Mediacja sądowa w postępowaniu o podział majątku

Postanowienie sądu kierującego strony do mediacji

Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 183 zn. 1 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego – mediacja jest dobrowolna. Mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji.

Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy.

Jak z tego wynika, przystąpienie do mediacji jest dobrowolne, a więc nie ogranicza konstytucyjnego prawa do sądu. Także w razie przekazania sprawy przez sąd do mediacji bez zgody stron nie traci ona dobrowolnego charakteru, a strony w żadnym wypadku nie mają obowiązku zawarcia ugody przed mediatorem.

Dobrowolność mediacji oznacza, że strona w każdym momencie może od mediacji odstąpić. W postępowaniu mediacyjnym strona powinna zdawać sobie sprawę z okoliczności faktycznych sporu oraz rozumieć skutki, które wywołuje ugoda zawarta przed mediatorem. Zasada świadomego i dobrowolnego udziału strony w mediacji obejmuje zatem zarówno element autonomicznej, świadomej, niczym niewymuszonej zgody strony na wzięcie udziału w mediacji, jak i zgodę na zawarcie określonej treści ugody.

Czy strona postępowania może wycofać się z mediacji?

Strona może w każdej chwili wycofać się z mediacji. Może również bez ujemnych dla siebie konsekwencji odmówić zgody na mediację w razie skierowania przez sąd lub gdy o mediację wniosła druga strona. Negatywne skutki w postaci niekorzystnego dla strony rozstrzygnięcia o kosztach postępowania mogą powstać tylko w razie nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę.

Według art. 183 zn. 13 K.p.c.:

„§ 1. Po zawarciu ugody mediator niezwłocznie składa protokół w sądzie, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy według właściwości ogólnej lub wyłącznej.

§ 2. W razie skierowania przez sąd sprawy do mediacji mediator składa protokół w sądzie rozpoznającym sprawę.

Jeżeli zawarto ugodę przed mediatorem, sąd, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym.

Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.

Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest tytułem wykonawczym.

Zawarcie ugody przez strony w wyniku przeprowadzonej mediacji

Jak z powyższego wynika, zawarcie ugody przez strony w wyniku przeprowadzonej mediacji spełnia cel tego postępowania. Jednakże ugoda taka dla osiągnięcia skutków ugody sądowej musi być zatwierdzona przez sąd. Tylko ugoda zatwierdzona korzysta z przywilejów związanych z ugodą sądową i stanowi tytuł wykonawczy.

Podsumowując regulacje dotyczące mediacji sądowej – jeżeli jeszcze Pani ugody nie podpisała, to oczywiście może jej Pani w ogóle nie podpisywać. Jeżeli nie dojdzie do ugody z Pani winy, sąd może włożyć na Panią obowiązek zwrotu kosztów postępowania o podział majątku. Ugoda zakłada dobrowolność jej zawarcia, dlatego jeżeli uważa Pani, że nie jest dla Pani satysfakcjonująca, to nie należy jej podpisywać.

Jeżeli do zawarcia ugody doszło, a następnie została ona zatwierdzona przez sąd, to niestety może być już za późno na uchylenie się od skutków jej zawarcia i trzeba pogodzić się z jej postanowieniami.

Trudno mi ocenić, czy podane przez Panią warunki ugody przed mediatorem są dla Pani korzystne, czy też nie, gdyż nie znam składu majątku wspólnego oraz pasywów, które je obciążają (np. hipoteki).

Jeżeli twierdzi Pani, że podział majątku w ugodzie jest sprawiedliwy, to uzasadnione byłoby podzielenie się kosztami notariusza. Jak już wcześniej zaznaczyłem, jeżeli jednak twierdzi Pani, że jest to dla Pani krzywdzące i mąż inaczej z Panią uzgadniał, to proszę odmówić podpisu.

Jeżeli jeszcze do podpisania ugody nie doszło, wskażę podstawowe przepisy dotyczące podziału majątku wspólnego, gdyż sądy częstokroć, mając jedynie na celu szybkość postępowania, nie informują strony działającej bez pełnomocnika o jej uprawnieniach.

Majątek wspólny lub majątki osobiste małżonków

Kwestie przynależności przedmiotów majątkowych do majątków osobistych bądź wspólnego małżonków są uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Stosownie do art. 31 § 1 K.r.o. – z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z art. 33 tej ustawy – do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jak z powyższych przepisów wynika, przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa wejdą do majątku wspólnego małżonków, z pewnymi jednak wyjątkami.

Do majątku wspólnego małżonków nie będą należały m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa, a także przedmioty, które jeden z małżonków otrzymał w darowiźnie, testamencie lub zapisie.

Jako żona pozostająca w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej ma Pani prawo żądać podziału majątku wspólnego, ale tylko tych przedmiotów, które na podstawie powyżej wskazanych przepisów do tego majątku wspólnego weszły.

Zgodnie z art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

§ 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

§ 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: 1) istnienie ważnych powodów i 2) przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.

Ustawa nie definiuje pojęcia „ważne powody”. Ogólnie mówiąc, rozumie się przez nie takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego przemawiają za nieprzyznaniem jednemu z małżonków korzyści z majątku wspólnego w takim zakresie, w jakim nie przyczynił się on do powstania tego majątku. Przy ocenie istnienia „ważnych powodów”, w rozumieniu art. 43 § 2, należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie SN z 5 października 1974 r., III CRN 190/74, LexPolonica nr 322056).

Ponadto stosownie do art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego”.

Jeżeli takie nakłady w trakcie trwania wspólności były dokonywane, należy żądać ich zwrotu tylko i wyłącznie w tym postępowaniu (potem może być już za późno).

Jeżeli strony nie zgadzają się co do wyceny nieruchomości należącej do ich majątku wspólnego, powoływany jest biegły.

Trudno mi rozstrzygać cokolwiek w Pani sprawie, jednak jeśli w oparciu o powyższe informacje czuje Pani, że ugoda będzie dla Pani krzywdząca, to proszę jej nie podpisywać. Trzeba mieć jednak na względzie, że postępowanie o podział majątku wspólnego w razie braku zgody stron jest często długotrwałe i kosztowne. Decyzja należy do Pani.

Ja na koniec podkreślę, że ugoda sądowa ma moc prawną wyroku. Oczywiście mąż musi wówczas Panią spłacić. Po nadaniu klauzuli wykonalności może Pani z wyrokiem udać się do komornika.

Ugoda notarialna jest drugą opcją polubownego załatwienia sprawy. Jeżeli uda się uregulować sprawę przed mediatorem, ugoda zatwierdzona przez sąd ma moc wyroku i już nie potrzeba podejmowania żadnych dodatkowych działań.