Kradzież telefonu w szkole, jakie konsekwencje poniesie uczeń?

Podżeganie do przestępstwa kradzieży

Prawdopodobnie zabrakło czegoś w zakresie kontaktu między rodzicami a nastolatkiem, skoro znalazł się pod tak silnym wpływem osób zdemoralizowanych. Podżeganie do przestępstwa kradzieży (podobnie jak i do innego przestępstwa) świadczy nie tylko o demoralizacji, ale również o perfidii. Podaje Pan wersję wydarzeń, ale czy jest Pan pewien, że wszystko jest Panu w tej sprawie wiadomo? Rzeczywista wiedza o sytuacji dziecka daje rodzicom szansę na udzielenie mu odpowiedniej pomocy, np. przez zdecydowanie o zaangażowaniu adwokata lub odseparowanie dziecka od środowiska przestępczego (np. poprzez zmianę szkoły lub wprowadzenie stosownej nowości w zajęcia pozaszkolne).

Życie wolne od trosk materialnych nie oznacza braku problemów. Niejednokrotnie (także na sali sądowej) słyszy się opowieści o „dobrym domu”. Jak dobry jest dom, pokazuje niekiedy dopiero przebieg rozprawy przed sądem, ponieważ postępowanie wyjaśniające (odpowiednik postępowania przygotowawczego w przypadku większości przestępstw) niekiedy nie wystarcza do ukazania całego kontekstu sytuacyjnego. Niekiedy obwiniony okazuje się niewinny, a „niewiniątko” ma problemy.

To, co napisałem wyżej, ma służyć zachęceniu Pana (Państwa) do refleksji, a może również do skorzystania z pomocy specjalistycznej. Nie chodzi o zachęcanie do korzystanie z kosztownej pomocy osób, niekiedy może przydać się lektura dobrej książki lub konsultacja z pracownikiem uczelni.

Czy osoba małoletnia po dopuszczeniu się kradzieży będzie wpisana do Rejestru Karnego?

Skoro Państwa dziecko znalazło się (i to w tak poważnym kontekście) „w polu zainteresowania” policji, to powinno liczyć się z tym, że policyjne informatyczne bazy danych przechowują informacje o różnych zdarzeniach o wiele dłużej (praktycznie bezterminowo) od Rejestru Karnego (nazwy tego rejestru się zmieniają). Nie znam chłopca, więc mogę zakładać jego całkowitą niewinność (niezależnie od dotychczasowych ustaleń) – jeżeli tak jest, to byłoby szkoda, aby jego dane znajdowały się w takich bazach danych (w niekorzystnym dla niego kontekście), bez analogicznych skutków dla współsprawców albo rzeczywistych sprawców – jeżeli Pański syn został zmuszony (np. szantażem lub innym przejawem przestępczych gróźb karalnych) do tego, co dotychczas jest traktowane jako kradzież. W opisie sytuacji zastanawia mnie skrótowe przedstawienie roli podżegaczy (a o tym można mówić, w świetle Pańskich słów). Z jakiego powodu oni mieliby być wolni od problemów i (być może) później namawiać kogoś do uczynienia jakiegoś zła? Jeżeli (według przedstawionych przez Pana informacji) ma miejsce współsprawstwo, to wszyscy współsprawcy powinni zostać potraktowani „mieczem Temidy”. Dlaczego negatywne konsekwencje miałyby spotykać wyłącznie Pańskiego syna oraz pomocnika – albo pasera (jeżeli doszło do sprzedaży telefonu lub „wzięcia go w komis”)? Są różne przejawy sprawstwa przestępstwa – artykuł 18 Kodeksu karnego (K,k,) stanowi:

„§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.”

Pan (jako rodzic) jest uprawniony oraz ma obowiązek dążyć do wyjaśnienia prawdy. Jeżeli Państwa syn został zmuszony przez kogoś do tego, co stało się jawne, to z jakiego powodu tamci ludzie mieliby być wolni od odpowiedzialności? Jeśli pomocnik (ukrywający zabrany telefon) chciał pomóc Pańskiemu synowi w uniknięciu dalszych konsekwencji jakiegoś draństwa (np. szantażu, groźby pobicia), to również on może zasługiwać na inną (przynajmniej mniej surową) ocenę, niż wskazuje Pański opis sytuacji.

Państwo swe stanowisko są uprawnieni przedstawiać na piśmie (a i tak zapewne zostaną Państwo przesłuchani). Pojednanie między sprawcą i ofiarą warto przedstawić sądowi. Tak samo jak analizę sytuacji (w tym udział innych osób). Państwu wolno dążyć do ujawnienia prawdy.

Czy zabranie cudzej rzeczy zawsze jest kradzieżą?

Przestępstwo kradzieży zostało stypizowane w artykule 278 K.k., który brzmi:

„§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.”

Proponuję sprawdzić – być może przy udziale syna – jaki był rzeczywisty przebieg zdarzeń. Zabranie cudzej rzeczy nie zawsze jest kradzieżą. Tu nie chodziło o stan wyższej konieczności – np. zabranie cudzego telefonu w celu wezwania pomocy. Skoro również ludziom dorosłym zdarzają się zachowania niemądre, więc tym bardziej może wchodzić w grę jakiś psikus (np. chęć ustawienia telefonu w sposób irytujący jego właścicielkę). Nie można wykluczyć również innych powodów, np. dążenia do usunięcia z pamięci urządzenia jakichś niewygodnych nagrań; być może dla kogoś namawiającego Pańskiego syna do takiego zachowania. W wyjaśnieniu okoliczności (zwłaszcza związanych z telefonem) może się przydać badanie specjalistyczne – np. odzyskiwanie danych, które wykasowano (z perspektywy wielu osób).

Jak widać, sprawy mogły się różnie przedstawiać. Zdarza się niekiedy, że jakiś „przewodnik” grupy ludzi (np. klasy szkolnej) powoduje powstanie zmowy, wtedy taka grupa może mieć jakieś cechy bandy, a nawet w bandę się przekształcić. Jeśli Państwa syn wpadł w złe towarzystwo, to zaistniała sytuacja może być dobrą okazją do naprawienia sytuacji.

Dokonanie kradzieży przez małoletniego

Szukajmy kolejnych potencjalnych okoliczności łagodzących – nawet w przypadku rzeczywistego dokonania kradzieży przez Pańskiego syna. Jeżeli telefon nie był specjalnie przygotowany (np. jako „wabik na złodziei”), to zapewne byłby nie do namierzenia, gdyby go nie włączono. Samo włączenie skradzionego telefonu może być przejawem braku ostrożności, na którą prawdopodobnie nie pozwoliłby sobie ktoś rzeczywiście zdemoralizowany. W dodatku – jeżeli przyznanie się może budzić wątpliwości – proszę brać pod uwagę „wzięcie winy na siebie”; z różnych powodów (od chęci uchronienia kogoś, przez „szukanie nowych doświadczeń”, aż po skutek przekupienia, a nawet zastraszenia). Jestem człowiekiem obcym, więc brak mi wiedzy o tym, czy i z jakich powodów doszło do fałszywego samooskarżenia.

Samo zaangażowanie policji w tę sytuację świadczy o tym, że sprawa trafi do sądu w trybie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Stanowi ona coś pośredniego między Kodeksem karnym a Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.).

Sama opisana przez Pana sytuacja wskazuje na to, że sprawowanie władzy rodzicielskiej (art. 92 i następne K.r.o.) okazało się nieskuteczne – niezależnie od Państwa starań. Same problemy ze sprawowaniem władzy rodzicielskiej mogą być podstawą do wydawania zarządzeń przez sąd (art. 109 K.r.o.). Niekiedy dochodzi do ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 111 K.r.o.), np. przez poddanie jej sprawowania nadzorowi kuratora sądowego. Z Pańskich słów wynika, że środowisko domowe jest wolne od zagrożeń dla Pańskiego syna, więc oficjalne ograniczenie władzy rodzicielskiej wydaje się mało prawdopodobne.

Jakie konsekwencje poniesie osoba małoletnia oskarżona o kradzież?

Za to – zwłaszcza w przypadku wykazania przed sądem pojednania sprawcy i pokrzywdzonej – można spodziewać się formalnego nałożenia na Państwa (jako rodziców) obowiązku sprawowania „nadzoru odpowiedzialnego”. Taki środek (podlegający kontroli sądu) może zostać wzmocniony poddaniem nastolatka nadzorowi kuratora sądowego. To wydaje się bardzo prawdopodobne – w świetle Pańskich słów – ale proszę się liczyć z nowymi okolicznościami; chodzi nie tylko o wychodzenie na jaw szczegółów (związanych ze zdarzeniem oraz z zachowaniami Państwa syna w innych sytuacjach), ale także o wnioski oskarżyciela publicznego (np. prokuratora).

Dość szeroki jest dostęp do akt sprawy na etapie sądowym w sprawach karnych, a sprawy prowadzone według ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich są do nich podobne. Zapoznanie się z aktami – zapewne możliwe dopiero po skierowaniu sprawy do sądu (ale można by zapytać o to wcześniej) – mogłoby pomóc nie tylko w wyjaśnieniu różnych istotnych okoliczności, ale również w podjęciu decyzji co do ewentualnego angażowania obrońcy. Gdyby akta były (niekoniecznie po raz pierwszy) przeglądane w obecności Pańskiego syna, to być może np. widząc protokoły zeznań innych osób, stałby się on bardziej skłonny do przedstawienia takich szczegółów, z których Państwo sobie nawet sprawy nie zdają. Niekiedy można uzyskiwać kopie z akt (o możliwość zrobienia zdjęć lepiej zapytać), ale materiał na ekranie lub „kserówka” może na nastolatku zrobić mniejsze wrażenie, niż kontakt z aktami własnej sprawy.

Dolna granica odpowiedzialności karnej do lat 17, ale – w przypadku szczególnie poważnych przestępstw – młodociany sprawca może odpowiadać jak dorosły. Przedstawione przez Pana informacje pozwalają mieć nadzieję, że będzie chodziło „tylko” o postępowanie w sprawach nieletnich, nie o postępowanie karne „dla dorosłych”.

Mam nadzieję, że ta odpowiedź pomoże Państwu podjąć dobre decyzje oraz właściwie je realizować w tej trudnej i potencjalnie rozwojowej sytuacji.