Koszty pogrzebu i nagrobka w sprawie spadkowej

Konieczność przeprowadzenia działu spadku

Po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku należy przeprowadzić dział spadku albo w formie pisemnej (dział spadku dot. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wymaga formy aktu notarialnego) albo jako sprawę sądową z udziałem wszystkich spadkobierców. Co do kosztów pogrzebu i sfinansowania pomnika to są to długi spadkowe.

Długi spadkowe według Kodeksu cywilnego

Według art. 922 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej”.

Koszty pogrzebu spadkodawcy jako dług spadkowy

Do długów spadkowych powstających z chwilą śmierci spadkodawcy należą koszty jego pogrzebu w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Stąd też obejmują wydatki poniesione w celu nabycia grobu, trumny, urządzenia ceremonii, jak też koszty zakupu odzieży żałobnej dla członków najbliższej rodziny zmarłego itp. [szerzej M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 777-778; J. Kremis (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1660].

Koszty nagrobka – czy są nakładem na majątek spadkowy?

Na tle rozliczenia kosztów pogrzebu spadkodawcy zagadnieniem kontrowersyjnym może być zaliczenie do nich kosztów postawienia nagrobka spadkodawcy. Orzecznictwo przyjmuje, że koszty postawienia nagrobka stanowią dług spadkowy o charakterze pieniężnym (uchwała SN z dnia 22 listopada 1988 r., sygn. akt III CZP 86/88). Pogląd ten został zakwestionowany w literaturze, podkreśla się bowiem, że brak jest podstaw do traktowania kosztów nagrobka jako nakładu rzeczowego na majątek spadkowy (B. Kordasiewicz, Glosa do uchwały SN z dnia 22 listopada 1988 r., III CZP 86/88). Stąd też spadkobierca, który w wybrany przez siebie sposób chciał wyrazić swe uczucia do spadkodawcy i uczcić jego pamięć, musi liczyć się z tym, że poniesione przez niego na ten cel wydatki nie będą mogły być rozliczone w postępowaniu działowym, gdyż nie stanowią one długów spadkowych w rozumieniu art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego (A. Stempniak, Rozstrzyganie w postępowaniu działowym o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych, „Mon. Praw.” 2005, nr 2, s. 84). „Wydaje się jednak, że brak jest podstaw do odmowy rozliczenia kosztów postawienia nagrobka pomiędzy współspadkobiercami jako długu spadkowego, jeżeli zwyczaj stawiania nagrobka zmarłemu panuje powszechnie w danym środowisku, a jego koszty mieszczą się w granicach przeciętnych kosztów w tym środowisku ponoszonych. Stąd też koszty postawienia nagrobka stanowią dług spadkowy w rozumieniu art. 922 k.c.” (tak wyrok SA w Białymstoku z dnia 14 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 78/14).

Należy w pełni zgodzić się z poglądem, że rozliczeniu podlegają jedynie rzeczywiście poniesione koszty pogrzebu spadkodawcy, tym samym przedwczesne jest powództwo o zasądzenie kosztów nagrobka przed jego wzniesieniem (wyrok SN z dnia 4 czerwca 1998 r., sygn. akt II CKN 852/97; por. też wyrok SA w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 868/12).

Wydanie przez bank kwoty na pogrzeb

W tym kontekście wątpliwości mogą powstać na tle interpretacji art. 55 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo bankowe, w świetle której bank jest obowiązany wypłacić z rachunku osoby fizycznej (posiadacza rachunku) kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki potwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku. Kwota wypłacona z powyższego tytułu nie wchodzi w skład spadku po posiadaczu rachunku (art. 55 ust. 2). Należy więc uznać, że koszty pogrzebu pokryte kwotami wypłaconymi na powyższej podstawie nie obciążają spadku, a więc nie podlegają rozliczeniu w postępowaniu działowym pomiędzy współspadkobiercami.

Pani mama może więc żądać zwrotu kosztów pogrzebu i nagrobka od pozostałych spadkobierców w postępowaniu działowym.

Wycena spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu ustalają wspólnie spadkobiercy, jeżeli dojdzie do ugodowego działu spadku (umownego czy tez sądowego). Przed sądem w razie braku zgody co do wartości sąd powołuje biegłego rzeczoznawcę majątkowego, który wyda opinię w zakresie ustalenia wartości rynkowej spółdzielczego prawa.

Wyceniając to prawo tylko ubocznie, wskażę, że biegły oprze się m.in. o uregulowania art. 17¹¹ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym:

„1. W wypadku wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu spółdzielnia wypłaca osobie uprawnionej wartość rynkową lokalu. Przysługująca osobie uprawnionej wartość rynkowa, ustalona w sposób przewidziany w ust. 2, nie może być wyższa od kwoty, jaką spółdzielnia uzyska od osoby obejmującej lokal w wyniku przetargu przeprowadzonego przez spółdzielnię, zgodnie z postanowieniami statutu.

2. Z wartości rynkowej lokalu potrąca się niewniesioną przez osobę, której przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, część wkładu budowlanego, a w wypadku gdy nie został spłacony kredyt zaciągnięty przez spółdzielnię na sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu - potrąca się kwotę niespłaconego kredytu wraz z odsetkami.

3. Warunkiem wypłaty wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jest opróżnienie lokalu, o którym mowa w art. 7 ust. 1”.

Przekazanie udziału w spadku

Co do przekazania swojego udziału w majątku spadkowym można to uczynić w samej sprawie spadkowej (przed sądem po prostu wnosząc o przyznanie swojego udziału nieodpłatnie na rzecz danego uczestnika) lub pozasądowe w formie umowy. Oczywiście tutaj mam na myśli zbycie całości odziedziczonej części jako kompleksu praw i obowiązków.

Zgodnie z art. 1051 Kodeksu cywilnego spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.

Uregulowana w powyższym przepisie umowa zbycia spadku jest umową, na podstawie której spadek w całości lub w części bądź też udział w spadku w całości lub w części przechodzi na nabywcę. Najczęściej będzie to umowa sprzedaży bądź darowizny spadku lub udziału w spadku. Na mocy takiej umowy następuje sukcesja generalna nabywcy w prawa i obowiązki spadkobiercy [J. Kremis (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1918].

Przedmiotem umowy jest spadek lub udział w spadku. Umowa zbycia może być zawarta dopiero po przyjęciu spadku przez spadkobiercę, umowa zawarta przed przyjęciem spadku jest nieważna, za nieważną należy także uznać umowę o skutkach wyłącznie obligacyjnych, przedwstępną [M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 991].

Ustawa wprawdzie nie wymaga, by spadkobierca legitymował się stwierdzeniem nabycia spadku lub zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, ale co do zasady należałoby uznać, że postanowienie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku przez kilku spadkobierców powinno zostać już wydane lub też powinien zostać sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia.

Pozwala ono bowiem na prawidłowe określenie przedmiotu umowy. Należy jednak pamiętać, że prawomocne postanowienie może być następnie zmienione, na przykład na skutek uznania za niegodnego dziedziczenia jednego ze współspadkobierców [bliżej J. Kremis (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1918], a akt poświadczenia dziedziczenia może zostać uchylony przez sąd.

Zbycie spadku lub udziału w nim jest możliwe dopóty, dopóki spadek istnieje jako odrębna masa majątkowa, ustawa nie zakreśla granic czasowych zawarcia umowy. Wydaje się, że wykluczone jest zbycie udziału w spadku po podziale spadku, a więc po formalnym zniesieniu wspólności majątku spadkowego [J. Kosik (w:) System prawa cywilnego, t. IV, s. 593-594; zob. też M. Pazdan (w:) System prawa prywatnego, t. 10, s. 1048].

Współspadkobierca, który zbywa swój udział lub jego część, nie musi uzyskiwać zgody pozostałych współspadkobierców, a nawet informować ich o zawarciu umowy. Nabywcą spadku może być współspadkobierca lub osoba trzecia, przy czym może to być zarówno osoba fizyczna, jak też osoba prawna.

Nabywcę spadku w zakresie wynikających z niego uprawnień należy w obrocie prawnym traktować jak spadkobiercę, a więc mającego legitymację do złożenia wniosku o zwrot nieruchomości (wyrok NSA w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2007 r., sygn. akt I OSK 844/06).

Nie ma więc problemu, aby jeden ze współspadkobierców zbył swój udział w spadku na Pani mamę. Z uwagi na brzmienie art. 1052 § 3 Kodeksu cywilnego umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do zbycia spadku.

Wbrew potocznemu rozumieniu, zrzeczenie spadku w tym zakresie nie ma tutaj żadnego znaczenia, gdyż zrzeczenie się dziedziczenia to umowa przyszłego spadkobiercy z przyszłym spadkodawcą zawarta w formie aktu notarialnego, a więc całkiem inna instytucja prawna.