Jak odzyskać pieniądze, gdy nie ma umowy pożyczki na piśmie?

Ustna umowa pożyczki na kwotę kilku tysięcy złotych

Z opisanego w pytaniu stanu faktycznego wynika, że między Panem a osobą trzecią zawarta została ustna umowa pożyczki, i pyta Pan, jak odzyskać pieniądze. Umowa pożyczki co do zasady powinna zostać zawarta na piśmie – zgodnie bowiem z art. 720 § 2 Kodeksu cywilnego (K.c.) umowa pożyczki, której wartość przenosi (przekracza) pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Brak formy pisemnej nie powoduje nieważności zawartej umowy pożyczki, gdyż ustawodawca nie zastrzegł w tym przypadku, iż mamy do czynienia z formą zastrzeżoną pod rygorem nieważności. Brak jej zachowania może jednak prowadzić do bardzo niekorzystnych skutków procesowych dla dającego pożyczkę w razie sporu z biorącym pożyczkę i konieczności jego rozstrzygnięcia przez sąd. W takiej bowiem sytuacji, co do zasady, nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności (art. 74 § 1 zd. 1 K.c.).

Brak formy pisemnej dla umowy pożyczki

Zastrzeżenie formy pisemnej dla umowy pożyczki przenoszącej (przekraczającej) wartość 500 zł powoduje, że w razie niezachowania formy pisemnej nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy pożyczki. Taki dowód jest dopuszczalny, jeżeli:

1. obie strony wyrażą na to zgodę,
2. żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą,
3. fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 17.11.2000 r. (V CKN 141/00), „niezachowanie wymaganej art. 720 § 2 K.c. formy zawarcia umowy pożyczki ma ten skutek, że sama ta czynność prawna jest ważna, a ustawodawca nakazuje stosować tylko ograniczenia dowodowe określone w art. 74 § 1 K.c. Jednakże nawet wymienione tym przepisem ograniczenia dowodowe nie znajdują zastosowania w razie wystąpienia przesłanek wymienionych w art. 74 § 2 K.c.”.

Jak zatem udowodnić pożyczkę i jak odzyskać pieniądze? Wydawałoby się, że dochodzenie zwrotu pożyczki niepotwierdzonej pismem jest niemożliwe, jednak orzecznictwo sądowe w dość łagodny sposób podchodzi do interpretowania sytuacji, w których – mimo braku dowodu na piśmie – dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu na okoliczność zawarcia umowy. Sądy, ze względu na ważne okoliczności, bardzo często dopuszczają dowody z przesłuchania stron, świadków czy dokumentów, nawet bez zgody strony przeciwnej.

Obowiązek wykazania przed sądem faktu udzielenia pożyczki

Kwestie dowodowe są o tyle istotne, że to na Panu jako stronie powodowej będzie ciążył obowiązek wykazania przed sądem faktu udzielenia pożyczki. Zgodnie bowiem z art. 3 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach, a ciężar udowodnienia faktów mających dla sprawy istotne znaczenie (art. 227 K.p.c.) spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 K.c.).

Warto zwrócić uwagę na określenie zawarte w 720 K.c., że umowa pożyczki powinna być stwierdzona pismem. Oznacza to tyle, że w razie sporu w sądzie dokumentem wykazującym, iż czynność została dokonana, może być każdy dokument, którego treść bezpośrednio lub pośrednio wskazuje na fakt dokonania czynności. „Nie jest więc konieczne, by pismo to pochodziło od strony, przeciwko której taki dowód będzie prowadzony, ani było podpisane przez jedną ze stron. Może to być dokument prywatny albo urzędowy, list, dowód wpłaty, wycinek prasowy, wydruk komputerowy, telefaksowy, telegram itp.” (wyrok Sądu Najwyższego z 29.09.2004 r., II CK 527/03).

Pragnę więc podkreślić, że posiadane przez Pana pisemne wydruki komputerowe mogą być bardzo istotnym dowodem – można je bowiem potraktować jako początek dowodu na piśmie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29.09.2004 r. (sygn. akt: II CK 527/03) „początkiem dowodu na piśmie, czyli dokumentem wykazującym, iż czynność została dokonana, może być każdy dokument, którego treść bezpośrednio lub pośrednio wskazuje na fakt dokonania czynności. Może to być dokument prywatny albo urzędowy, wystarczy list, dowód wpłaty, wycinek prasowy, wydruk komputerowy, telefaksowy, telegram itp.”.

Jak uznał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 maja 2001 r. (IV CKN 290/00), obecnie „początkiem dowodu na piśmie”, czyli według sformułowania Kodeksu cywilnego środkiem uprawdopodobnienia czynności prawnej, jest każde pismo, niezależnie od pochodzenia, z którego będzie wynikało prawdopodobieństwo dokonania czynności (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 1979 r., III CRN 287/78).

W takiej sytuacji wyłączony byłby przytoczony wyżej zakaz z art. 74 § 1 zd. 1 K.c.

Zgodnie bowiem z art. 74 § 2 K.c., zgodnie z którym mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Jak odzyskać pieniądze w praktyce?

Odpowiadając więc na pytanie, jak odzyskać pieniądze: istnieje realna szansa, że odzyska Pan pieniądze mimo niezachowania formy pisemnej umowy pożyczki. W tym celu należy złożyć pozew o zapłatę do sądu. W uzasadnieniu należy przytoczyć okoliczności zawarcia umowy. Należy także wskazać wszystkie dowody, które mogą poświadczyć zawarcie przez Panią umowy pożyczki. Mogą to być np. świadkowie, potwierdzenie przelewu pieniędzy, otrzymany mail od pożyczkobiorcy. Złożenie pozwu do sądu proponuję poprzedzić jeszcze ostatecznym pisemnym wezwaniem do zwrotu pieniędzy, skierowanym do dłużnika. W wezwaniu proszę podać termin, np. 7-dniowy, zwrotu pożyczki, z zastrzeżeniem, iż w przypadku braku zwrotu pieniędzy skieruje Pan sprawę na drogę postępowania sądowego.