Kto dysponuje prawami do wyników badań pracy doktorskiej

Naruszanie praw autorskich w środowiskach naukowych

Akty prawne:

1. Ustawa z dnia 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)

2. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365)

3. Zbiór zasad i wytycznych pt. „Dobre obyczaje w nauce”

4. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2003 r. Nr 65, poz. 595) 

Praca doktorska, jej wyniki, części stanowią utwór, który jest Pana własnością. Ani promotor, ani uczelnia nie mają prawa zatrzymywać na własność tych prac. Prawo własności intelektualnej reguluje prawo autorskie, prawo o szkolnictwie wyższym, a także międzynarodowe i krajowe normy etyczne. Jednocześnie naruszenie zasad prawa autorskiego należy do częstych wykroczeń, spotykane jest w różnych środowiskach, w tym także i na uczelniach wyższych. Najcięższą formą naruszenia praw autorskich jest przywłaszczenie cudzego utworu lub pomysłu twórczego bądź jego części, względnie wydanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem, zwane popularnie plagiatem. Także plagiatem jest dosłowne zapożyczanie fragmentów cudzych dzieł podane jako oryginalne i własne.

Naruszanie praw autorskich w środowiskach naukowych stało się na tyle istotnym problemem, że znalazło swoje odbicie w ustawie, gdzie w art. 144 ust. 3 znalazł się zapis: „Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające z urzędu w przypadku, gdy nauczycielowi akademickiemu zarzuca się popełnienie czynu polegającego na: przywłaszczeniu sobie autorstwa, albo wprowadzeniu w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania. (…) naruszenie cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych w inny sposób”.

W zbiorze zasad i wytycznych „Dobre obyczaje w nauce”, wydanych przez Komitet Etyki w Nauce przy Prezydium PAN, czytamy:

„5.1. Ani promotor, ani opiniodawca rozprawy doktorskiej nie powinien angażować się w opracowanie jej treści w stopniu uprawniającym do współautorstwa rozprawy”.

Wykorzystywanie pracy doktorskiej i jej wyników przez promotora

Jedynie udział w czynnościach twórczych upoważnia do udziału autorskiego. Ich istota to postawienie hipotezy i pytań badawczych, opracowanie metodyki badania (w zależności od charakteru tych badań osobiste ich wykonanie lub pokierowanie nimi), analiza i opracowanie wyników, podjęcie dyskusji z autorami dotychczasowych publikacji na opracowywany temat i wyprowadzenie wniosków. Prawidłowe wykonanie tych czynności decyduje o uznaniu autora pracy za zdolnego do samodzielnego prowadzenia badań naukowych. Tym samym uznaje spełnienie warunków stawianych doktoratom przez ustawę o stopniach naukowych, która tak formułuje warunki, jakie powinna spełniać praca doktorska:

„Art. 13.1. Rozprawa doktorska, przygotowana pod opieką promotora, powinna stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej”.

Jeśli więc ma to być umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej, nie może być pracą wspólną ! W pracy interdyscyplinarnej, kiedy wielu badaczy pracuje nad wspólnym zagadnieniem, część pracy może być przyjęta jako rozprawa doktorska, jednak ustawa dopuszcza to pod warunkiem, że jest to wyodrębniona część opracowana samodzielnie przez autora, który o ten stopień się ubiega (art. 13 ust. 3 ustawy). Tak więc samodzielność jest tutaj czynnikiem zasadniczym, wykluczającym współautorstwo.

Zgodnie z prawem autorskim:

„Art. 79. 1. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1) zaniechania naruszania;  

2) usunięcia skutków naruszenia;

3) naprawienia wyrządzonej szkody:  

1. na zasadach ogólnych albo
2. poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;

4) wydania uzyskanych korzyści.

2. Niezależnie od roszczeń, określonych w ust. 1, uprawniony może się domagać:

1) jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści iw odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;

2) zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu, o którym mowa w art. 111, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek”.

Pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta

Co najwyżej można wskazać na przepis art. 15a prawa autorskiego, który przyznaje uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym (a zatem szkole prowadzącej studia wyższe, utworzonej w sposób określony w ustawie): „pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta”. W związku z tym należy zastanowić się, co oznacza pojęcie „opublikowanie”. W świetle przepisów prawa autorskiego należy przyjąć, że publikacja oznacza zwielokrotnienie pracy doktorskiej studenta i udostępnienie jej egzemplarzy „publicznie”. Zatem w przypadku, gdy praca doktorska obejmuje program komputerowy chodzi o jego pierwsze zwielokrotnienie i rozpowszechnianie przez uczelnię, np. na płytach CD lub DVD (por. w tej kwestii: M. Czajkowska-Dąbrowska, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, wyd. IV, Kraków 2005, s. 158 i nast., Kantor Wydawniczy Zakamycze). Natomiast zdanie drugie art. 15a prawa autorskiego przewiduje, że „jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego”. Zatem jeśli upłynie 6 miesięcy od dnia obrony, a uczelnia nie opublikowała pracy doktorskiej, może Pan bez przeszkód, o ile nie jest to utwór zbiorowy, opublikować pod swoim nazwiskiem stworzony przez siebie w ramach pracy doktorskiej utwór bądź jego części.