Kto ponosi odpowiedzialność za wypadek nieletniego na zawodach?

Wyjazd na zawody w ramach uczniowskiego klubu sportowego - przepisy

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż wyjazd na zawody w ramach uczniowskiego klubu sportowego,nie powinien być traktowany w charakterze „wycieczki szkolnej”. W związku z tym, że nie jest organizowany przez szkołę, a uczniowski klub sportowy będący odrębnym bytem prawnym, do wyjazdu takiego nie mają zastosowania przepisy Rozporządzenia Ministra  Edukacji Narodowej i Sporu w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.

W dalszej kolejności należy ocenić, czy wyjazd ma charakter zorganizowanej formy wypoczynku, o której mowa w art. 92a ust. 1 ustawy o systemie oświaty:

„Art. 92a. 1. Ilekroć w art. 92b–92t i art. 96a jest mowa o wypoczynku, należy przez to rozumieć wypoczynek organizowany dla dzieci i młodzieży w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych, połączony ze szkoleniem lub pogłębianiem wiedzy, rozwijaniem zainteresowań, uzdolnień lub kompetencji społecznych dzieci i młodzieży, trwający nieprzerwanie co najmniej 2 dni, w czasie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej, w kraju lub za granicą, w szczególności w formie kolonii, półkolonii, zimowiska, obozu i biwaku.

2. Przepisom ustawy nie podlega wypoczynek organizowany dla dzieci własnych lub dzieci znajomych przez rodzinę lub osoby znane rodzicom osobiście.

3. Przez rodzinę, o której mowa w ust. 2, należy rozumieć osoby spokrewnione albo osoby niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące”.

W tym przypadku nie ma zasadniczo znaczenia (wyjątki określone w ust. 2 i 3), jaki podmiot organizuje wypoczynek, jeśli tylko ten mieści się w definicji ustawowej. W przypadku uznania że dany wyjazd spełnia warunki określone w przepisie, na organizatorze spoczywać będzie szereg obowiązków określonych w dalszych przepisach ustawy. Tym niemniej, ze względu na znaczne czasowe ograniczenie (jedynie wyjazdy w okresie ferii i przerw świątecznych) oraz wątpliwości co do wypoczynkowego charakteru zawodów sportowych (inaczej niż w przypadku obozów sportowych), przepis ten nie będzie miał raczej zastosowania w omawianym przypadku.

Sprawowanie opieki nad nieletnim uczestnikiem zawodów sportowych na wyjeździe

Biorąc pod uwagę iż w samej ustawie o sporcie, dającej możliwość powołania uczniowskich klubów sportowych, brak jest przepisów regulujących wyjazdy na zawody sportowe osób nieletnich, należy sięgnąć do przepisów ogólnych. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż w celu umożliwienia nieletniemu wyjazdu na zawody sportowe, konieczne jest uzyskanie zgody rodzica lub prawnego opiekuna takiej osoby. Do uzyskania pełnoletności nie może ona bowiem w pełnym zakresie o sobie decydować i pozostaje pod pieczą rodziców lub prawnych opiekunów.

Warto też uzyskać od osoby, która zobowiązuje się do opieki nad nieletnimi pisemnego oświadczenia w tym zakresie. Jest to szczególnie ważne pod względem przepisów karnych, a w szczególności art. 160 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, odpowiedzialności karnej podlegać będzie także opiekun, który naraża małoletniego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu:

„Art. 160 § 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1–3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.

§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego”.

Warto także zwrócić uwagę na art. 210 Kodeksu karnego, zgodnie z którym:

„Art. 210. § 1. Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w § 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12”.

Przez porzucenie, o którym mowa w cytowanym przepisie, należy rozumieć zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2001 r. (sygn. akt V KKN 94/99), jako „działanie polegające na opuszczeniu dziecka lub osoby nieporadnej, połączone z zaprzestaniem troszczenia się o nią, bez zapewnienia jej opieki ze strony innych osób. Do istoty »porzucenia« należy więc pozostawienie osoby, nad którą miała być roztoczona opieka, własnemu losowi, przy czym chodzi tu nie tylko o zaniechanie sprawowania opieki nad osobą małoletnią lub nieporadną, lecz także o uniemożliwienie takiej osobie udzielenia natychmiastowego wsparcia.” Z porzuceniem mielibyśmy zatem do czynienia w przypadku, jeśli opiekun zapomniałby o podopiecznym np. na stacji paliw, w drodze na zawody.

Odpowiedzialność odszkodowawcza klubu za kontuzje doznane przez zawodnika w czasie zawodów sportowych

Niezależnie od osobistej odpowiedzialności opiekuna, możemy mieć jeszcze do czynienia z odpowiedzialnością odszkodowawczą klubu, jeśli zawodnik doznałby na zawodach kontuzji. Wynika to z przepisów art. 37 oraz art. 39 ustawy o sporcie. Zgodnie z tymi przepisami:

„Art. 37. 1. Zawodnik uczestniczący we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy jest obowiązany do uzyskania orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia umożliwiającym bezpieczne uczestnictwo w tym współzawodnictwie.

2. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw kultury fizycznej określi, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje lekarzy uprawnionych do wydawania orzeczeń lekarskich, o których mowa w ust. 1, a także zakres i częstotliwość wymaganych badań lekarskich, uwzględniając specyfikę współzawodnictwa sportowego.

Art. 38. 1. Zawodnik uczestniczący we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy oraz zawodnik kadry narodowej podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków w uprawianym sporcie.

2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na klubie sportowym będącym członkiem polskiego związku sportowego, a w przypadku zawodnika kadry narodowej - na polskim związku sportowym”.

Niedopełnienie obowiązku ubezpieczenia zawodnika

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż jeśli zawodnicy uczestniczą we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy, muszą koniecznie posiadać odpowiednie orzeczenie lekarskie. Rolą klubu jest weryfikacja czy zawodnik takie orzeczenie posiada i czy może bezpiecznie uprawiać daną dyscyplinę sportu. Co więcej, zawodnik taki musi zostać obowiązkowo ubezpieczony przez klub sportowy, którego jest członkiem. Niedopełnienie obowiązku ubezpieczenia zawodnika, może pociągać za sobą bezpośrednią odpowiedzialność odszkodowawczą klubu w tym zakresie. Innymi słowy zawodnik ma prawo oczekiwać, że został zgodnie z prawem ubezpieczony, a w razie kontuzji, jeśli okazałoby się że klub nie dopełnił obowiązku ubezpieczenia, zawodnik może żądać odszkodowania bezpośrednio od klubu.

Ubezpieczenie małoletnich zawodników klubu sportowego

Dobrą praktyką stosowaną przez kluby jest ubezpieczenie swoich zawodników nie tylko w związku z zawodami sportowymi i zajęciami w klubie, ale także w drodze na nie i z nich. Warto, żeby suma ubezpieczenia pozwalała na zwrot realnych kosztów leczenia, ale w piśmiennictwie podnosi się, że ubezpieczenie nawet na niską sumę wypełnia obowiązek ustawowy. Zasadna wydaje się jednak obawa, że możliwe jest podniesienie w takiej sytuacji przez zawodnika, że ubezpieczenie miało charakter pozorny i zasadniczo nie wypełniało obowiązku ustawowego ciążącego na klubie (co skutkowałoby odpowiedzialnością odszkodowawczą klubu).

Reasumując, w przypadku wysyłania osób nieletnich na zawody sportowe warto zadbać o odpowiednie oświadczenia ze strony ich rodziców lub opiekunów prawnych, jak również osób zobowiązujących się sprawować opiekę nad nieletnimi zawodnikami. Ponadto, w przypadku uczestnictwa zawodników we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy, należy też koniecznie objąć ich ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków. Opisane kroki powinny zminimalizować ewentualną odpowiedzialność klubu w przyszłości.