Jak założyć sprawę spadkową po obojgu rodzicach?

Uregulowanie spraw spadkowych po śmierci obojga rodziców

Na początku chciałbym pokrótce przedstawić, jak wygląda dziedziczenie w przedmiotowej sprawie.

Zakładam, że Pani rodzice byli małżeństwem i łączył ich ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Zakładam też, że udział we własności nieruchomości należał do majątku osobistego Pani mamy.

Zatem najpierw zmarła Pani mama, nie pozostawiając po sobie testamentu, wobec czego w grę wchodziłoby dziedziczenie ustawowe. Zgodnie z art. 931 Kodeksu cywilnego (K.c.) w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Wobec tego spadek po Pani mamie nabyli z mocy prawa: Pani ojciec (jako małżonek), Pani brat oraz Pani jako zstępni (dzieci). Przy czym pragnę dodać, że dziedziczeniu podlegał cały majątek osobisty Pani mamy (w tym udział w nieruchomości) oraz udział w wysokości 1/2 w majątku wspólnym Pani mamy i ojca.

Z kolei w tym roku zmarł Pani ojciec, również nie pozostawiając testamentu, w związku z czym również w grę wchodziłyby reguły dziedziczenia ustawowego, wedle których majątek po ojcu dziedziczą po połowie Pani oraz brat jako jedyni spadkobiercy.

Uzyskanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

Proponowałbym, aby pierwszym krokiem do uregulowania spraw spadkowych było przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Co prawda nie istnieje prawny obowiązek uzyskania stwierdzenia nabycia spadku przez spadkobiercę. W pewnych przypadkach jednak uzyskanie takiego stwierdzenia będzie konieczne. Bez postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku spadkobierca nie zostanie np. wpisany w księdze wieczystej jako następca prawny zmarłego właściciela nieruchomości.

Wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zwłaszcza przy dziedziczeniu ustawowym, jest rodzajem formalności, gdyż spadkobierca nabywa spadek z mocy prawa w chwili śmierci spadkodawcy, a postanowienie sądu wydawane w wyniku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku ma jedynie charakter potwierdzający ten stan rzeczy.

Prawo do spadku się nie przedawnia. Postanowienie stwierdzające jego nabycie może być wydane wiele lat po śmierci spadkodawcy i niejednokrotnie tak się dzieje, jeśli z różnych względów spadkobiercom nie spieszy się z załatwieniem spraw spadkowych.

Wniosek o wydanie postanowienia o nabyciu spadku przez sąd może złożyć każda osoba mająca w tym interes prawny, a więc przede wszystkim którykolwiek ze spadkobierców. Pozostali są uczestnikami tego postępowania.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku (spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy). Wyjątek od tej zasady może mieć miejsce wówczas, gdy wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku. Co prawda, tak jak wspomniałem wcześniej, spadkobierca nabywa spadek z mocy ustawy w chwili śmierci spadkodawcy, nie jest to jednak nabycie definitywne i spadkobierca może złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania (w praktyce najczęściej jest to dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy). Z Pani listu wiemy, że minął już termin do złożenia oświadczenia w kwestii przyjęcia spadku po matce, ale nie minął jeszcze termin do złożenia oświadczenia, jeśli chodzi o przyjęcie spadku po ojcu. Oświadczenie o przyjęciu spadku można złożyć przed sądem w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Brak oświadczeń, co do zasady, oznacza przyjęcie spadku wprost – czyli że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez ograniczeń, całym swoim majątkiem.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po obojgu rodzicach 

W celu stwierdzenia nabycia spadku należałoby skierować do właściwego sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Z pytania wynika, że w grę wchodziłoby stwierdzenie nabycia spadku po dwóch spadkodawcach – po Pani matce, a następnie ojcu. W zasadzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku powinien dotyczyć nabycia spadku po jednym, określonym spadkodawcy. Obowiązujące przepisy nie wyłączają jednak możliwości połączenia kilku wniosków i rozpoznania ich w jednym postępowaniu. Możliwe jest więc połączenie postępowania i wydanie postanowienia odnośnie kilku osób kolejno po sobie dziedziczących.

W jednym wniosku można więc domagać się stwierdzenia nabycia spadku po matce i ojcu. Dopuszczalne jest takie połączenie żądań, pod warunkiem że właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego żądania. Sądem właściwym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. W związku z tym, jeśli rodzice mieli takie samo miejsca zamieszkania, możliwe będzie przeprowadzenie obu postępowań w ramach jednego wniosku – da się założyć sprawę spadkową po obojgu rodzicach.

We wniosku należałoby jednak wyraźnie zaznaczyć, że chodzi o stwierdzenie nabycia spadku po dwóch spadkodawcach.

Wniosek taki powinien zawierać ponadto:

1. imię, nazwisko i adres osoby składającej wniosek (wnioskodawca) oraz imiona, nazwiska i adresy potencjalnych spadkobierców ustawowych (uczestnicy postępowania);
2. imię i nazwisko zmarłego, datę i miejsce (miejscowość) jego śmierci oraz jego ostatnie miejsce stałego zamieszkania;
3. akt zgonu oraz inne akty stanu cywilnego wskazujące na pokrewieństwo ze zmarłym osób wskazanych we wniosku jako spadkobierców (odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu małżeństwa).

Do wniosku należy również dołączyć odpisy wniosku w ilości odpowiadającej liczbie uczestników postępowania. W Pani przypadku jedynym uczestnikiem postępowania będzie Pani brat. Wniosek należy opłacić znakami opłaty sądowej lub przelewem w kwocie 50 zł (jeżeli wniosek obejmuje więcej niż jednego spadkodawcę – po 50 zł od każdego spadkodawcy).

Po złożeniu kompletnego wniosku sędzia wyznacza rozprawę, na którą wzywa wnioskodawcę i uczestników postępowania. Pouczenie o obowiązku lub braku obowiązku stawiennictwa w sądzie znajdzie się na wezwaniu na rozprawę.

Po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów (w postaci ułamka).

Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza

Dla pełnej jasności dodam tylko, iż obecnie nie ma konieczności przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie i można też przeprowadzić całą procedurę u notariusza w drodze tzw. aktu poświadczenia dziedziczenia.

Warunkiem uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia jest stawienie się u notariusza wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi. W sporządzonym przez niego protokole dziedziczenia musi się znaleźć zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez wszystkie te osoby.

Podobnie jak w wypadku sądowego stwierdzenia nabycia spadku konieczne będzie dostarczenie notariuszowi odpisu aktu zgonu spadkodawcy, odpisów aktów stanu cywilnego (urodzenia, małżeństwa) spadkobierców ustawowych i ewentualnie innych dokumentów, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw do spadku. Niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz wpisze ten akt za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do centralnego rejestru takich aktów prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną. Zarejestrowany akt będzie miał takie same skutki jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Będzie dowodem, że dana osoba jest spadkobiercą.

Gdy już uzyska Pani prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź akt poświadczenia dziedziczenia, będzie można przeprowadzić dział spadku, aby wyjść ze współwłasności majątku spadkowego. Działu spadku nie trzeba przeprowadzać w sądzie i można to zrobić rónież u notariusza w formie aktu notarialnego, ponieważ w skład spadku wchodzi nieruchomość i forma aktu notarialnego jest tutaj wymagana. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w ramach takiego działu brat przekazał Pani w formie darowizny swój udział w nieruchomości, tak aby stała się Pani jej jedyną właścicielką.

Zwolnienie z podatku od spadków i darowizn

Jeśli chodzi o kwestie podatkowe to będzie Pani mogła skorzystać ze zwolnienia podatkowego przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Aby z niego skorzystać powinna Pani w terminie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku zgłosić ten fakt do urzędu skarbowego na druku SD-Z2. Zwolnienie to dotyczy jednak spadków otwartych po 1 stycznia 2007 r., więc w przedmiotowej sprawie zwolnienie będzie dotyczyło tylko spadku po ojcu. Natomiast ze zwolnienia nie korzystają spadki nabyte wcześniej, czyli spadek nabyty po Pani mamie będzie niestety podlegał opodatkowaniu.

Podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość spadku), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Co oznacza powyższy zawiły przepis? Kwestia nabycia spadku jest uregulowana w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z nim spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a tą jest data śmierci spadkodawcy. Nie jest tutaj istotna data przeprowadzenia postępowania spadkowego.

Wartość tego spadku zostanie natomiast ustalona z dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek ten powstanie z chwilą przyjęcia spadku (co do zasady spadek przyjmuje się w terminie 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy). W przypadku orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku jest nią z kolei data uprawomocnienia się tego orzeczenia. Data ta może się zatem znacznie różnić od daty śmierci spadkodawcy (może być dużo późniejsza).

Podstawa opodatkowania w sprawie spadkowej

Warto także wskazać, iż podstawa opodatkowania w sprawie spadkowej powinna uwzględniać stan rzeczy z dnia nabycia. Wydatki ponoszone przez spadkobierców w związku z użytkowaniem i ulepszaniem otrzymanego spadku nie powinny być brane tutaj pod uwagę. Dlatego też (zwłaszcza przy otrzymaniu w spadku nieruchomości) warto gromadzić rachunki i inne dowody dokumentujące działania podjęte przez spadkobierców na danym spadku np. za remonty czy modernizację. Efekty tych działań powinny być bowiem wyłączone przy określaniu wartości rynkowej spadku na dzień powstania obowiązku podatkowego, a co za tym idzie często przyczyniać się będą do obniżenia zobowiązania podatkowego. Pamiętać jednak należy, iż powyższa zasada działa także w drugą stronę, tzn. jeśli wartość spadku zmniejszy się poprzez działania spadkobierców – nie zostaną one wzięte pod uwagę przy określaniu wartości spadku oraz wysokości podatku z tego tytułu.

Jeśli chodzi o długi i ciężary to zaliczamy do nich takie koszty jak: np. koszty ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, wypłaty z tytułu zachowku, inne obowiązki wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

Ponadto zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 grudnia 2007 r. (sygn. akt: II FSK 1510/06), jeśli w skład spadku wchodzi budynek mieszkalny, to do podstawy opodatkowania nie wlicza się jego wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej nabytego w drodze spadku budynku. W przypadku udziału w budynku (lokalu) ulga przysługuje w proporcji do wielkości dziedziczonego udziału.

Wreszcie od ustalonej powyżej wysokości podstawy opodatkowania należy odliczyć tzw. kwotę wolną od podatku. Wysokość tej kwoty jest różna w zależności od tego, do jakiej grupy podatkowej należy spadkobierca. Zwolnienie dla pierwszej grupy podatkowej do której należą m.in. dzieci spadkodawcy wynosi 9637 zł. Dopiero od tak ustalonej kwoty należy liczyć wysokość podatku. Wysokość podatku uzależniona jest od grupy podatkowej, do której należy nabywca i tak np. w grupie I podatek oblicza się według skali progresywnej o stawkach 3%, 5% oraz 7%.

Podatek progresywny oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku. Skala podatkowa dla nabywców z I grupy podatkowej określona jest następująco:

1. przy podstawie opodatkowania do 10 278 zł podatek wynosi 3%;
2. przy podstawie opodatkowania od 10 278 zł do 20 556 zł – 308,30 zł i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł;
3. przy podstawie opodatkowania powyżej 20 556 zł – 822,20 zł i 7% nadwyżki ponad tą kwotę.

Dla przykładu powiedzmy, że spadkobierca dziedziczy po zmarłej matce kwotę 100 000 zł (wartość czysta). Należy on do pierwszej grupy podatkowej, więc kwota wolna od podatku wynosi 9637 zł. Nadwyżka ponad tę kwotę to 90 363 zł. Płaci on zatem 822 zł 20 gr. i 7% od nadwyżki ponad 20 556 zł (90 363 – 20 566 = 69 807 zł; 7% z 69 807 zł = 4886 zł 49 gr), czyli w sumie 5708 zł 69 gr.

Koszty postępowania działowego u notariusza

Warto też zapoznać się z kosztami postępowania działowego u notariusza. Otóż maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:

• wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł, 
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł, 
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł, 
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł, 
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł, 
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł, 
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł.

Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi jakie może naliczyć notariusz. Notariusz doliczy do nich jeszcze 22% podatku VAT.

Umowa o dział spadku podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych w części dotyczącej spłat lub dopłat. Stawka podatku wynosi 2% przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym lub 1% przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych.

Obowiązek zapłaty podatku ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności. Może się okazać, iż tańszym rozwiązaniem przeprowadzenia sprawy spadkowej będzie przeprowadzenie działu spadku w drodze postępowania sądowego. Opłata sądowa od wniosku o dział spadku wynosi 500 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Opłatę stałą w kwocie 1000 zł pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł. Po uzyskaniu orzeczenia o dziale spadku również należy uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych.