Jak zostać opiekunem prawnym chorego rodzica?

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
• jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
• jej przedstawiciel ustawowy.

Pan jako syn jest osobą spokrewnioną w linii prostej.

Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:

• osoba, której dotyczy wniosek;
• jej przedstawiciel ustawowy;
• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Ustanowienie doradcy tymczasowego dla osoby której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie

Zasadnym w Pana przypadku byłoby także wniesienie o ustanowienie doradcy tymczasowego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Innymi słowy na czas postępowania o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite mógłby Pan zostać doradcą tymczasowym.

Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

Postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego traci moc z chwilą, gdy:

• wniosek o ubezwłasnowolnienie został prawomocnie oddalony lub odrzucony albo postępowanie umorzono;
• na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ustanowiony został opiekun lub kurator.

Wyraźnie podkreślić należy, iż doradca tymczasowy co do zasady zostaje następnie, jeżeli okoliczności sprawy na to pozawalają, kuratorem lub opiekunem.

Ubezwłasnowolnienie orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.

Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.

Oddanie osoby której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie pod obserwację w zakładzie leczniczym

Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłucha uczestników postępowania. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie.

Postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych.

Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe

Co istotne, orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone. Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie.

Długość takiego postępowania jest w znacznej mierze uzależniona od wielkości sądu okręgowego, a także ilości spraw w toku. Co do zasady postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się od 3 do 6 miesięcy. Okolicznością, która może przedłużyć czas postępowania, są opinie biegłych, które nie zawsze są wydawane niejako „od ręki”. Mając na uwadze czas postępowania, wskazać należy na możliwość wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego, o czym pisałam już wcześniej.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego. Innymi słowy, jeżeli oddałby Pan np. matce rzeczy do swobodnego użytku, będzie ona miała pełne prawo swobodnie nimi rozporządzać. Jeżeli natomiast osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

Wskazać należy nadto na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 października 1974 r., sygn. akt I CR 500/74, zgodnie z którym „przepis art. 16 § 1 k.c. należy rozumieć w ten sposób, że osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, co do której brak podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia, może być ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli układ jej stosunków prawnych jest tego rodzaju, że zachodzi potrzeba zawierania przez nią czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących wymienionych w art. 17 k.c. a nie objętych przepisem art. 20 k.c.”

Innymi słowy rodzaj ubezwłasnowolnienia, tj. całkowite lub częściowe, jest uzależniony od stanu zdrowia osoby, której wniosek dotyczy.

Stosownie do treści art. 23 ust ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Innymi słowy opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wraz z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego wynosi 40 zł. Nadto wnioskodawca będzie zobowiązany do uiszczenia kosztów związanych z dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, które w chwili obecnej wynoszą około 500 zł.