Kontakty z dzieckiem po rozpadzie konkubinatu

Prawa rodzicielskie do dziecka urodzonego w związku nieformalnym

Mimo że Pańskie dziecko przyszło na świat w konkubinacie, należy stwierdzić, że ma Pan jako ojciec takiego same prawa rodzicielskie jak jego matka, oczywiście chyba że zostaną one Panu odebrane lub ograniczone. Niezależnie od nich ma Pan prawo do kontaktów ze swoim dzieckiem po rozpadzie konkubinatu.

W pierwszej kolejności należy ustalić, czy według prawa jest Pan wpisany w aktach stanu cywilnego jako ojciec dziecka. Jeżeli nie – konieczne będzie ustalenie ojcostwa.

Powództwo o ustalenie ojcostwa pozamałżeńskiego

Mężczyzna uważający się za ojca dziecka jest legitymowany czynnie do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa pozamałżeńskiego.

Zgodnie z art. 84 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: K.r.o.):

„§ 1. Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności.

§ 2. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

§ 3. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy matka nie żyje – przeciwko dziecku.

§ 4. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni”.

Uregulowanie kontaktów z dzieckiem

W takim postępowaniu będzie konieczny dowód z DNA, za pomocą którego sąd ustali, czy jest Pan ojcem dziecka. Jeżeli z ustaleniem ojcostwa nie ma prawnego problemu, to oczywiście może Pan żądać kontaktów z dzieckiem. Zgodnie z art. 113 K.r.o. „niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów”.

„Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej” (art. 113 § 2 K.r.o.).

Według art. 113¹ § 1 K.r.o. „jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy”.

Art. 113² § 1 K.r.o. wskazuje, że „jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem”.

Według § 2 tego artykułu sąd opiekuńczy może w szczególności:

• zakazać spotykania się z dzieckiem;
• zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;
• zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;
• ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;
• zakazać porozumiewania się na odległość.

Prawo ojca do utrzymywania kontaktów z dzieckiem mimo rozstania z partnerką

Pan jako ojciec dziecka ma prawo i obowiązek utrzymywania z nim kontaktów. Prawo do kontaktów z dzieckiem wynika nie z władzy rodzicielskiej, lecz wprost z ojcostwa. Jednak to prawo nie jest prawem bezwarunkowym. Rodzice dziecka powinni ustalić, kiedy i na jakich warunkach te kontakty (widzenia) mają się odbywać. Nie może być tak, że jeden z nich, żądając kontaktów z dzieckiem, nie będzie brał pod uwagę tego, że żyją Państwo w rozłączeniu i że jego kontakty z dzieckiem realizowane bez porozumienia z drugim z rodziców mogą zakłócić jego plany.

Należy pamiętać, że jeżeli podczas spotkań Pan jako ojciec zachowuje się w sposób naganny i jeżeli te kontakty nie są realizowane w porozumieniu z matką, to moim zdaniem może ona odmówić Panu kontaktu z dzieckiem. Pan jako mężczyzna musi unikać siłowych rozwiązań, lecz raczej dążyć do zgodnego z prawem uregulowania kontaktów.

Wystąpienie do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów ojca z dzieckiem

W pierwszej kolejności powinien Pan spróbować porozmawiać z matką syna i spróbować polubownie rozwiązać kwestię kontaktów z dzieckiem. Jeżeli nie dojdzie Pan z nią do porozumienia, pozostanie Panu wystąpienie do sądu z wnioskiem o uregulowanie kontaktów ojca z dzieckiem. We wniosku do sądu może Pan wskazać nie tylko terminy, w jakich te kontakty miałyby się odbywać, lecz także ich preferowane miejsce.

Radziłbym jednak, aby złożył Pan w sądzie rodzinnym dwa wnioski: jeden o ustalenie kontaktów ojca z dzieckiem, a drugi – o uregulowanie wykonywania władzy rodzicielskiej poprzez dopuszczenie do decydowania o ważnych sprawach dziecka (szkoła, wyjazdy, opieka lekarska, sposób spędzania wakacji itp.).

Sąd może zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, co oznacza, że jeżeli sąd ustali, że miejscem pobytu dziecka będzie każdorazowo miejsce pobytu matki, to kontakty będą się odbywały w tym miejscu pobytu.

Kontakty ojca z dzieckiem poza miejscem stałego zamieszkania dziecka

Musi Pan walczyć o kontakty z synem poza miejscem jego pobytu, aby móc go zabierać do siebie i spędzać z nim czas jak ojciec z dzieckiem.

W celu ustalenia, czy dobro dziecka nie będzie faktycznie zagrożone, sąd może (i zazwyczaj tak robi) powołać dowód z opinii biegłych psychologów z regionalnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, które działają przy sądach okręgowych. Biegli na podstawie badań dziecka i rodziców wydają opinię, którą sąd uwzględnia, orzekając o kontaktach z dzieckiem czy o powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej lub ustaleniu miejsca pobytu dziecka.

Wszystkie kwestie w sprawie dziecka są rozstrzygane przez sąd, który kieruje się przede wszystkim jego dobrem. Inne istotne okoliczności, które zostaną wzięte pod uwagę przez sąd, to np. wiek dziecka czy związanie uczuciowe z rodzicami. Sąd weźmie pod uwagę kwalifikacje podmiotowe obojga rodziców, w tym także ich zdolności wychowawcze. Sąd będzie oceniał przy ewentualnym powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, które z rodziców daje lepszą gwarancję wychowania dziecka na prawego człowieka i obywatela (tak: Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 30 sierpnia 1949 r.; sygn. akt WaC 76/49). Istotny też będzie dotychczasowy stosunek rodziców do siebie i do dziecka, a także – jako okoliczność ujemna – to, czy jedno z rodziców nie wpaja dziecku niechęci lub nienawiści do drugiego i jego otoczenia (tak: Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 1 grudnia 1957 r.; sygn. akt 1 CR 1045/56).

Ustalenie kontaktów ojca z dzieckiem po rozpadzie konkubinatu

Występując do sądu rodzinnego z wnioskiem o ustalenie kontaktów ojca z dzieckiem po rozpadzie konkubinatu oraz o powierzenie Panu wykonywania ograniczonej władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, może Pan także wnioskować, aby sąd ustalił kontakty ojca z dzieckiem już na czas trwania postępowania w ramach zabezpieczenia Pańskiego wniosku.

We wniosku o zabezpieczenie Pana wniosku przez ustalenie na czas trwania postępowania kontaktów ojca z dzieckiem powinien Pan wskazać, że w chwili obecnej matka dziecka rości sobie prawo do kontaktów w dogodnym tylko dla siebie czasie i bez brania pod uwagę Pana zdania na ten temat. Musi Pan podać również, w jakim czasie domaga się Pan kontaktów z dzieckiem (np. w soboty od 15:00 do 18:00).

Jeżeli sąd po złożeniu takiego wniosku wyda postanowienie, w którym ustali na czas trwania postępowania (które może trwać długo) sposób i czas kontaktów ojca z dzieckiem, powinien Pan zyskać spokój i nie obawiać się o to, że matka dziecka nie Panu kontaktów z synem.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia kontaktów z dzieckiem na czas toczącego się postępowania

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia kontaktów może zostać wniesiony w sytuacji, gdy rodzic nie ma możliwości kontaktów z dzieckiem lub gdy działania rodzica, pod pieczą którego dziecko pozostaje, powodują niemożność prawidłowej realizacji kontaktów. W obu przypadkach zagrożone jest dobro małoletniego, w szczególności więź emocjonalna łącząca go z rodzicem.

W praktyce postępowanie sądowe – od momentu wniesienia wniosku o ustalenie kontaktów do wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia w tej sprawie – często trwa wiele miesięcy. Jeśli w tym czasie rodzic nie może utrzymywać osobistych relacji z dzieckiem, może nastąpić trwałe osłabienie łączącej ich więzi emocjonalnej. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, złożony w trybie art. 730 § 1 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego (dalej – K.p.c.), ma na celu zapobieganie podobnym sytuacjom, pozwala bowiem na uregulowanie zasad kontaktów z dzieckiem w czasie trwania postępowania sądowego.

Co do zasady taki wniosek składa się w sądzie rejonowym (wydziale rodzinnym i nieletnich), przed którym toczy się postępowanie, lub właściwym do rozpoznania wniosku o uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Może on być również złożony podczas toczącego się postępowania rozwodowego, wówczas sądem właściwym do rozpoznania wniosku będzie sąd okręgowy, przed którym toczy się sprawa o rozwód.

Trzeba podkreślić, że według art. 736 K.p.c. wniosek o zabezpieczenie kontaktów powinien odpowiadać wymaganiom pisma procesowego określonym w art. 126 K.p.c., tzn. powinien zawierać oznaczenie sądu, imię i nazwisko stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, a także podpis strony i sygnaturę akt (o ile jest kolejnym pismem składanym w sprawie). Ponadto wniosek musi dokładnie określać sposób zabezpieczenia poprzez wskazanie np. że kontakt z dzieckiem odbywać się będzie w każdą sobotę od 15:00 do 18:00 poza miejscem zamieszkania dziecka i bez udziału matki. Ponadto konieczne jest uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia w trybie zabezpieczenia, tzn. niezbędne jest wskazanie, dlaczego sąd już na wstępie ma zabezpieczyć kontakty, jeszcze zanim wyda ostateczne rozstrzygnięcie.

Warto pamiętać, iż wniosek o udzielenie zabezpieczenia kontaktów z dzieckiem można złożyć już w trakcie toczącego się postępowania. Wówczas sąd, zgodnie z art. 737 K.p.c., rozpoznaje go bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie jednego tygodnia. Jeżeli ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, powinna ona zostać wyznaczona nie później niż w ciągu miesiąca, i choć jest to termin instrukcyjny, to niejako wywiera on na sądzie pewną „presję” odnośnie do jego rozpoznania. Wniosek o zabezpieczenie kontaktów złożony w trakcie postępowania podlega osobnej opłacie, która zgodnie z art. 68 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynosi 40 złotych.

Reasumując: gdy ojciec nie ma możliwości kontaktów z dzieckiem (np., jak w Pańskim przypadku, po rozpadzie konkubinatu), a przed sądem toczy się postępowanie o uregulowanie kontaktów z dzieckiem, warto rozważyć złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia kontaktów na czas toczącego się postępowania, szczególnie że niejednokrotnie tylko takie rozwiązanie może umożliwić spotkania z dzieckiem.

Pytał Pan również o rodzicielski plan wychowawczy. Jest to porozumienie rodziców o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dziećmi po rozwodzie. W Pana przypadku nie będzie jednak konieczny, gdyż wymaga zgody obu stron, a poza tym to sąd bada, czy postanowienia takiego planu w realiach danej rodziny są możliwe do realizacji i pozostawia obojgu rodzicom pełnię władzy rodzicielskiej. W Pana przypadku nie ma przesłanek, aby go zastosować (w praktyce rzadko się to robi).