Jak poskromić sąsiada, który nęka wszystkich mieszkańców bloku?

Uporczywe nękanie sąsiadów

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu cywilnego (K.c.) oraz Kodeksu karnego (K.k.).

Istotny z punktu widzenia Pana i sąsiadów interesu jest przepis art. 190a § 1 K.k., zgodnie z którym „kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

Powyższe winno być jednak wykładane w powiązaniu z przepisem art. 144 K.c., który wskazuje, iż właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Wyraźnie podkreślić należy, iż nawet gdyby sąsiad zbierał dowody na potrzeby postępowania cywilnego koniecznym jest zachowanie rozsądnych granic ilości takich dowodów, a ponadto zbieraniu dowodów nie może towarzyszyć naruszanie innych przepisów.

Niezwykle istotną kwestią w tego rodzaju postępowaniu karnym będzie wykazanie uporczywego nękania. W treści art. 190a § 1 K.k. ustawodawca posługuje się bowiem sformułowaniem „uporczywe nękanie”. Wyraźnie podkreślić należy zatem, iż nękanie, które stanowi przesłankę pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej, nie może być nękaniem „zwykłym”, lecz uporczywym. „Znamię uporczywości, którym posłużono się w art. 190a § 1 K.k., wymaga od sprawcy na tyle negatywnego nastawienia, że nie jest możliwe dopuszczenie się tego przestępstwa przy braku chęci, a jedynie przez przewidywanie możliwości jego popełnienia i godzenie się na realizację znamion typu czynu zabronionego przez sprawcę. Innymi słowy, uporczywy charakter czynu wyklucza zachowanie z zamiarem ewentualnym (wynikowym). Zastrzec jednak wypada, że element podmiotowy, którego wymaga wykładnia znamienia uporczywości, nabierze szczególnego znaczenia, gdy chodzi o stalking. »Zła wola« czy »negatywne nastawienie« sprawcy w tej sytuacji powinny być interpretowane przede wszystkim przez pryzmat obiektywnych okoliczności, a nie nastawienia sprawcy do pokrzywdzonego i podejmowanego względem niego zachowania. W takim wypadku o elemencie tym będzie świadczyło podejmowanie bezprawnego zachowania mimo świadomości, że jest ono niechciane przez adresata”*.

Ściganie przestępstwa stalkingu

Nie ulega jednak wątpliwości, iż powinni Państwo, tj. Pan i sąsiedzi, złożyć wniosek o ściganie przestępstwa stalkingu. Wniosek taki może Pan złożyć ustnie do protokołu na komendzie / komisariacie policji lub pisemnie w prokuraturze lub komendzie / komisariacie policji. Od wniosku nie jest pobierana żadna opłata sądowa. Zasadnym byłoby złożenie wniosku w prokuraturze, a nie na Policji, tak aby prokuratura już od samego początku, a nie na końcowym etapie postępowania miała nadzór nad sprawą.

Sądzę, że w mojej ocenie o wiele większe szanse powodzenia ma sprawa cywilna. W opisanym przez Pana stanie faktycznym moim zdaniem dochodzić może do naruszenia Pana i sąsiadów dóbr osobistych w postaci prawa do prywatności, które jako dobro osobiste co prawda nie zostało wskazane w treści art. 23 K.c., ale powszechnym jest przyjmowanie go do tego katalogu. Zgodnie z art. 23 K.c. dobrami osobistymi człowieka są w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Pragnę zwrócić uwagę na użyte przez ustawodawcę słowo „w szczególności”. Powyższe oznacza, że katalog dóbr osobistych jest katalogiem otwartym.

Ochrona dóbr osobistych

Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazuje na to, że najczęściej przedmiotem procesów sądowych w sprawach o ochronę dóbr osobistych jest ochrona takich dóbr, jak: cześć, godność, dobre imię, zdrowie, sfery życia psychicznego, życie rodzinne, życie prywatne.

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. O ile zebranie dowodów na potrzeby postępowania cywilnego w ramach nakazania zaprzestania prowadzenia działalności polegającej na chowie koni nie byłoby uznane za bezprawne, o tyle permanentne naruszanie Pana prywatności i obserwowanie Pana, jak i sąsiadów takim działaniem bezprawnym już będzie. W razie dokonanego naruszenia może Pan także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie można również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych

Wyraźnie podkreślić należy jednak, iż dla zasądzenia zadośćuczynienia, jak i świadczenia na cel społeczny nie wystarczy ustalenie bezprawności naruszenia, niezbędnym jest bowiem wykazanie, że działanie takie było umyślne. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 17 marca 2007 r., I CSK 81/2005, w którym wyraził pogląd, że: „W razie naruszenia dobra osobistego pokrzywdzony może żądać zarówno przyznania mu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, jak i zasądzenia sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny (art. 448 K.c.). Przesłanką roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 448 K.c.) jest wina kwalifikowana sprawcy naruszenia dobra osobistego, mianowicie wina umyślna albo rażące niedbalstwo”.

Reasumując, Pana prawa uzależnione są od długości naruszeń Pańskiego życia prywatnego. O ile bowiem dopuszczalnym byłoby zebranie dowodów na potrzeby ewentualnego postępowania cywilnego w związku z immisjami, o tyle permanentne naruszenie Pana, jak i sąsiadów dóbr osobistych w mojej ocenie stanowić może podstawę do złożenie wniosku o ściganie przestępstwa z art. 190a § 1 K.k., jak i pozwu o zaprzestanie naruszania dóbr osobistych.

* Golonka Anna, artykuł, Prokuratura i Prawo 2012.1.88, Uporczywe nękanie jako nowy typ czynu zabronionego.