Opieka nad rodzicem który ma ustanowioną służebność osobistą

Obowiązek wzajemnego wsparcia rodziców i dzieci

Zapis, który nasz klient ma w akcie notarialnym, dotyczy ustanowienia dla jego ojca służebności osobistej dożywotniego prawa do mieszkania i korzystania z darowanego synowi i jego żonie budynku. Nie oznacza to absolutnie, że wyłącznie syn powinien opiekować się ojcem. Pod tym względem nie ma ten zapis żadnego znaczenia.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.io.) zawiera przepisy, których zadaniem jest ochrona stosunków osobistych pomiędzy rodzicami i dziećmi przed niegodziwymi zachowaniami, które osłabiają więzi rodzinne.

Stosownie do art. 87 rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Przez wzajemne wsparcie, o którym mowa w art. 87 K.r.io., należy rozmieć: pomoc materialną, psychiczne wsparcie w chorobie, cierpieniu i kalectwie, pomoc intelektualna przy podejmowaniu ważnych decyzji lub załatwianiu spraw życiowych oraz pomoc fizyczna przy wykonywaniu różnych czynności. Wzajemne wsparcie pomiędzy rodzicami i dziećmi powinno być całkowicie bezinteresowne, co wynika przede wszystkim z norm moralnych.

Jeżeli ojciec nie otrzymuje wsparcia ze strony swoich córek (wsparcie powinno być równe ze strony wszystkich dzieci), to jest oczywiste, że nie wypełniają one obowiązku nie tylko wynikającego z zasad moralnych, ale też z zobowiązania, jakie nakłada na nią art. 87 K.r.io.

Ustawodawca, mimo iż nałożył na dzieci i rodziców obowiązek wzajemnego wsparcia, nie przewidział jednak żadnych sankcji za niewypełnienie obowiązku wzajemnego wsparcia. Obowiązek wsparcia rodzica przez dziecko nie może być wymuszony w drodze egzekucji. Nie można również na drodze sądowej żądać, by dziecko opiekowało się swoim rodzicem na starość i w chorobie. Przepis art. 87 K.r.io. nie stanowi bowiem podstawy żadnego roszczenia. Nie może pan Adam „zmusić” sióstr do tego, by ojcem się opiekowały, czy chociażby poświęcały jemu więcej czasu, tak samo jak siostry nie mogą do tego zmusić brata.

Przepisy Kodeksu rodzinnego nakładają na dzieci obowiązek alimentacji rodziców. Stosownie do art. 128 K.r.io. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast zgodnie z art. 129 § 1 K.r.io. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Pozew przeciwko dzieciom o alimenty

Zatem ojciec może wystąpić przeciwko siostrom, czyli swoim córkom o alimenty, ale jedynie wówczas, kiedy znajdowałaby się w stanie niedostatku, co wynika z kolei z art. 133 § 2 K.r.io. Stan niedostatku nie jest definiowany przez przepisy prawa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż w stanie niedostatku pozostaje osoba, która nie może własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych, podstawowych potrzeb. Te usprawiedliwione potrzeby to np. potrzeby mieszkaniowe, związane z pożywieniem, a także potrzeby zdrowotne.

Ojciec znajdowałby się w stanie niedostatku wówczas, gdyby samodzielnie nie był w stanie zaspokoić swoich uzasadnionych potrzeb. W chwili obecnej, co wynika z pytania, jego potrzeby są zaspokojone. Gdyby jednak zdarzyła się sytuacja, że ojciec znalazłby się w stanie niedostatku, np. gdyby jego dochód (emerytura lub renta) nie wystarczał na zaspokojenie jego potrzeb, mógłby wystąpić do sądu z pozwem o alimenty przeciwko swoim córkom.

Jak z powyższego wynika, pan Adam ma niewiele środków (praktycznie żadnych), za pomocą których mógłby „zmusić” siostry do zmiany ich nagannego zachowania. Nie ma on ani jego ojciec środków, by sąd nakazał siostrom opiekowanie się ojcem. Obowiązek wspierania rodziców, opieki nad nimi jest obowiązkiem moralnym, którego nie da się wyegzekwować na drodze prawnej. Dopiero gdyby ojciec znajdował się w stanie niedostatku, mógłby wystąpić o alimenty od córek.

Reasumując, wszystkie dzieci ojca mają obowiązek opiekowania się i wspierania go, niezależnie od tego, kto i ile od ojca dostał. Jednak prawo nie przewiduje w ogóle środków egzekucji obowiązku wspierania rodziców – sam brak opieki ze strony dziecka nad rodzicem nie jest przestępstwem. 

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59