Konsekwencje podpisania umowy warunkowej współpracy

Podaje Pani, że przedstawiono Pani umowę warunkową współpracy do podpisania. Wcześniej została Pani uwzględniona jako pracownik we wniosku grantowym i stąd konieczność, by podpisać umowę. Pani jednak zmieniła zdanie i nie chce zawierać umowy o pracę. Zapytuje Pani, czy po podpisaniu umowy i niepodjęciu współpracy firma może żądać od Pani zapłaty odszkodowania.

Umowa przedwstępna

Przedstawiona umowa to w istocie umowa przedwstępna, regulowana przez przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 389 § 1 Kodeksu cywilnego „umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej”. Zgodnie z art. 300 Kodeksu pracy „w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeśli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”. W przedstawionej umowie podano istotne postanowienia umowy o pracę (rodzaj umowy, rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wymiar czasu pracy, odniesiono się do wynagrodzenia – nie wiem jednak, czy na podstawie określenia „zgodnie z budżetem projektu” można jednoznacznie wskazać to wynagrodzenie, zakładam, że tak). W umowie zastosowano instytucję warunku – tj. umowa o pracę ma zostać zawarta pod warunkiem, że podmiot otrzyma dofinansowanie z projektu.

Umowa warunkowa

Do przedstawionej umowy zastosowanie zatem znajdzie regulacja art. 390 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne”.

W przypadku uchylania się zawarcia umowy o pracę, instytut będzie zatem mógł żądać od Pani naprawienia szkody określonej jako „szkoda, którą strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej” (szkoda w tzw. granicach ujemnego interesu umownego). W umowie można odmiennie określić zakres odszkodowania.

Odszkodowanie za niedotrzymanie umowy współpracy

Co do zakresu odszkodowania w komentarzu do przepisu art. 390, red. M. Fras, wskazuje się:

„Odszkodowanie za niedojście do skutku umowy przyrzeczonej jest ograniczone do tzw. ujemnego interesu umowy. Rozmiar uszczerbku podlegający naprawieniu ustala się przez porównanie hipotetycznego stanu majątkowego, jaki istniałby, gdyby poszkodowany nie podjął działań prowadzących do zawarcia umowy przyrzeczonej, ze stanem powstałym w konsekwencji tego, że takie działanie podjął w rzeczywistości. Odszkodowanie obejmuje stratę (damnum emergens), czyli wszystkie koszty, jakie poszkodowany poniósł w związku z zawarciem umowy przedwstępnej (np. wydatki na przejazd, na sporządzenie umowy przedwstępnej, na uzyskanie niezbędnych dokumentów, podatek od czynności cywilnoprawnych), oraz koszty, jakie poszkodowany poniósł w związku z podjętymi przygotowaniami do zawarcia umowy przyrzeczonej 1059 . Nie uwzględnia ono natomiast kosztów poniesionych w związku z przygotowaniami poszkodowanego do spełnienia świadczenia wynikającego z umowy przyrzeczonej ani utraconych korzyści spowodowanych jej niewykonaniem 1060 . Odszkodowanie obok straty obejmuje również utracone korzyści (lucrum cessans), np. zarobek utracony wskutek prowadzenia negocjacji w celu zawarcia umowy przyrzeczonej 1061. Sporne jest jednak, w szczególności, czy może za nią uchodzić korzyść, którą poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby zawarł umowę przyrzeczoną z innym kontrahentem, do czego nie doszło, dlatego że liczył on na dojście do skutku umowy przyrzeczonej 1062. Przeprowadzenie takiego dowodu jest bardzo trudne, ale nie niemożliwe. Odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umowy nie może przekroczyć hipotetycznego odszkodowania w granicach interesu pozytywnego”.

Można zatem wyobrazić sobie, że skoro instytut przed niepodpisanie przez Panią utraci korzyści, skutecznie będzie mógł żądać od Pani ich zwrotu w formie odszkodowania. Choć zakres możliwego odszkodowania jak wynika z ww. wypowiedzi jest sporny.

Niemniej jednak na pewno zabezpieczeniem dla Pani byłoby np. określenie w umowie, że niepodpisanie umowy przez Panią nie rodzi obowiązku odszkodowawczego po Pani stronie albo np. ograniczenie wysokości odszkodowania do konkretnej kwoty. Ewentualnie dopuszczalne wydaje się sporządzenie odrębnego oświadczenia Instytutu, w którym zrzeknie się on roszczenia o odszkodowanie wobec Pani.

Wskażę, że przedstawiona umowa przedwstępna po Pani stronie daje możliwość dochodzenia przed sądem zawarcia umowy o pracę w przypadku otrzymania dofinansowania. Przyjmuje się w doktrynie, że przyszły pracodawca nie może jednak dochodzić przed sądem zawarcia umowy o pracę.

„Należy zgodzić się z poglądem, że roszczenie pracodawcy o zawarcie umowy o pracę nie będzie mogło być zaspokojone i nie będzie on mógł dochodzić nawiązania stosunku pracy; pracodawca bowiem, nawet przy założeniu istnienia orzeczenia sądowego w tym przedmiocie, nie dysponuje środkami prawnymi przymuszającymi pracownika do świadczenia pracy. Mógłby jednak sformułować roszczenie odszkodowawcze, w związku z tym, takie zobowiązanie należy uznać zarówno za dopuszczalne, jak i celowe. Jak trafnie podnosi się w doktrynie i orzecznictwie, przyczyną prawną zawarcia umowy przedwstępnej są przyszłe korzyści wynikające z umowy przyrzeczonej, a nie oczekiwanie na zobowiązanie się drugiej strony do zawarcia takiej umowy37. Nawet więc gdy obie strony umowy przedwstępnej zobowiązują się do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej, ich świadczenia nie mają charakteru świadczeń wzajemnych w rozumieniu art. 487 § 2 kc. W konsekwencji żądanie pracodawcy zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę nie jest sprzeczne z prawem, zasadą swobody nawiązywania stosunku pracy, jak również z zasadami współżycia społecznego” (B. Bury, Znaczenie umów przedwstępnych w stosunkach pracy i zakres swobody kontraktowania stron przy ich zawieraniu, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2018, 25, nr 2: 185–197).