Kiedy nieruchomość staje się zabytkiem?

Co jest formalnym wyrazem uznania danej rzeczy za zabytek?

Stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami: zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

Formalnym wyrazem uznania danej rzeczy za zabytek i objęcia jej ochroną jest najczęściej wpis do rejestru zabytków. Zgodnie z art. 8 wymienionej ustawy rejestr zabytków obejmuje bowiem zabytki znajdujące się na terenie województwa, a prowadzi go wojewódzki konserwator zabytków.

Tryb wpisu do rejestru zabytków

Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu (tj. bez wniosku) bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.

Taki a nie inny tryb wpisu do rejestru zabytków (decyzja administracyjna) powoduje, że decyzja o wpisie musi zostać poprzedzona formalnym postępowaniem administracyjnym, o którym winien Pan zostać zawiadomiony, mieć możliwość czynnego w nim udziału oraz otrzymać końcową decyzję o wpisie (z informacją o możliwości jej zaskarżenia i konsekwencjach wpisu).

Wpisanie nieruchomości lub jej części do rejestru zabytków

O tym, czy Pana nieruchomość została wpisana do rejestru zabytków winien Pan osobiście dowiedzieć się u właściwego konserwatora zabytków. Wpisanie nieruchomości lub jej części do rejestru zabytków ujawnia się nadto w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Oczywiście istnieje możliwość, że Pana nieruchomość stanowi zabytek w rozumieniu ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tzn. spełnia – sam Pan przyzna – bardzo ogólnie ujęte wymogi przytoczonej wyżej definicji z art. 3 ust. 1 pkt 1), dlatego konserwator się nią interesuje, a zarazem nie będzie jeszcze wpisana do rejestru zabytków. Odpowiednie postępowanie, zakończone wpisem do rejestru zabytków, konserwator może bowiem wszcząć w przyszłości np. w związku ze zgłoszeniem planowanych robót budowlanych na nieruchomości, które w przekonaniu konserwatora mogą uzasadniać potrzebę roztoczenia ochrony nad zabytkiem i ściślejszą kontrole właściciela, co umożliwia właśnie wpis do rejestru.

Czy konserwator zabytków może wstrzymać prace budowlane przy zabytku nie wpisanym do rejestru?

W szczególności zwracam Pana uwagę, że wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o wstrzymaniu prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku niewpisanym do rejestru, jeżeli spełnia on warunki uzasadniające dokonanie wpisu do rejestru. Decyzja o wstrzymaniu prac wygasa, jeżeli w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia nie nastąpi wszczęcie postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru.