Dziedziczenie po śmierci męża który nie zostawił testamentu

Mąż pani Wioletty zmarł nagle, nie sporządzając przed śmiercią testamentu. Małżeństwo w ciągu przeszło 30 lat pożycia dorobiło się wspólnego majątku: domu, samochodu, oszczędności ulokowanych na lokatach itp. Dwie dorosłe córki były już samodzielne. Małżonkowie mieli wspólność majątkową. Pani Wioletta zapytała, jak będzie wyglądało dziedziczenie po zmarłym mężu. Czy córki mogą zrzec się spadku, skoro po jej śmierci i tak dostaną cały majątek po połowie? Ponadto pani Wioletta chciała wiedzieć, czy może korzystać z pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym męża.

W jakich częściach dziedziczą żona i dzieci?

„Art. 931. § 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”.

Powyższe oznacza, iż do dziedziczenia z ustawy zostaną powołane – oprócz żony zmarłego – również jego dzieci. W tym wypadku pani Wioletta i dwie córki odziedziczą zatem po 1/3 spadku.

Skoro w małżeństwie pani Wioletty istniała tzw. wspólność majątkowa, tym samym wszelkie przedmioty, które wchodziły do wspólności majątkowej, należą w połowie do niej. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest fakt, iż dziedziczeniu podlegają tylko przedmioty majątkowe w 1/2 ich wartości. Przykładowo, gdyby małżeństwo posiadało 100 tys. zł na rachunku bankowym, to dziedziczeniu podlegałoby tylko 50 tys. zł, z czego 1/3 tej kwoty przysługiwałaby wdowie.

Co należy do majątku wspólnego małżonków?

Zgodnie z art. 31 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.o.) „do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.)”.

Jak zostanie podzielony majątek osobisty zmarłego męża i ojca?

Z kolei przedmioty, które nie wchodziły w skład wspólności majątkowej – co oznacza, iż wchodziły do majątku osobistego zmarłego – ulegają dziedziczeniu po 1/3 dla każdego ze spadkobierców od całościowej ich wartości.

W myśl art. 33 K.r.o. „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Stwierdzenie nabycia spadku i dokonanie działu spadku

W pierwszej kolejności, aby uregulować stan prawny po zmarłym mężu, należy złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Wraz z takim wnioskiem można żądać również dokonania działu spadku, co oznacza, iż wszelkie przedmioty wchodzące w skład masy spadkowej zostaną odpowiednio podzielone, np. kwoty pieniężne w stosunku 1/3 dla każdego spadkobiercy, nieruchomości oraz ruchomości – również w takim samym stosunku. Mając na uwadze ruchomości oraz nieruchomości, należy uwzględnić, iż jeżeli ich fizyczny podział nie jest możliwy, mogą one zostać przyznane jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych. Jednakże są to już kwestie procesowe i nie sposób z góry ustalić, jak będzie wyglądał dział spadku.

Zniesienie współwłasności na sprawie spadkowej

Stwierdzenie nabycia spadku oraz jego dział mogą zostać dokonane zarówno sądownie, jak również notarialnie. Po dokonaniu działu spadku poszczególne części składowe tegoż spadku powinny zostać przekazane pozostałym spadkobiercom. Oczywiście istnieje możliwość, że podczas posiedzenia sądowego – sugerowałbym ten sposób działu spadku –córki pani Wioletty złożą oświadczenia, iż chcą, aby wszystko, co zostało odziedziczone, przekazać mamie.

Należy wyjaśnić, iż obecnie wszystkie przedmioty wchodzące w skład spadku stanowią współwłasność spadkobierców. Złożenie wspomnianego oświadczenia (tj. o przekazaniu wszystkiego pani Wioletcie) będzie równoznaczne ze zniesieniem współwłasności. Wraz ze złożonymi oświadczeniami jej córki mogą wskazać, iż zrzekają się jakichkolwiek spłat związanych ze zniesieniem współwłasności.

Jeżeli dojdzie do złożenia przez córki zmarłego ww. oświadczeń, nie będzie konieczne określanie wartości przedmiotów wchodzących w skład spadku. W przeciwnym razie wartość ta powinna zostać ustalona przez rzeczoznawcę majątkowego w drodze opinii prywatnej (przed złożeniem wniosku do sądu) lub w drodze opinii biegłego sądowego (w trakcie toczenia się sprawy spadkowej). Z praktyki wynika, iż biegły sądowy pobiera wyższe wynagrodzenie.

Z rachunku bankowego pani Wioletta może korzystać, gdyż najpewniej środki tam zgromadzone wchodzą w skład majątku wspólnego, a więc 1/2 tych środków należy do niej.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59