Jakie alimenty na dziecko studiujące za granicą?

Na czym polega obowiązek alimentacyjny rodzica względem dziecka?

Kwestie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.io.). Zgodnie z jego art. 96 rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

Uzasadnionymi potrzebami dziecka, od których zależy zakres obowiązku alimentacyjnego jego rodziców, są te związane z jego wyżywieniem, ubraniem, wypoczynkiem, rekreacją, rozwijaniem zainteresowań, a także mieszkaniem i ze stanem zdrowia. Uzasadnione potrzeby dziecka to również te związane z jego wykształceniem.

Czy jest granica wieku dziecka do której rodzic jest zobowiązany płacić alimenty?

Przepisy K.r.io. nie przewidują granicy wieku, do której rodzice są obowiązani do wypełniania świadczeń alimentacyjnych na rzecz swoich dzieci. W świetle art. 133 K.r.io. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 stycznia 1986 r. (sygn. akt. III CZP 78/85) wyjaśnia m.in.: „obowiązek alimentacyjny rodziców kończy się z momentem, w którym dziecko – z reguły po uzyskaniu wykształcenia i przygotowania do określonego zawodu – jest w stanie utrzymać się samodzielnie”.

Utrudnianie rozwoju dziecka przez pozbawienie go środków materialnych niezbędnych do kontynuowania nauki 

Sam fakt, że Pana córka zdaje egzamin maturalny i zamierza rozpocząć studia nie powoduje wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku „troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka” i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej (art. 96 K.r.io.). Obowiązek ten nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności – przez termin dojścia przez alimentowanego do pełnoletności. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1997 r. III CKN 257/97).

Przeciwne stanowisko prowadziłoby do zahamowywania, a co najmniej znacznego utrudniania dalszego rozwoju dziecka, a to przez pozbawianie go środków materialnych niezbędnych do kontynuowania nauki po osiągnięciu pełnoletności, pozostawałoby zatem w sprzeczności ze wspomnianym wyżej podstawowym obowiązkiem rodzicielskim (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1997 r., sygn. akt III CKN 217/1997).

Czy dziecko po osiągnięciu pełnoletności traci prawo do alimentów?

Dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletność, ale zdobyło także wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach.

W tym miejscu pragnę zauważyć jednak, że w czerwcu 2009 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jedną z najistotniejszych zmian tej nowelizacji jest możliwość uchylenia się rodzica od wypłacania alimentów na rzecz pełnoletnich dzieci.

Wprawdzie nadal rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, a dochody z jego majątku nie wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, to jednak zmieniły się zasady płacenia alimentów na pełnoletnie dzieci. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletniego dziecka, ale tylko wówczas gdy płacenie ich jest połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się.

Uchylenie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka

Zmiana w sposobie wywiązywania się przez rodziców z obowiązku alimentacyjnego prowadzi do uproszczenia procedury uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych na przykład na pełnoletnie dziecko. Dziecko, które nadal będzie chciało otrzymywać od rodziców pieniądze, musi udowodnić, że obowiązek alimentacyjny nie stanowi dla nich nadmiernego uszczerbku, natomiast ono samo dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się.

„Rodzice nie mają wpływu na postawę życiową dziecka dorosłego, nie powinni być więc obciążeni zbyt długo obowiązkiem alimentacyjnym” – napisano w uzasadnieniu projektu do nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. „Ponadto nie ma też podstaw do utrzymywania dziecka, które nie stara się o osiągnięcie samodzielności.”

Poza tym wedle nowych przepisów zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego nie są nigdzie zdefiniowane. Należy przez nie rozumieć pewne reguły moralne, słusznościowe, przyjęte przez społeczeństwo jako całość.

Mając na uwadze powyższe informacje i fakt, że niedawno zmieniły się przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, należy stwierdzić co następuje.

Zdanie przez Pana córkę matury i jej chęć kontynuowania nauki na studiach nie zwalnia automatycznie Pana z obowiązku alimentacyjnego. Wręcz przeciwnie, w orzecznictwie sądów i w doktrynie panuje pogląd, iż kontynuowanie przez dziecko nauki i podnoszenie przez nie kwalifikacji zawodowych usprawiedliwia dalsze jego alimentowanie.

Co ma wpływ na obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego dziecka?

Należy jednak zauważyć, że mogą wystąpić sytuacje, które mogą mieć wpływ na Pana obowiązek alimentacyjny. Przede wszystkim zgodnie z nowymi przepisami, które weszły w życie w czerwcu 2009 r. będzie się Pan mógł uwolnić od tego obowiązku, jeśli córka nie będzie starała się usamodzielnić lub gdy płacenie alimentów łączyłoby się dla Pana z nadmiernym uszczerbkiem. Nie ma co prawda definicji „nadmiernego uszczerbku”, ale pojęcie to już w kodeksie występuje (w art. 134); przyjmuje się, że z nadmiernym uszczerbkiem mamy do czynienia wtedy, gdy osobie zobowiązanej do płacenia alimentów nie wystarcza środków na zaspokojenie swych potrzeb nie tylko niezbędnych do przeżycia, ale też potrzeb nieco ponad owo minimum. Ocena w każdym przypadku zależeć będzie do sądu.

W związku z powyższym będzie Pan mógł uchylić się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec pełnoletniej córki, jednak nie wygaśnie on automatycznie.

Ponadto sytuacja, gdy córka – pomimo studiowania – miałaby możliwość podjęcia pracy zarobkowej, również mogłaby wpływ na Pana obowiązek alimentacyjny.

Zaniedbywanie nauki przez pełnoletnie dziecko a obowiązek alimentacyjny rodzica 

Prócz tego rodzice nie są obowiązani alimentować dziecka, które nie przykłada się do studiów. Wynika tak z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1980 r. (III CRN 144/80). W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można przyjąć, by rodzice byli obowiązani dostarczać środków utrzymania dziecku, które będąc już przygotowane należycie do wykonywania przez nie odpowiedniego dla niego zawodu, podejmuje dla podniesienia swych kwalifikacji dalsze kształcenie się, ale w studiach się zaniedbuje, nie robi należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie.

Zgodnie z art. 138 K.r.io. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Na podstawie tego przepisu będzie więc miał Pan prawo żądać np. zmniejszenia alimentów, gdyby zaszła jedna z wyżej opisanych okoliczności.

Zmiana wyroku lub umowy, którą ma na względzie art. 138 K.r.io., może polegać między innymi na stwierdzeniu ustania obowiązku alimentacyjnego wobec odpadnięcia którejś z przesłanek uzasadniających ten obowiązek. Zachowała aktualność uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1954 r. (1 CO 41/54), według której zmniejszenia lub ograniczenia czasu trwania świadczeń alimentacyjnych dochodzić można tylko powództwem opartym na art. 41 K.r. (obecnie – art. 138 K.r.io.).

Czy dziecko powinno kształcić się w Polsce aby mieć prawo do alimentów?

W odpowiedzi na dugą część pana pytania trzeba stwierdzić, że w kwestii obowiązku alimentacyjnego przepisy nie wymagają, aby dziecko kształciło się w Polsce. W tym zakresie córka ma prawo wyboru, gdzie chce pobierać naukę. W szczególności jeśli przemawiają za tym jej dotychczasowe osiągnięcia w nauce, to może kontynuować naukę na zagranicznym uniwersytecie.

Zdaję sobie sprawę z tego, iż w opisanej sytuacji może mieć Pan spore problemy z uzyskaniem informacji dotyczących szczegółów życia córki. Niestety prawo nie przewiduje żadnych mechanizmów kontrolowania czy rozliczania alimentów przez osobę, która je płaci.

Jednakże w ewentualnym procesie o obniżenie alimentów może Pan zawnioskować, aby sąd zobowiązał córkę do dostarczenia określonych dokumentów świadczących o kontynuowaniu nauki na uniwersytecie (osiąganych przez córkę wynikach w nauce, zdawanych egzaminach itp.), jak również dokumentów rozliczeniowych z fiskusem, z których wynikałyby ewentualne dochody córki.

Na podstawie takich dokumentów przedłożonych przez córkę będzie Pan miał szansę bliższego zapoznania się z jej rzeczywistą sytuacją życiową.