Kiedy można odwołać darowiznę nieruchomości?

Cechy umowy darowizny

Zgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) – przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizna jest dwustronną czynnością prawną kauzalną, konsensualną, jednostronnie zobowiązującą i darmową. Celem darowizny jest nieodpłatne przysporzenie korzyści obdarowanemu kosztem majątku darczyńcy. U podstaw umowy leży zatem obiektywna i stypizowana prawna przyczyna przysporzenia, określana jako causa donandi. Darowizna ma charakter konsensualny, a zatem dochodzi do skutku już w chwili złożenia przez strony oświadczeń woli w odpowiedniej formie.

Powszechnie przyjmuje się, że wola darmowego przysporzenia korzyści obdarowanemu powinna być wyrażona w sposób jednoznaczny, a równocześnie powinna być dokonana w sposób eliminujący jakiekolwiek wątpliwości, które pozwalają odróżnić ostateczną decyzję darczyńcy od niezobowiązujących obietnic (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 lipca 2018 r., I Aca 1443/17, Lex nr 25542, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 marca 2014 r., I ACa 1409/13, Lex nr 1466983). Orzecznictwo przeciwstawia się przy tym nadawaniu oświadczeniu strony, iż wszystko, co ma, stanie się w przyszłości własnością konkretnej osoby, rangi umowy darowizny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 października 2012 r., I ACa 620/12, LEX nr 1236373).

Rażąca niewdzięczność jako podstawa odwołania darowizny

Jest tylko jedna podstawa odwołania darowizny – niewdzięczność wobec darczyńcy. W myśl art. 898 § 1 K.c. darczyńca może odwołać darowiznę, nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Sformułowanie „rażąca niewdzięczność” jest niewątpliwie zwrotem niedookreślonym, co wskazuje na istnienie pewnego luzu interpretacyjnego po stronie podmiotu stosującego prawo (sądu). Kanwą rozważań artykułu jest niedawny wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 13.12.2018 r., I ACa 157/18.

Odwołanie darowizny jako jednostronna czynność prawna jest zdarzeniem prawnym ściśle związanym z tym właśnie typem stosunku cywilnoprawnego.

W wyroku Sądu Najwyższego z 10.08.2017 r., II CSK 871/1615, trafnie podniesiono, że możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest instytucją wyjątkową i w związku z tym przesłanka odwołania powinna być poddana wykładni restryktywnej. Nie można nie dostrzegać, że potencjalna możliwość odwołania z przyczyn następujących po jej dokonaniu prowadzi niejako do własności „moralnie podzielonej”, która prowokuje częstokroć zapiekłe konflikty rodzinne. Również w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14.03.2018 r., I ACa 918/1716, uznano, że: „Przesłanki odwołania darowizny na podstawie art. 898 K.c. powinny być tak wykładane, by była to – w świadomości zainteresowanych, jak i sądów – instytucja wyjątkowa, stosowana z równą ostrożnością, co art. 5 K.c. Darowizna nie może stanowić karty przetargowej w relacjach rodzinnych. Powstanie konfliktu nie może automatycznie prowadzić do odwołania skutków prawnych takiej czynności.

Nie widzę w Pana opisie podstaw do odwołania darowizny czy cofnięcia podziału majątku, którego dokonały siostry.