Kto ponosi koszty sądowe?

Dobrowolne przekazanie córkom zmarłego męża określonych kwot tytułem zachowku

Z Pani wyjaśnień wynika, że jest Pani jedynym spadkobiercą powołanym do dziedziczenia na podstawie testamentu po zmarłym mężu. Mąż posiadał jeszcze dwie dorosłe córki pochodzące z poprzedniego małżeństwa.

Obecnie nosi się Pani z zamiarem dobrowolnego przekazania córkom zmarłego męża określonych kwot tytułem zachowku.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Jak z powyższego wynika, córki Pani męża, z racji faktu, że nie otrzymały nic w spadku po swoim ojcu, mogą żądać od Pani wypłaty zachowku w pieniądzu. Ich zachowek wyniósłby połowę tego, co dziedziczyłby po ojcu z ustawy, czyli 1/6 całości spadku (1/2 x 1/3 = 1/6).

Uprawnienie do otrzymania zachowku po ojcu

Należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego „roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu”. Na dochodzenie zachowku córki zmarłego męża mają więc 5 lat od daty ogłoszenia testamentu.

Roszczenie o zachowek nie jest obowiązkiem córek, a ich uprawnieniem, dlatego Pani z własnej woli może zapłacić zachowek lub po prostu poczekać na wezwanie od córek do zapłaty zachowku. Wytaczając bowiem powództwo o zapłatę zachowku, obie siostry narażają się na Pani zarzut przedwczesnego rozpoczęcia sporu sądowego, gdyż nie zasięgnęły informacji, że Pani była skłonna wypłacić im zachowek w określonej wysokości. Zachowanie więc Pani można określić za pożądane w świetle zarówno zapłaty zachowku, jak i uniknięcia kosztów procesu.

Kto ponosi koszty postępowania o zachowek?

Sprawa o zachowek należy to trybu procesowego rozstrzygania spraw. Charakteryzuje się on tym, że występujące strony mające sprzeczne interesy w załatwieniu danej sprawy prowadzą ze sobą spór.

Zasadę ponoszenia kosztów w procesie wyznacza art. 98 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdów i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata wykonującego zawód w siedzibie sądu procesowego. Zaś do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

Stoi Pani więc na przegranej pozycji w sprawie o zachowek co do zasady, gdyż ich roszczenie wynika wprost z przepisów, a Pani ich roszczenia nie neguje. Czyli obowiązek wystosowania przez córki wezwania Pani do zapłaty nie istnieje, jednak w praktyce takie wezwanie zawsze jest sporządzane, gdyż wtedy powód ma dowód tego, że wzywał pozwanego do dobrowolnego spełnienia świadczenia, a po upływie wyznaczonego terminu wystąpił na drogę sądową, wtedy co do zasady należą mu się także koszty procesu.

Kiedy zwrot kosztów postępowania o zachowek należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa?

Zgodnie z art. 101 Kodeksu postępowania cywilnego „zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu”.

Powyższy artykuł właśnie stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu wprowadzonej przez art. 98. Pozwany – mimo uwzględnienia powództwa, a więc przegrania sprawy – uzyska zwrot kosztów procesu, jeżeli spełni kumulatywnie dwie przesłanki: nie da powodu do wytoczenia sprawy oraz uzna przy pierwszej czynności żądanie pozwu. Celem tego przepisu jest ochrona dłużnika przed szykanami nielojalnego wierzyciela, wytaczającego proces o świadczenie, które – niekwestionowane i bezsporne – dłużnik gotów jest spełnić bez ponoszenia zbędnych kosztów procesu.

Zastosowanie art. 101 wymaga wniosku pozwanego o zasądzenie kosztów procesu, chyba że pozwany działa bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego (art. 109). Możliwe jest cząstkowe zastosowanie tego przepisu, tzn. tylko w odniesieniu do tych żądań powoda, co do których zostały spełnione przesłanki ustawowe.

Pani jako pozwana powinna przytoczyć fakty wskazujące na brak po Pani stronie przyczyny do wytoczenia powództwa. Ocena tych faktów – oparta na zasadach doświadczenia życiowego oraz uwzględniająca całokształt okoliczności sprawy – należy do sądu.

Należy zaznaczyć, iż pozwany nie daje powodu do wytoczenia sprawy, jeżeli jego postępowanie i postawa wobec roszczenia strony powodowej – oceniona zgodnie z doświadczeniem życiowym – usprawiedliwiają wniosek, że strona powodowa uzyskałaby zaspokojenie roszczenia bez wytoczenia powództwa (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z 25 maja 1936 r., sygn. akt C.III. 842/35).

Odpowiedź na pozew o wypłatę zachowku

W razie wystąpienia do sądu uznanie powództwa – wyraźne i niebudzące wątpliwości – musi nastąpić przy pierwszej czynności procesowej podejmowanej przez pozwanego po doręczeniu mu odpisu pozwu. Taką czynnością jest z reguły odpowiedź na pozew albo – w jej braku – oświadczenie ustne na pierwszym posiedzeniu sądowym.

Dla pełnego zastosowania powyższego przepisu, jeżeli wyraża Pani wolę dobrowolnej zapłaty zachowku dla córek Pani męża, powinna Pani skierować pisemnie wezwanie do podania swoich danych i numeru konta w celu przesłania im określonej sumy tytułem zachowku, listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Proszę pamiętać, aby wpłacać środki z dokładnym wskazaniem tytułu zapłaty (np. „tytułem zachowku po zmarłym ojcu XY”). Córki zawsze mogą nie zgadzać się z zaproponowaną przez Panią kwotą, dlatego sugeruję wskazać w uzasadnieniu, dlaczego przyjęła Pani taką kwotę. Myślę, że po takim piśmie i dowodach ich nadania oraz po uznaniu powództwa przed sądem, sąd nie będzie miał wątpliwości i przyzna koszty procesu Pani.

Na marginesie dodam, iż córki Pani męża mogą zawsze kwestionować przyjętą przez Panią i urząd skarbowy wycenę, i wtedy zajdzie konieczność powołania biegłego, który określi wartość spadku, a przez to wysokości zachowków. Jeżeli różnice będą nieznaczne, to zasada, że koszty będą dla Pani, nie powinna się zmienić.