Jak zmusić sąsiada do naprawy przepustu?

Urządzenia melioracji wodnej

Opisany przez Pan przepust można by zakwalifikować – w zależności czy jego średnica przekracza 60 cm, czy też nie, jako podstawowe urządzenie melioracji wodnej albo urządzenie wodne szczegółowe.

Urządzeniami wodnymi są urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także poldery przeciwpowodziowe, kanały i rowy, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych (art. 9 ust. 1 Prawa wodnego).

Zgodnie z art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Dz.U.05.239.2019 ze zm. (upw) do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zalicza się:

1) budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty służące do ujmowania wód,

2) stopnie wodne, zbiorniki wodne,

3) kanały, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

4) rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m,

5) budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe,

6) stacje pomp, z wyjątkiem stacji wykorzystywanych do nawodnień ciśnieniowych

– jeżeli służą melioracjom wodnym polegającym na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami.

Generalnie urządzenia wodne podstawowe stanowią własność Skarbu Państwa i są wykonywane na jego koszt (art. 72 upw).

Zgodnie z art. 73 ust. 1 upw do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zalicza się:

1) rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

1a) drenowania,

2) rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m,

3) stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych,

4) ziemne stawy rybne,

4a) groble na obszarach nawadnianych,

5) systemy nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych

– jeżeli służą celom, o których mowa w art. 70 ust. 1 tej ustawy, czyli melioracjom wodnym polegającym na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami.

Do kogo należy utrzymanie urządzeń melioracji wodnej?

W związku z tym, iż opisany przez Pana przepust ma średnicę ok. 60 cm, można przyjąć, że stanowi on urządzenie melioracji wodnej szczegółowej. Oczywiście ostateczne pomiary wykażą dokładnie jego średnicę. Ponadto przepust ten mógłby ewentualnie zostać zakwalifikowany jako rów wraz z budowlą związaną z nim funkcjonalnie, który stanowi również urządzenie melioracji wodnej szczegółowej – nie ma tu jednak znaczenia jego średnica.

Jeżeli średnica przepustu pozwoli zakwalifikować go jako urządzenie melioracji wodnej szczegółowej, to zgodnie z art. 74 ust. 1 upw wykonywanie takich urządzeń należy do właścicieli gruntów.

Również utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych należy do zainteresowanych właścicieli gruntów, a jeżeli urządzenia te są objęte działalnością spółki wodnej – do tej spółki. Jeżeli obowiązek ten nie jest wykonywany, organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego ustala, w drodze decyzji, proporcjonalnie do odnoszonych korzyści przez właścicieli gruntu, szczegółowe zakresy i terminy jego wykonywania (art. 77 upw).

W związku z tym, jeżeli przepust spełnia przesłanki określone w art. 73 upw i jest szczególnym urządzeniem wodnym, to jego utrzymanie należy do zainteresowanych właścicieli gruntu.

Kontrola utrzymywania urządzeń melioracji wodnych

Zgodnie z poglądem wyrażonym w postanowieniu NSA z dnia 28.08.2008 r., II OW 34/08: „Stosownie do treści art. 77 ustawy – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 219 ze zm.) w kompetencjach starosty leżą kwestie kontroli utrzymywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych przez zainteresowanych właścicieli gruntów lub spółek wodnych z możliwością szczegółowego określenia w decyzji szczegółowego zakresu obowiązków tym przedmiotom i terminów ich wykonania”.

Generalnie Prawo wodne wskazuje na obowiązek urządzenia wodnego melioracji szczegółowych przez zainteresowanych właścicieli nieruchomości, jednak może on obciążać konkretnego właściciela, przez działkę którego przepust ten przebiega.

Zgodnie z wyrokiem SN z 08.11.1972r., I CR 398/72: „Okoliczność, że rurociąg przebiega przez szereg nieruchomości należących do różnych właścicieli i stanowi z natury rzeczy jedną całość, nie może prowadzić do wniosku, że obowiązek jego konserwacji obciąża niepodzielnie tych właścicieli. Przeciwnie, dopóki władza melioracyjna na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa (Dz. U. Nr 31, poz. 136) nie wyda odpowiedniej decyzji, dopóty każdy z właścicieli ponosi odpowiedzialność za stan urządzeń melioracji szczegółowej na własnym gruncie”.

Zasypanie przepustu i skierowanie w sposób sztuczny wód opadowych na nieruchomość sąsiednią 

W związku z tym konieczne są dokładne pomiary średnicy wymienionego przepustu. W Prawie wodnym nie ustalono minimalnej średnicy urządzenia wodnego melioracji szczegółowych, wskazując, że są to rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m, a w przypadku rowów i związanych z nimi urządzeń w ogóle nie wskazano koniecznej średnicy.

W związku z zalaniem Pana piwnicy wskutek działań sąsiada polegających na zasypaniu rury odprowadzającej wodę, może Pan rozważać wytoczenie powództwa negatoryjnego, a także domagać się naprawienia szkody.

Zgodnie z art. 144 Kodeksu cywilnego (K.c.) właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Skierowanie w sposób sztuczny wód opadowych na nieruchomość sąsiednią stanowi bezpośrednią ingerencję w sferę własności (tzw. immisje bezpośrednie). Zakaz takich działań wynika z art. 140 K.c., zgodnie z którym w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

W art. 140 K.c. wyraźnie ujęto uprawnienie właściciela do korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób. W takim przypadku przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 K.c.).

Jest to roszczenie negatoryjne, w ramach którego właścicielowi przysługuje uprawnienie do żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub zaniechania naruszeń. Można także zrealizować oba te uprawnienia łącznie.

Roszczenie negatoryjne

Zaniechania naruszeń można żądać, jeżeli istnieje możliwość, że ingerencja w prawo własności (np. poprzez kierowanie odpływu wody deszczowej) będzie się powtarzała. Z kolei przywrócenie stanu zgodnego z prawem ma na celu usunięcie zaistniałych naruszeń prawa własności – w Pana przypadku odkopanie i udrożnienie przez sąsiada przepustu, osadzenie rury odprowadzającej wodę, tak aby Pana nieruchomość nie była zalewana.

Roszczenie negatoryjne właściciela nieruchomości o zaniechanie immisji (art. 222 § 2 w zw. z art. 144 K.c.) ma charakter majątkowy (postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2002 r., V CZ 162/02, OSNCP 2004, nr 2, poz. 31).

Jeżeli wskutek naruszenia prawa własności doszło w wyżej opisany sposób do powstania szkody, można dochodzić jej naprawienia na zasadach ogólnych określonych w art. 415 i nast. K.c.

Zgodnie z art. 415 K.c.: „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.

Również w wyroku SN z dnia 21.01.1976 r., III CRN 367/75, wskazano, że: „Art. 144 K.c. ma zastosowanie nie tylko wtedy, gdy właściciel sąsiedniej nieruchomości doznaje szkody, ale także wtedy, gdy właściciel sąsiedniej nieruchomości przy wykonywaniu swych praw zakłóca korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych (np. budowa chodnika betonowego spowodowała nadmierne odpływanie wód spadowych na nieruchomość sąsiednią). Natomiast jeżeli zakłócenie wywołuje nadto szkodę, to wówczas ponoszący szkodę może dochodzić odszkodowania ale na zasadach ogólnych (art. 415 K.c. i nast.)”.