Jak zlikwidować fundację?

Likwidacja fundacji

Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach „w razie osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Jeżeli statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, właściwy organ nadzoru nad fundacjami zwraca się do sądu o likwidację fundacji”. Artykuł 13 ustawy stanowi, że organem nadzoru jest właściwy minister w stosunku do fundacji o zasięgu co najmniej wojewódzkim oraz właściwy starosta w przypadku fundacji działającej na terenie jednego powiatu.

Dalsze przepisy art. 15 ustawy stanowią, że w wypadkach innych niż przewidziane w ust. 1 likwidacja fundacji może nastąpić tylko na mocy przepisu ustawy. Jeżeli statut fundacji nie określa przeznaczenia środków majątkowych pozostających po jej likwidacji, sąd orzeka o przeznaczeniu tych środków z uwzględnieniem celów, którym fundacja służyła.

Jak wynika z powyższego, w ustawie o fundacjach przewidziano dwa zdarzenia, których następstwem jest likwidacja fundacji: osiągnięcie celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub wyczerpanie środków finansowych i majątku fundacji. W doktrynie pojawia się czasem pogląd, że „aby fundacja przestała istnieć, musi wyczerpać absolutnie wszystko i nie mieć nawet wierzytelności u osób trzecich”. Przeważa jednak stanowisko, według którego likwidacja może nastąpić nie tylko w razie całkowitego wyczerpania środków finansowych i majątku, lecz także w wypadku, gdy zmniejszą się tak bardzo, że ciągłe (trwałe) realizowanie celów fundacji jest niemożliwe. W ustawie mówi się bowiem o wyczerpaniu, a nie o całkowitym wyczerpaniu środków finansowych i majątku fundacji.

Celem postępowania likwidacyjnego jest zaspokojenie wierzycieli likwidowanego podmiotu. Niemożliwa jest zatem realizacja tego celu, gdy nie ma majątku, z którego można zaspokoić wierzycieli. 

Jak przeprowadzić postępowanie likwidacyjne fundacji gdy niemożliwe jest powołanie organu statutowego właściwego do podjęcia decyzji o likwidacji

Z przedstawionego przez Panią stanu faktycznego wynika, że głównym problemem w przypadku reprezentowanej przez Panią fundacji jest brak statutowego organu uprawnionego do podjęcia decyzji o likwidacji. Nawet bowiem w sytuacji pojawienia się ustawowej przesłanki likwidacji fundacji musi nastąpić faktyczne podjęcie decyzji o podjęciu czynności likwidacyjnych i wyznaczenie likwidatora. W Pani fundacji decyzję o likwidacji fundacji podejmuje Rada Fundacji powoływana przez Radę Programową fundatora. Pisze Pani, że Rady Programowej już nie ma, bo nie ma fundatora. Stąd niemożliwe jest powołanie organu statutowego właściwego do podjęcia decyzji o likwidacji – czyli Rady Fundacji. W takim przypadku w doktrynie uznaje się, że „brak organu uprawnionego do wystąpienia z wnioskiem o likwidację wcale nie powoduje sytuacji patowej. W takim wypadku, stosownie do art. 15 ust. 2 w zw. z art. 13 ustawy o fundacjach, o likwidację fundacji zwraca się do sądu właściwy minister lub starosta. Zachodzi także możliwość powołania dla fundacji kuratora w sposób przewidziany w art. 42 § 1 K.c. [Kodeksu cywilnego]” (P. Suski, w : Stowarzyszenia i fundacje, LexisNexis, LexPolonica).

W pierwszej sytuacji mamy do czynienia ze zgłoszeniem do organu nadzoru faktu nierealizowania obowiązku likwidacji fundacji, co z kolei powoduje zgłoszenie tej okoliczności przez właściwy organ nadzoru do sądu rejestrowego, który podejmie decyzję o likwidacji i wyznaczy likwidatora. W drugiej sytuacji mamy do czynienia ze zgłoszeniem do właściwego sądu braku właściwych organów, co spowoduje zastosowanie procedury cywilnej przewidzianej dla osób prawnych. Zgodnie z art. 42 K.c. jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.

W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2000 r. ( sygn. akt III CZP 9/00) przyjęto, że zarówno brak organów, jak i nieuchronne wyczerpanie środków prowadzą do likwidacji fundacji. W pierwszym wypadku w drodze pośredniej – przy zastosowaniu art. 42 § 1 i 2 K.c., a w drugim – przy zastosowaniu trybu przewidzianego w art. 15 ust. 1 lub 2 ustawy o fundacjach.

Jak wynika z powyższego, w przypadku reprezentowanej przez Panią fundacji należałoby zastosować tryb właściwy dla ustanowienia kuratora dla osoby prawnej. Ten tryb właściwy jest jednak, w mojej ocenie, jeśli w ogóle nie ma organów, które mogą działać w imieniu fundacji. W przypadku przedmiotowej fundacji działa zarząd. Organ ten, według doktryny, uprawniony jest do złożenia do organu nadzoru wniosku o wystąpienie do sądu o likwidację fundacji z uwagi na fakt, że realizacja tych czynności nie jest możliwa z powodu braku organu właściwego do podjęcia bezpośredniej decyzji o takim działaniu. Ten sposób będzie też dla fundacji korzystniejszy, gdyż nie podlega, w przeciwieństwie do wniosku kierowanego do sądu, żadnej opłacie.

W zawiadomieniu należy wyjaśnić aktualną sytuację fundacji – powołać się na fakt likwidacji fundatora, a w związku z tym – brak rady programowej. Do zawiadomienia należy dołączyć dokumenty uzasadniające konieczność likwidacji fundacji, poświadczające brak rady fundacji i likwidację fundatora. Proszę też wskazać właściwy sąd nadzorujący fundację oraz sąd rejestrowy.

Po zawiadomieniu minister lub starosta powinien wystąpić do sądu nadzorującego fundację z wnioskiem o podjęcie decyzji o likwidacji fundacji i ustanowienie likwidatora. Likwidatorem prawdopodobnie zostanie zarząd lub wskazani członkowie zarządu. Ustawa nie określa zasad, według których toczy się to postępowanie likwidacyjne. Z art. 15 ust. 1 in fine (łac. w końcowej części) ustawy o fundacjach wynika, że fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Zasady likwidacji fundacji może więc określać statut. Problem powstaje, gdy w statucie nie ma tego rodzaju postanowień oraz w przypadku przymusowej likwidacji fundacji. W takim wypadku trzeba przyjąć, że w prawie występuje luka, co uzasadnia analogiczne stosowanie przepisów regulujących likwidację innych osób prawnych: spółdzielni, stowarzyszeń lub spółek. Orzecznictwo sądów w tych kwestiach jest rozbieżne, tzn. że sądy stosują tu równe przepisy w zależności od oceny sytuacji fundacji.

Wszczęcie postępowania likwidacyjnego

Decyzja właściwego organu fundacji o likwidacji nie powoduje utraty przez nią osobowości prawnej, lecz stanowi przesłankę wszczęcia postępowania likwidacyjnego (postanowienie SN z 8 lutego 2000 r., I CKN 416/98). Taki sam skutek wywołuje wydanie przez sąd postanowienia zarządzającego likwidację (P. Suski, Stowarzyszenia i fundacje, LexisNexis, LexPolonica).

Teraz dopiero zacznie się praca osoby wskazanej przez sąd jako likwidatora. Osoba ta:

• Obowiązana jest złożyć wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego informacji o otwarciu likwidacji, danych o osobie likwidatora wraz ze sposobem reprezentacji (art. 44 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 49 ust. 1 u. KRS), przy czym jeżeli likwidatora ustanowił sąd, przesyła on odpis postanowienia do sądu rejestrowego, który dane te wpisuje z urzędu (art. 45 ust. 4 w związku z art. 49 ust. 1 u. KRS).
• Powinna podać do publicznej wiadomości informację o wszczęciu postępowania likwidacyjnego. W wypadku fundacji wpisanej również do rejestru przedsiębiorców wpis likwidacji jest ogłaszany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 13 ust. 1 u. KRS). W przypadku pozostałych fundacji może to być ogłoszenie w prasie obejmującej swym zasięgiem obszar działania fundacji.
• Powinna przeprowadzić czynności przewidziane w przepisach o rachunkowości, zakończone sporządzeniem sprawozdania finansowego (por. ustawę z 29 września 1994 r. o rachunkowości oraz rozporządzenie Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej).
• Powinna ustalić listę wierzycieli i dłużników. Po jej sporządzeniu likwidator powinien przystąpić do zbycia majątku fundacji i egzekwowania długów oraz do zaspokojenia wierzycieli. Paweł Suski, autor komentarza do ustawy o stowarzyszeniach i ustawy o fundacjach uważa, że w pierwszej kolejności powinny być zaspokojone długi wymagalne, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – najdawniej wymagalne. Zobowiązania przyszłe fundacji należy zabezpieczyć np. przez złożenie pieniędzy do depozytu sądowego (art. 364 § 1 i art. 467-470 K.c.) lub w inny sposób.

W ramach postępowania likwidacyjnego likwidator może dokonywać czynności prawnych niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji.

Wykreślenie fundacji z Krajowego Rejestru Sądowego

Po zakończeniu likwidacji likwidator jest obowiązany złożyć w sądzie rejestrowym wniosek o wykreślenie fundacji z Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wykreślenia z rejestru fundacja traci osobowość prawną. 

Pyta Pani także o koszty zlikwidowania fundacji. W przypadku przeze mnie opisanym kosztami mogą być: ogłoszenie w Monitorze – 250 zł, wniosek o wykreślenie fundacji z Krajowego Rejestru Sądowego – 300 zł. Do tego mogą dojść koszty związane z administracyjnymi kosztami obsługi likwidacji: korespondencja, ewentualne opinie biegłych itp. Trudno z góry wskazać konkretną kwotę.

W przypadku, gdy majątek fundacji nie wystarcza na pokrycie kosztów likwidacji, należy uznać, że likwidacja nie może zostać przeprowadzona.

O zakończeniu likwidacji należy powiadomić właściwy urząd skarbowy, ZUS i urząd statystyczny.

Należy także pamiętać o tym, że ewentualny pozostały majątek po likwidacji powinien zostać przez likwidatora przekazany na rzecz innej organizacji o podobnym profilu statutowym. Można postarać się, aby sąd w zarządzeniu o likwidacji wskazał konkretną taką organizację.

Informacje przeze mnie przedstawione są informacjami ogólnymi. Proces likwidacji fundacji nie jest procesem łatwym. Polecam Pani uwadze portal organizacji pozarządowych: www.ngo.pl. Tam może Pani uzyskać zarówno uszczegółowienie odpowiedzi, jak i konkretną pomoc przy likwidacji, przy rozwiązywaniu problemów pojawiających się w toku postępowania. Może Pani znaleźć tam również broszurę szczegółowo omawiającą wszelkie zagadnienia związane z likwidacją stowarzyszenia i fundacji. W razie problemów służę także swoją pomocą.