Koszty utrzymania teściowej ponoszone przez zięcia

Wzajemne wspieranie pomiędzy rodzicami i dziećmi

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera przepisy, których zadaniem jest ochrona stosunków osobistych pomiędzy rodzicami i dziećmi przed niegodziwymi zachowaniami, które osłabiają więzi rodzinne.

Stosownie do art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.) rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Przez wzajemne wsparcie, o którym mowa w art. 87 K.r.io., należy rozumieć: pomoc materialną, psychiczne wsparcie w chorobie, cierpieniu i kalectwie, pomoc intelektualną przy podejmowaniu ważnych decyzji lub załatwianiu spraw życiowych oraz pomoc fizyczną przy wykonywaniu różnych czynności.

Wzajemne wsparcie pomiędzy rodzicami i dziećmi powinno być całkowicie bezinteresowne, co wynika przede wszystkim z norm moralnych.

Jeżeli Pana teściowa nie otrzymuje wsparcia ze strony swojego syna (a Pana szwagra), to jest oczywiste, że szwagier nie wypełnia obowiązku nie tylko wynikającego z zasad moralnych, ale też ze zobowiązania, jakie nakłada na niego art. 87 K.r.io.

Ustawodawca, mimo że nałożył na dzieci i rodziców obowiązek wzajemnego wsparcia, nie przewidział jednak żadnych sankcji za niewypełnienie obowiązku wzajemnego wsparcia. Obowiązek wsparcia rodzica przez dziecko nie może być wymuszony w drodze egzekucji. Nie można również na drodze sądowej żądać, by dziecko opiekowało się swoim rodzicem na starość i w chorobie. Przepis art. 87 K.r.io. nie stanowi bowiem podstawy żadnego roszczenia. Nie może ani Pan, ani Pana żona „zmusić” szwagra do tego, by opiekował się swoją matką, czy chociażby poświęcał jej więcej czasu.

Obowiązek alimentacyjny względem rodziców

Przepisy Kodeksu rodzinnego nakładają na dzieci również obowiązek alimentacji rodziców. Stosownie do art. 128 K.r.io. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast zgodnie z art. 129 § 1 K.r.io. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Pana teściowa (a nie Pan ani żona) mogłaby wystąpić przeciwko synowi o alimenty, ale jedynie wówczas, kiedy znajdowałaby się w stanie niedostatku, co wynika z kolei z art. 133 § 2 K.r.io.

Stan niedostatku nie jest definiowany przez przepisy prawa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż w stanie niedostatku pozostaje osoba, która nie może własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych, podstawowych potrzeb. Te usprawiedliwione potrzeby to np. potrzeby mieszkaniowe, związane z pożywieniem, a także potrzeby zdrowotne.

Teściowa znajdowałaby się w stanie niedostatku wówczas, gdyby samodzielnie nie była w stanie zaspokoić swoich uzasadnionych potrzeb. Gdyby teściowa znajdowała się w stanie niedostatku, np. gdyby jej dochód (emerytura i renta) nie wystarczałyby na zaspokojenie jej potrzeb, mogłaby wystąpić do sądu z pozwem o alimenty przeciwko swojemu synowi.

Przepisy Kodeksu karnego w rozdziale XXVI części szczególnej zawierają katalog przestępstw przeciwko rodzinie i opiece. Jednak w sytuacji opisanej w pytaniu trudno mówić o popełnieniu przez szwagra jakiegokolwiek przestępstwa.

W szczególności można się zastanowić, czy szwagier dopuścił się przestępstwa niealimentacji, określonego w art. 209 § 1 Kodeksu karnego. Stosownie do tego przepisu „kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Ustawowy obowiązek dostarczania środków utrzymania matce

Na szwagrze ciąży ustawowy obowiązek dostarczania środków utrzymania matce (art. 128 K.r.io.), ale, jak już powyżej wspomniałam, obowiązek ten powstałby, gdyby teściowa znajdowała się w stanie niedostatku.

Z pewnością o popełnieniu tego przestępstwa można by mówić wówczas, gdyby sąd rodzinny zobowiązał szwagra do płacenia alimentów na teściową, a szwagier ze swojego obowiązku uporczywie by się nie wywiązywał.

Innym przestępstwem, które mogłoby wchodzić w grę w opisanej przez Pana sytuacji, jest to określone w art. 210 § 1 Kodeksu karnego, według którego, „kto – wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny – osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. W sytuacji opisanej w pytaniu trudno jednak mówić o popełnieniu przez szwagra tego przestępstwa. Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2001 r. (sygn. akt. V KKN 94/99): „porzucenie oznacza działanie polegające na opuszczeniu dziecka lub osoby nieporadnej, połączone z zaprzestaniem troszczenia się o nią, bez zapewnienia jej opieki ze strony innych osób”. Pana teściowa ma w tej chwili zapewnioną opiekę, nie jest ona pozostawiona samej sobie, dlatego też trudno mówić o popełnieniu przez szwagra przestępstwa porzucenia.

Wydziedziczenie dziecka

Mimo iż trudno mówić o tym, że szwagier dopuścił się przestępstw przeciwko rodzinie i opiece, to niewywiązywanie się przez szwagra z obowiązku wsparcia schorowanej, wiekowej matki może wpłynąć na jej postanowienia odnośnie spadkobrania po niej. Teściowa mogłaby pominąć syna w testamencie, a nawet go wydziedziczyć (pozbawić prawa do zachowku). Wydziedziczenie może być dokonane tylko w testamencie i wyłącznie z przyczyn wskazanych w art. 1008 K.c. Może ono nastąpić, gdy uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Rozrządzenia dotyczące majątku teściowej zależą wyłącznie od jej woli. Teściowa, nawet w sytuacji, w której jej syn nie wywiązuje się z prawnego, a przede wszystkim moralnego obowiązku wsparcia, może powołać go do spadku.

Jak z powyższego wynika, ma Pan niewiele środków, za których pomocą mógłby Pan „zmusić” szwagra do zmiany jego nagannego względem matki zachowania. Nie ma Pan ani teściowa środków, by sąd nakazał szwagrowi opiekowanie się matką. Obowiązku wspierania rodziców nie da się wyegzekwować na drodze prawnej.

Alimenty od syna dla matki

Gdyby mama znajdowała się w stanie niedostatku, mogłaby wystąpić o alimenty od syna.

Zachowanie szwagra należy uznać za jak najbardziej naganne. Ma on obowiązek opiekowania się i wspierania swojej mamy. Jednak prawo nie przewiduje w ogóle środków egzekucji obowiązku wspierania rodziców. Środki karne mogą być zastosowane, tylko jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki – sam brak opieki ze strony dziecka nad rodzicem nie jest przestępstwem. Do zastosowania odpowiednich kroków prawnych, będących konsekwencją nagannego zachowania szwagra, niezbędna jest wola teściowej – ewentualne złożenie pozwu o alimenty, wszczęcie postępowania w sprawie ewentualnego przestępstwa niealimentacji.

Pan po śmierci teściowej nie jest uprawniony do żadnego zachowku, ponieważ nie jest Pan osobą, która wchodzi do kręgu osób uprawnionych. O zachowku można by było mówić np. w sytuacji, gdyby Pana teściowa przepisała cały swój majątek na szwagra, a Pana żona nie otrzymałaby nic w spadku po śmierci matki. W takiej sytuacji Pana żona, jako córka, będzie uprawniona do zachowku.