróżnić:

1. nakłady czynione w czasie trwania małżeństwa oraz

2. nakłady czynione po wprowadzeniu rozdzielności majątkowej.

Co do pierwszych, zastosowanie miałby art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (omówienie wyżej). Co do drugich zastosowanie miałyby zasady rozliczania kładów przy znoszeniu współwłasności ułamkowej.

Niestety podział majątku małżeńskiego nie będzie obejmował mieszkania i domu, bowiem te składniki są Państwa majakami odrębnymi.

O zwrocie nakładów poczynionych do dnia wprowadzenia rozdzielności majątkowej można mówić po ustaleniu, czy udziały w majątku małżeńskim wspólnym oraz osobistym wynoszą po 50%, czy są w innej skali. Zatem należałoby brać pod uwagę stan posiadania z chwili zakupu mieszkania i działki po dom.

W następnej kolejności istotne jest ustalenie wielkości nakładów z majątku małżeńskiego wspólnego na dom i mieszkanie jako majątki odrębne do wprowadzenia rozdzielności majątkowej oraz wartości nakładów po wprowadzeniu wspólności majątkowej.

Sposób podziału majątku wspólnego

Istotny jest sposób podziału majątku wspólnego – przydział mieszkania osobie A a domu osobie B (a może odwrotnie) z wyrównaniem udziałów w wartości tych składników z uwzględnianiem nakładów dokonanych w czasie trwania wspólności majątkowej oraz po jej ustaniu albo mieszkanie i dom przypadnie jednej osobie ze spłatą drugiej.

Koszty zakupu mieszkania, koszty budowy domu przed zawarciem małżeństwa, koszty na dom poniesione przez pana (ewentualnie małżonkę) rozliczane byłyby jako nakłady współwłaścicieli. Takie rozliczenie wymagałoby wniosku o zniesienie współwłasności mieszkania i domu. Bez znoszenia współwłasności mieszkania i domu – do rozliczenia w ramach podziału majątku wspólnego byłyby tylko nakłady poczynione od dnia zawarcia małżeństwa do dnia wprowadzenia rozdzielności majątkowej.

Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym, w tym także wartość pracy własnej. Praca własna powoduje, że nie wydaje się pieniędzy na te prace, pozostają one w rodzinie i mogą być wykorzystane na inny cel.

Ale jak wynika z opisu – prace kosztem własnym i przez siebie wykonane – miały miejsce po zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Nie są to więc nakłady z majątku wspólnego lub na majątek wspólny małżeński. Wartość Pana pracy własnej należałoby wycenić: ustalić co dokładnie Pan robił oraz ile to w ówczesnym czasie kosztowało, gdyby było wykonywane przesz firmę zewnętrzną.

Wartość Pana pracy to Pan nakłady jako współwłaściciela na nieruchomość wspólną.

Postępowanie o zniesienie współwłasności

W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Przepis art. 618 Kodeksu cywilnego realizuje zasadę kompleksowego rozstrzygania w postępowaniu o zniesienie współwłasności roszczeń współwłaścicieli związanych z przedmiotem współwłasności. W postępowaniu o zniesienie współwłasności nie mogą być dochodzone inne roszczenia poza wymienionymi w art. 618 § 1, w tym także dotyczące nakładów, których źródłem nie jest posiadanie rzeczy przez współwłaściciela.

Teoretycznie współwłaściciele powinni ponosić nakłady w takiej proporcji w jakiej są współwłaścicielami. Jeżeli Pan poniósł 100 nakładów, to ma Pan prawo do rozliczenia całych nakładów. Gdyby dom przypadł Panu – miałby Pan prawo do zmniejszenie spłaty współwłaściciela o połowę poczynionych przez siebie nakładów. Gdyby dom przypadł byłej małżonce, miałby Pan prawo do spłaty w wysokości co najmniej połowy wartości domu ze zwiększeniem jej o połowę poczynionych tylko przez Pana nakładów. Tak byłoby przy założeniu, że udziały Pana i byłej żony są po 50%.