Klauzula waloryzacyjna

Wprowadzenie do umowy klauzuli waloryzacyjnej

Podstawę prawną do wprowadzenia klauzul waloryzacyjnych można oprzeć na normie wyrażonej w art. 358¹ § 2 Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.). Ten przepis stanowi, że „strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości”.

Jest to odstępstwo od obowiązującej w polskim prawie zasady nominalizmu, zgodnie z którą jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej (art. 358¹ § K.c.). Kontrahent zobowiązany jest więc zapłacić taką sumę, jaka została ustalona w umowie, bez względu na to, czy między datą zawarcia kontraktu a chwilą wykonania zobowiązania doszło do zmian wartości ekonomicznej danego świadczenia.

Klauzula inflacyna

Aby zabezpieczyć się więc przed działaniem zasady nominalizmu, do umów wprowadza się klauzule waloryzacyjne, które bywają różne. Z przytoczonego przez Panią zapisu wynika, że w Pani przypadku zastosowano najpopularniejszą z klauzul waloryzacyjnych, tzw. klauzulę inflacyjną. Zgodnie z tą klauzulą miernikiem, według którego obliczana jest wysokość należnej płatności (świadczenia pieniężnego), jest wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem ogłoszony przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za dany okres czasu. Aby uniknąć sporów, wskaźnik waloryzacji powinien być dokładnie określony, na przykład może to być wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych za poprzedni rok lub kwartał ogłaszany przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Trzeba też dokładnie wskazać, kiedy i za jaki okres nastąpi waloryzacja. Nie wystarczy zapisać w umowie, że czynsz będzie waloryzowany na podstawie wskaźnika inflacji – takich wskaźników jest bowiem wiele i są publikowane w różnym czasie, trudno więc byłoby ustalić, kiedy i o ile wzrośnie kwota należności. W Pani umowie niestety zabrakło właśnie dokładnego określenia wskaźnika inflacji. Pozostaje to jednak bez wpływu na Pani roszczenia o zapłatę waloryzacji za ubiegłe lata z powodu jej nienaliczenia.

Czemu służy klauzula waloryzacyjna?

Należy pamiętać, że klauzula waloryzacyjna jest umieszczana w umowie w celu określenia wysokości świadczenia według miernika wartości innego niż pieniądz. Zawierając taką umowę, strony zamierzają wprawdzie spełnić świadczenie w pieniądzu, jednak nie oznaczają dokładnej kwoty. Kwota jest jedynie oznaczalna za pomocą – w naszym przypadku – wskaźnika inflacji. Pieniądz jest jedynie instrumentem służącym dokładnemu odzwierciedleniu wartości innego, konkretnego dobra (dóbr konsumpcyjnych). Strony korzystające z klauzuli waloryzacyjnej ustalają zatem, że świadczeniem objęta będzie taka kwota pieniężna, która pozwoli na nabycie określonego dobra przyjętego za przedmiot klauzuli waloryzacyjnej (tzn. jej równowartość). Z jakichś bowiem powodów strony korzystające z tej klauzuli mają interes w tym, aby za spełnione świadczenie pieniężne uzyskać – a dokładniej mieć potencjalną możliwość uzyskania, bo przecież strona in concreto (łac. w rzeczywistym przypadku) czynić tego nie musi – określonego dobra, innego niż sam pieniądz.

Czy jeśli dłużnik nie wykonuje swojego zobowiązania należy przeliczyć zobowiązanie według wartości nie uwzględniając klauzuli waloryzacyjnej?

Powstaje pytanie, czy jeśli dłużnik nie wykonuje swojego zobowiązania, należy przeliczyć zobowiązanie według wartości, nie uwzględniając klauzuli waloryzacyjnej. Biorąc pod uwagę funkcję klauzul waloryzacyjnych, należy na to pytanie odpowiedzieć przecząco. Jeżeli bowiem pomiędzy dniem wymagalności a dniem wykonania zobowiązania nastąpiła zmiana wartości pieniądza w stosunku do przedmiotu stanowiącego podstawę waloryzacji, uprzednio dokonane przeliczenie doprowadzi do całkowitego lub częściowego wyeliminowania efektu klauzuli waloryzacyjnej przyjętej przez strony. Za otrzymane świadczenie pieniężne, w zależności od tego, w którym kierunku nastąpią zmiany na rynku dóbr konsumpcyjnych, akurat Pani będzie mogła nabyć albo więcej, albo mniej dobra przyjętego za podstawę waloryzacji, podczas gdy zamiarem stron wprowadzających ten instrument było stworzenie takiego umownego mechanizmu, który umożliwi nabycie dobra dokładnie takiej wartości (ilości), jaką przyjęto w umowie¹.

Niewypełnienie postanowień klauzuli waloryzacyjnej

Niewypełnienie postanowień klauzuli waloryzacyjnej rodzi zatem dług oddawczy, który uważa się za wykonany dopiero z momentem przekazania środków pieniężnych, zgodnych z tą klauzulą, wierzycielowi.

Niewątpliwie zatem przysługuje Pani roszczenie o zapłatę różnicy wynikającej z klauzuli waloryzacyjnej, niemniej należy mieć na uwadze przedawnienie tych roszczeń.

Przedawnienie roszczeń polega na tym, że po upływie określonego prawem czasu dłużnik może odmówić zapłaty. Zgodnie z treścią art. 118 K.c. do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej stosuje się trzyletni ogólny termin przedawnienia. Terminowi temu podlegają roszczenia przysługujące osobom prowadzącym działalność gospodarczą i mające związek z prowadzoną przez uprawnionego działalnością. Chodzi tu więc o roszczenia powstałe w wyniku czynności prawnych dokonanych w ramach tej działalności. Ten warunek Pani spełnia, roszczenie za 3 lata wstecz, a wynikające z klauzuli waloryzacyjnej ma tu zatem uzasadnienie.

1. M. Lemkowski, Zasada walutowości i odsetki, „Monitor Prawniczy” 3/2009.