Karalność a dobra reputacja przewoźnika drogowego

Sprawa jest dość skomplikowana. Rozumiem, że chodzi o certyfikat kompetencji zawodowych przewoźnika rzeczy – certyfikat kompetencji zawodowych w krajowym i międzynarodowym przewozie rzeczy.

Posiadanie odpowiednich kompetencji zawodowych do uzyskania licencji na transport drogowy (od 4 grudnia 2011 r. do uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego) potwierdza tzw. certyfikat kompetencji zawodowych. Tym dokumentem powinien legitymować się właściciel lub osoba zarządzająca przedsiębiorstwem transportowym.

W praktyce powszechne jest tzw. użyczanie certyfikatu. Ma to miejsce wtedy, gdy przedsiębiorca (czy członek zarządu np. spółki transportowej) co prawda sam nie posiada odpowiednich kompetencji zawodowych, ale korzysta z cudzego certyfikatu na podstawie zawartej umowy. Przepisy nie zabraniają tej praktyki. Wielu przewoźników po prostu płaci za użyczenie certyfikatu osobie spoza firmy, tak aby dopełnić jedynie wymogu formalnego posiadania certyfikatu, nie zaś aby taki certyfikat uzyskać.

Zgodnie z art. 4 pkt 20 ustawy o transporcie drogowym certyfikat kompetencji zawodowych jest to dokument potwierdzający posiadanie kwalifikacji i wiedzy niezbędnych do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego. Warunki uzyskania licencji reguluje ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst pierwotny: Dz. U. 2001 r. Nr 125 poz. 1371) (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r. Nr 204 poz. 2088), zwana dalej „ustawą”.

Zgodnie z treścią art. 5c przedmiotowej ustawy:

„1. Licencji, o której mowa w art. 5b ust. 1 pkt 1 i 2, udziela się przedsiębiorcy, jeżeli:

1) członkowie organu zarządzającego osoby prawnej, osoby zarządzające spółką jawną lub komandytową, a w przypadku innego przedsiębiorcy – osoby prowadzące działalność gospodarczą:

a) nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwa karne skarbowe lub przestępstwa umyślne: przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, mieniu, obrotowi gospodarczemu, wiarygodności dokumentów, środowisku lub warunkom pracy i płacy albo inne mające związek z wykonywaniem zawodu,

b) nie wydano im prawomocnego orzeczenia zakazującego wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego;

2) przynajmniej jedna z osób zarządzających przedsiębiorstwem lub osoba zarządzająca w przedsiębiorstwie transportem drogowym legitymuje się certyfikatem kompetencji zawodowych;

3) znajduje się on w sytuacji finansowej zapewniającej podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego określonej dostępnymi środkami finansowymi lub majątkiem w wysokości:

a) 9000 euro – na pierwszy pojazd samochodowy przeznaczony do transportu drogowego,

b) 5000 euro – na każdy następny pojazd samochodowy przeznaczony do transportu drogowego;

4) w stosunku do zatrudnionych przez niego kierowców, a także innych osób niezatrudnionych przez tego przedsiębiorcę, lecz wykonujących osobiście przewóz na jego rzecz, nie orzeczono zakazu wykonywania zawodu kierowcy;

5) posiada on tytuł prawny do dysponowania pojazdem lub pojazdami samochodowymi spełniającymi wymagania techniczne określone przepisami prawa o ruchu drogowym, którymi transport drogowy ma być wykonywany.

2. Licencji, o której mowa w art. 5b ust. 2, udziela się przedsiębiorcy, jeżeli:

1) spełnia wymagania, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2;

2) znajduje się w sytuacji finansowej zapewniającej podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego określonej dostępnymi środkami finansowymi lub majątkiem w wysokości 50 000 euro.”

Wymóg posiadania certyfikatu kompetencji zawodowej jest koniecznym warunkiem uzyskania i dalszego utrzymywania licencji. Przepisy krajowe zostały dostosowane do uregulowań unijnych. I tak art. 7d stanowi:

„1. Wymóg dobrej reputacji, o którym mowa w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, nie jest lub przestał być spełniony, jeżeli wobec przedsiębiorcy, zarządzającego transportem lub osoby fizycznej, o której mowa w art. 7c:

1) orzeczono:

a) prawomocny wyrok skazujący za przestępstwa umyślne w dziedzinach określonych w art. 6 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009,

b) co najmniej dwie wykonalne decyzje administracyjne o nałożeniu kary pieniężnej za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, lub

c) co najmniej dwie prawomocne kary grzywny za naruszenie określone w załączniku nr IV do rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, oraz

2) wydano decyzję o uznaniu, że utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje, o których mowa w pkt 1.

2. Organ, o którym mowa w art. 7 ust. 2, po stwierdzeniu, że na przedsiębiorcę, zarządzającego transportem lub osobę fizyczną, o której mowa w art. 7c, nałożono sankcje, o których mowa w ust. 1 pkt 1, niezwłocznie wszczyna postępowania administracyjne określone w art. 6 ust. 2 lit. a rozporządzenia (WE) nr 1071/2009.

3. Po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego organ, o którym mowa w art. 7 ust. 2, wydaje decyzję o uznaniu, że:

1) dobra reputacja pozostaje nienaruszona, albo

2) utrata dobrej reputacji stanowi proporcjonalną reakcję za nałożone sankcje, o których mowa w ust. 1 pkt 1.

4. Organ, o którym mowa w art. 7 ust. 2, stwierdza, że utrata dobrej reputacji będzie stanowiła nieproporcjonalną reakcję za naruszenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1, i wydaje decyzję o uznaniu, że dobra reputacja pozostaje nienaruszona, w szczególności jeżeli w wyniku postępowania administracyjnego ustalono, iż:

1) liczba stwierdzonych naruszeń jest nieznaczna w stosunku do skali prowadzonych operacji transportowych;

2) istnieje możliwość poprawy sytuacji w przedsiębiorstwie, w szczególności jeżeli przedsiębiorca podjął działania mające na celu wdrożenie prawidłowej dyscypliny pracy lub wdrożył procedury zapobiegające powstawaniu naruszeń obowiązków lub warunków przewozu drogowego, lub

3) istnieje interes społeczny kontynuacji działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, w szczególności jeżeli cofnięcie zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego:

a) spowodowałoby w znaczący sposób wzrost poziomu bezrobocia w miejscowości, gminie lub regionie, lub

b) w poważny sposób utrudniłoby zaspakajanie potrzeb ludności w zakresie publicznego transportu zbiorowego.”

Zgodnie z art. 8 ust. 1: „licencji udziela się na pisemny wniosek przedsiębiorcy”. Do wniosku o udzielenie licencji należy dołączyć m.in. kserokopię certyfikatu kompetencji zawodowych przedsiębiorcy lub osoby zarządzającej transportem drogowym w przedsiębiorstwie.

Warunki i tryb uzyskania certyfikatu kompetencji zawodowych reguluje art. 37 i następne. Zgodnie z art. 37 wspomnianej ustawy:

„1. Uzyskanie certyfikatu kompetencji zawodowych wymaga wykazania się wiedzą lub praktyką niezbędnymi do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Osoby legitymujące się co najmniej 5-letnią praktyką przedsiębiorcy wykonującego działalność gospodarczą w zakresie transportu drogowego lub zarządzania przedsiębiorstwem wykonującym taką działalność otrzymują certyfikat kompetencji zawodowych po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu z wiedzy potwierdzającego kompetencje zawodowe.

3. Do wykonywania międzynarodowego transportu drogowego wymagane jest ponadto wykazanie się znajomością zagadnień w zakresie obowiązujących międzynarodowych umów i przepisów transportowych, przepisów celnych oraz warunków i dokumentów wymaganych do wykonywania międzynarodowego transportu drogowego.

4. Certyfikat kompetencji zawodowych w międzynarodowym transporcie drogowym osób jest jednocześnie certyfikatem kompetencji zawodowych w krajowym transporcie drogowym osób.

5. Certyfikat kompetencji zawodowych w międzynarodowym transporcie drogowym rzeczy jest jednocześnie certyfikatem kompetencji zawodowych w krajowym transporcie drogowym rzeczy”.

Podsumowując, kluczowy przepis mówi, że przynajmniej jedna z osób zarządzających przedsiębiorstwem lub osoba zarządzająca w przedsiębiorstwie transportowym musi legitymować się certyfikatem kompetencji zawodowych.

Jak wskazano w komentarzu (R. Strachowska, Ustawa o transporcie drogowym. Komentarz, Lex 2012, komentarz do art. 5): „Wykonywanie transportu drogowego jest rodzajem działalności gospodarczej, do której wykonywania wymagana jest określona wiedza. Potwierdzeniem zdobycia wiedzy niezbędnej do profesjonalnego świadczenia usług transportu drogowego jest certyfikat kompetencji zawodowych. Obowiązek posiadania certyfikatu dotyczy osób zarządzających przedsiębiorstwem (przedsiębiorcy, w przypadku gdy działalność gospodarczą prowadzi osoba fizyczna, członka organu zarządzającego lub wspólnika spółki). Ponadto ustawodawca alternatywnie dopuszcza możliwość legitymowania się certyfikatem kompetencji zawodowych przez osobę zarządzającą w przedsiębiorstwie transportem drogowym. Warunek dotyczący posiadania certyfikatu kompetencji zawodowych jest zatem spełniony, jeżeli przynajmniej jedna z wymienionych powyżej osób legitymuje się przedmiotowym certyfikatem. Należy podkreślić, że certyfikatu kompetencji zawodowych nie musi posiadać osobiście przedsiębiorca lub osoba odpowiedzialna za sprawowanie zarządu u przedsiębiorcy. Prawidłowa i zgodna z prawem jest bowiem sytuacja, w której przedsiębiorca zatrudnia osobę legitymującą się certyfikatem kompetencji zawodowych lub z taką osobą współpracuje (na podstawie umowy cywilnoprawnej) i osoba ta zarządza u tego przedsiębiorcy transportem drogowym. Istotne jest również, aby rodzaj posiadanego certyfikatu kompetencji zawodowych odpowiadał rodzajowi licencji, o którą przedsiębiorca się ubiega”.

Posiadanie certyfikatu kompetencji zawodowych jest również wymagane na podstawie przepisów rozporządzenia 1071/2009 jako jeden z wymogów niezbędnych do uzyskania zezwolenia na dostęp do wykonywania zawodu przewoźnika drogowego (art. 3 ust. 1 lit. d rozporządzenia 1071/2009). Wzór certyfikatu kompetencji zawodowych określony został w załączniku III do rozporządzenia 1071/2009.

W praktyce uznaje się, że kompetencje zawodowe mają służyć prawidłowemu, zgodnemu z przepisami i bezpiecznemu prowadzeniu firmy transportowej. Osoba użyczająca certyfikatu powinna być oczywiście zorientowana w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, a w szczególności danego działu transportu, ale również mieć realny wpływ na podejmowanie decyzji związanych z zarządzaniem flotą, kadrą kierowców i realizowanymi zleceniami.

Kres fikcyjnemu użyczaniu kompetencji miało przynieść rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1071/2009, które w art. 4 stanowi, że:

„1. Przedsiębiorca wykonujący zawód przewoźnika drogowego wyznacza przynajmniej jedną osobę fizyczną – zarządzającego transportem – która spełnia warunki przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. b) i d) i która:

a) w sposób rzeczywisty i ciągły zarządza operacjami transportowymi tego przedsiębiorstwa;

b) ma rzeczywisty związek z przedsiębiorstwem, polegający na przykład na tym, że jest jego pracownikiem, dyrektorem, właścicielem lub udziałowcem lub nim zarządza lub, jeżeli przedsiębiorca jest osobą fizyczną, jest tą właśnie osobą oraz

c) posiada miejsce zamieszkania na terenie Wspólnoty.

2. Jeżeli przedsiębiorca nie spełnia wymogu posiadania kompetencji zawodowych, o którym mowa w art. 3 ust. 1 lit. d), właściwy organ może zezwolić na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego bez wyznaczenia zarządzającego transportem zgodnie z ust. 1 niniejszego artykułu, pod warunkiem że:

a) przedsiębiorca wyznaczy osobę fizyczną posiadającą miejsce zamieszkania na terenie Wspólnoty, spełniającą wymogi przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. b) i d) oraz uprawnioną na mocy umowy do wykonywania zadań zarządzającego transportem w imieniu tego przedsiębiorcy;

b) umowa wiążąca przedsiębiorcę z osobą, o której mowa w lit. a), precyzuje zadania, które ma ona wykonywać w sposób rzeczywisty i ciągły, oraz określa zakres obowiązków związanych z funkcją zarządzającego transportem. Zadania, które należy sprecyzować, obejmują w szczególności utrzymanie i konserwację pojazdów, sprawdzanie umów i dokumentów przewozowych, podstawową księgowość, przydzielanie ładunków lub usług kierowcom i pojazdom oraz sprawdzanie procedur związanych z bezpieczeństwem;

c) w charakterze zarządzającego transportem osoba, o której mowa w lit. a), może kierować operacjami transportowymi nie więcej niż czterech różnych przedsiębiorstw, realizowanymi za pomocą połączonej floty, liczącej ogółem nie więcej niż 50 pojazdów. Państwa członkowskie mogą podjąć decyzję o obniżeniu liczby przedsiębiorstw lub łącznej wielkości floty pojazdów, którymi może zarządzać ta osoba oraz

d) osoba, o której mowa w lit. a), wykonuje określone zadania wyłącznie w interesie przedsiębiorcy, a jej obowiązki są wykonywane niezależnie od przedsiębiorców, na rzecz których dany przedsiębiorca wykonuje przewozy.

3. Państwa członkowskie mogą podjąć decyzję, aby zarządzający transportem wyznaczony zgodnie z ust. 1 nie mógł być dodatkowo wyznaczony zgodnie z ust. 2 lub, aby mógł być wyznaczony jedynie w odniesieniu do ograniczonej liczby przedsiębiorstw lub floty pojazdów mniejszej niż określona w ust. 2 lit. c).

4. Przedsiębiorca powiadamia właściwy organ o wyznaczeniu zarządzającego lub zarządzających transportem”.

Wymogi te są co prawda bardzo logiczne, tylko że problem polega na tym, iż organy tego nie sprawdzają.

Z rozporządzenia wynika zatem, że tzw. zarządzający transportem musi:

• w sposób rzeczywisty i ciągły zarządzać operacjami transportowymi przedsiębiorstwa;
• mieć rzeczywisty związek z przedsiębiorstwem, polegający na przykład na tym, że jest jego pracownikiem, dyrektorem, właścicielem, udziałowcem, lub na tym, że nim zarządza;
• posiadać miejsce zamieszkania na terenie Wspólnoty;
• mieć sprecyzowane przez umowę o zarządzanie transportem zadania, które ma wykonywać w sposób rzeczywisty i ciągły, oraz określony zakres obowiązków związanych z funkcją zarządzającego transportem; zadania te obejmują w szczególności:
• utrzymanie i konserwację pojazdów,
• sprawdzanie umów i dokumentów przewozowych,
• podstawową księgowość,
• przydzielanie ładunków lub usług kierowcom i pojazdom,
• sprawdzenie procedur związanych z bezpieczeństwem.

Zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy o transporcie drogowym zarządzający transportem w sposób ścisły odpowiada za działania lub zaniechania kierowców – konkretyzacją tego jest wykaz kar zawarty w załączniku nr 2 do ustawy o transporcie drogowym. Możliwa jest również tzw. utrata dobrej reputacji. Dobrą reputację traci przedsiębiorca lub osoba posiadająca certyfikat kompetencji zawodowych w momencie otrzymania sankcji lub wyroków za naruszenie przepisów krajowych w obszarze:

• prawa handlowego,
• prawa upadłościowego,
• płac i warunków zatrudnienia w zawodzie,
• prawa o ruchu drogowym,
• odpowiedzialności zawodowej,
• handlu ludźmi lub narkotykami.

Po drugie utratę dobrej reputacji powoduje naruszenie przepisów wspólnotowych, w wyniku czego zastosowane zostaną sankcje lub wydany będzie wyrok skazujący dotyczący:

• czasu prowadzenia pojazdu i odpoczynku kierowców, czasu pracy oraz instalacji i używania urządzeń kontrolnych,
• maksymalnej masy i wymiarów pojazdów użytkowych w ruchu międzynarodowym,
• kwalifikacji wstępnej i ustawicznego kształcenia kierowców,
• badań technicznych w celu dopuszczenia pojazdów użytkowych do ruchu, w tym obowiązkowych badań technicznych pojazdów silnikowych,
• dostępu do rynku międzynarodowych przewozów drogowych rzeczy lub, w odpowiednim przypadku, dostępu do rynku przewozu drogowego osób,
• bezpieczeństwa w drogowym przewozie towarów niebezpiecznych,
• instalacji i używania ograniczników prędkości w niektórych rodzajach pojazdów,
• dostępu do zawodu przewoźnika drogowego,
• transportu zwierząt.

Konsekwencją utraty dobrej reputacji przez przedsiębiorcę jest wszczęcie wobec niego postępowania w sprawie cofnięcia zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, na zasadach określonych w przepisach art. 13 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009.

Jeżeli utratę dobrej reputacji spowodowało skazanie za przestępstwo umyślne jednej z osób wchodzących w skład organu zarządzającego kapitałową spółką prawa handlowego lub inną osobą prawną, przed cofnięciem zezwolenia uchronić może odwołanie jej z zarządu i powołanie na to miejsce innej niekaranej osoby.

W przypadku gdy dobrą reputację utracił przedsiębiorca będący osobą fizyczną, to zazwyczaj cofnięcia zezwolenia nie da się uniknąć. Kończąc postępowanie administracyjne wobec takiego przedsiębiorcy właściwy organ wydaje decyzję o cofnięciu zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Z kolei konsekwencją utraty dobrej reputacji przez osobę zarządzającą transportem jest decyzja administracyjna właściwego organu stwierdzająca niezdolność zarządzającego transportem do kierowania operacjami transportowymi przedsiębiorcy. Wiąże się to z koniecznością zwrotu certyfikatu kompetencji zawodowych do organu, który wydał taką decyzję, w terminie 7 dni od jej otrzymania. Należy pamiętać, że w przypadku stwierdzenia niezdolności do kierowania operacjami transportowymi osoby zarządzającej transportem w firmie, należy na jej miejsce powołać innego posiadającego wymagane kompetencje pracownika lub zawrzeć umowę z inną osobą spełniającą wymagania określone w polskich i unijnych przepisach. Uchroni to przedsiębiorcę przed utratą zezwolenia ze względu na niespełnianie wymogu kompetencji zawodowych.

Należy jednak podkreślić, że rozporządzenie 1071/2009 wskazuje, że za naruszenie przepisów wspólnotowych wniosek o utratę dobrej reputacji organ kontrolny będzie musiał odpowiednio „umotywować i uzasadnić” jako proporcjonalną sankcję za popełnione naruszenia.

Reasumując, skazanie męża nie powoduje automatycznie wygaśnięcia certyfikatu. Stanowi podstawę do wszczęcia postępowania przez instytucję kontrolną na skutek utraty dobrej renomy. Konieczne jest więc zatrudnienie osoby z certyfikatem kompetencji zawodowej. Oczywiście fakt ten należy zgłosić, wymagania w tym zakresie są bardzo surowe.