Kradzież dokonana przez pracownika

Rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym bez wypowiedzenia z winy pracownika

W pytaniu podaje Pan, że pracownik przywłaszczył sobie mienie, które Pan mu powierzył. W przedmiotowej sprawie można wyróżnić dwa rodzaje odpowiedzialności: odpowiedzialność materialną pracownika oraz jego odpowiedzialność karną.

Zacząłbym od odpowiedzialności materialnej określonej głównie w przepisach Kodeksu pracy (w skrócie K.p.). Zgodnie z art. 100 K.p. jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest dbanie o dobro zakładu pracy i ochrona jego mienia. Kradzież mienia pracodawcy jest działaniem na szkodę pracodawcy i stanowi ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych.

Sankcją za to jest rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym bez wypowiedzenia z winy pracownika (dyscyplinarnie). Potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Dopuszczenie się kradzieży przez pracownika

Na przykład w wyroku z dnia 12.09.2000 r. (sygn. akt I PKN 28/2000) Sąd stwierdził, że dbałość o mienie pracodawcy i jego ochrona stanowią podstawowy, fundamentalny obowiązek każdego pracownika; kradzież tego mienia czy jej usiłowanie trzeba zatem zawsze traktować jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych w rozumieniu art. 52 § 1 pkt 1 K.p. Pracodawca nie musi czekać ze zwolnieniem na skazanie pracownika przez sąd, jeżeli kradzież jest oczywista.

Pamiętać należy również, iż przywłaszczenie mienia pracodawcy jest zawsze ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych, niezależnie od tego, czy ze względu na jego wartość stanowi przestępstwo czy wykroczenie (wyrok SN z dnia 10.11.1999 r., sygn. akt I PKN 361/99). Jeżeli więc nawet ze względu na wartość zagarniętego mienia (do 250 zł) nie można postawić sprawcy zarzutu popełnienia przestępstwa, to pracodawcy wolno z tego tytułu zwolnić pracownika bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 K.p.

Na koniec warto przypomnieć, iż rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy, a także bez zasięgnięcia opinii reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, którą zawiadamia się o przyczynie uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Odpowiedzialność pracownika za szkodę materialną wyrządzoną pracodawcy

Za szkodę materialną wyrządzoną pracodawcy pracownik może ponieść też odpowiedzialność materialną. Przepisy o odpowiedzialności materialnej zawarte są przede wszystkim w Kodeksie pracy (art. 114-127). Przepisy te regulują odpowiedzialność ogólną oraz szczególny rodzaj odpowiedzialności – za mienie powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Odpowiedzialność materialną za mienie powierzone oprócz przepisów Kodeksu pracy regulują ponadto przepisy dwóch rozporządzeń: z 10 października 1975 r. oraz z 4 października 1974 r. Pomocniczo stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego na mocy wyraźnego przepisu art. 291 § 3 K.p. oraz stosownie do odesłania z art. 300 K.p., zgodnie z którym „w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”. Przepisy Kodeksu pracy stosuje się do wszystkich pracowników bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy, chyba że przepis szczególny ją wyłącza.

Dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracowników

Kodeks pracy wprowadza dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracowników:

1. na zasadach ogólnych,
2. odpowiedzialność szczególną wynikającą z powierzenia pracownikowi mienia pracodawcy

Z pytania wynika, że powierzył Pan pracownikowi określone dobra majątkowe takie, jak: paliwo, pieniądze, radio, wyposażenie samochodu. W przedmiotowej sprawie wchodziłaby więc odpowiedzialność pracownika za powierzone mienie. Normuje ją art. 124 K.p.:

§ 1. „Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:

1. pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2. narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
   odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

§ 2. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.

§ 3. Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia”.

Odpowiedzialność pracownika za powierzone mienie

Odpowiedzialność za powierzone mienie jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, inaczej uregulowany niż odpowiedzialność za wyrządzenie szkody na zasadach ogólnych. Powierzenie mienia zawsze łączy się z obowiązkiem jego zwrotu lub wyliczenia się.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15.11.1985 r. (sygn. akt IV PR 221/85), „pracownik, któremu powierzono mienie w sposób prawidłowy, ponosi odpowiedzialność materialną na podstawie art. 124 K.p., choćby nawet nie podpisał deklaracji o przyjęciu odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie”.

Do powstania odpowiedzialności za mienie powierzone konieczne jest spełnienie następujących przesłanek:

1. musi powstać szkoda u pracodawcy,
2. szkoda musi powstać z przyczyn zależnych od pracownika,
3. musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem pracownika a wyrządzoną szkodą.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 09.08.1985 r. (sygn. akt IV PR 153/85) „istota odpowiedzialności materialnej pracowników, którym mienie zostało powierzone z obowiązkiem wyliczenia się, na zasadzie art. 124 k.p. polega na tym, że na stronie powodowej(pracodawcy) ciąży obowiązek wykazania szkody, jak również konkretnych uchybień pracownika materialnie odpowiedzialnego oraz związku przyczynowego między tymi uchybieniami a powstałą szkodą”.

Pracownik odpowiada za powierzone mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się następujące mienie:

1. pieniądze, papiery wartościowe – dokumenty uprawniające do otrzymania określonej sumy pieniężnej, np. czeki, obligacje, weksle, akcje, polisy, bony lub kosztowności, np. kamienie i metale szlachetne, cenne wyroby i przedmioty, rzadkie surowce, półfabrykaty itp.,
2. narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, np. samochód, komputer, środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
3. inne mienie – głównie towary w handlu, usługach i magazynach.

Pociągnięcie pracownika do odpowiedzialności materialnej za wyrządzone szkody

Biorąc pod uwagę powyższe, należy uznać, że w sytuacji przedstawionej w pytaniu pociągnięcie pracownika do odpowiedzialności materialnej do pełnej wysokości szkody jest jak najbardziej możliwe. Może Pan jako pracodawca domagać się od pracownika zapłaty pełnego odszkodowania za przywłaszczone mienie. Zgodnie bowiem z art. 122 K.p. „jeżeli pracownik umyślnie wyrządził pracodawcy szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości”.

Ma to istotne znaczenie dla pracodawcy, gdyż odpowiedzialność pracownika będzie obejmować nie tylko rzeczywiście poniesioną przez pracodawcę stratę, ale również utracone przez niego korzyści. Ponadto jego odpowiedzialność nie będzie ograniczać się tylko do kwoty trzymiesięcznych zarobków, jak to jest przy winie nieumyślnej, lecz obejmować obowiązek naprawienia szkody w pełnej jej wysokości. W razie kradzieży pieniędzy pracodawca może żądać odsetek, począwszy od daty wyrządzenia szkody.

W przypadku gdy sprawcą kradzieży jest pracownik, któremu powierzono mienie, ponosi on pełną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę na podstawie art. 122 K.p., przy czym nie ma tu znaczenia niemożność ustalenia wysokości szkody z tytułu odpowiedzialności za mienie na skutek nieprawidłowego powierzenia tego mienia i wadliwego przeprowadzenia inwentaryzacji.

„Te okoliczności nie zwalniają pracownika od odpowiedzialności przewidzianej w art. 122 K.p., a tym samym z obowiązku zapłaty odszkodowania za tę część mienia, która została przywłaszczona, lub naprawienia szkody wyrządzonej w inny umyślny sposób, przy czym wykazanie tej szkody może nastąpić za pomocą wszelkich środków dowodowych przewidzianych w przepisach prawa procesowego” (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 29.08.1994 r., sygn. akt III APr 48/94).

Jeśli pracownik nie będzie chciał dobrowolnie naprawić szkody, wówczas będzie Pan musiał skierować sprawę do sądu.

Oprócz odpowiedzialności pracowniczej zagarnięcie mienia przez pracownika może także uzasadniać jego odpowiedzialność karną. Będzie to bowiem przestępstwo kradzieży opisane w art. 278 § 1 Kodeksu karnego lub przywłaszczenia powierzonej rzeczy wskazane w art. 284 § 2 tegoż kodeksu. Są to przestępstwa ścigane z urzędu. Poszkodowany pracodawca będzie mógł żądać naprawienia poniesionej szkody także występując w procesie karnym jako pokrzywdzony.

Dodam jeszcze, że może Pan zgłosić wniosek w toczącym się postępowaniu karnym przed sądem wniosek o naprawienie szkody przez pracownika. Jeśli sąd karny orzeknie w wyroku o tym obowiązku, to będzie Pan mógł na podstawie takiego wyroku kierować egzekucję komorniczą przeciwko pracownikowi, gdyby ten nie chciał dobrowolnie pokryć szkody.