Jak nie dopuścić do ustanowienia pomnika przyrody na działce?

Ustanowienie pomnika przyrody

Podstawę prawną niniejszej odpowiedzi stanowią ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (zwana dalej ustawą), Kodeks postępowania administracyjnego (zwany dalej K.p.a.), Kodeks cywilny (zwany dalej K.c.) oraz ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Poniższa odpowiedź została oparta na faktach przedstawionych przez Pana w pytaniu i ich ocenie prawnej.

Na wstępie niniejszej odpowiedzi pozwolę sobie pokrótce przybliżyć regulację prawną mającą zastosowanie w przedmiotowym stanie faktycznym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy formami ochrony przyrody są m. in. pomniki przyrody.

Definicja pomnika przyrody została zawarta w art. 40 ust. 1 ustawy, który stanowi, że pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Zasadnicze znaczenie przy ustanawianiu pomnika przyrody ma uznanie organu, który podejmuje stosowną uchwałę – rada gminy (miasta). Nie ma w ustawodawstwie precyzyjnie opisanych przesłanek, które pozwalają na określenie, które drzewo może stanowić pomnik, a które nie.

Przesłanki do ustanowienia drzewa pomnikiem przyrody

Zasadniczymi przesłankami, jakimi powinna kierować się rada gminy, są przesłanki określone w art. 40 ust. 1 ustawy. Ponadto znaczenie ma wielkość i wiek drzewa. Natomiast sam projekt uchwały o ewentualnym ustanowieniu pomnika przyrody jest uzgadniany z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.

W dalszej kolejności należy wskazać, iż jest Pan stroną postępowania, które obecnie się toczy. Wynika to z treści art. 28 K.p.a.: stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Jako strona ma Pan zatem pełne prawo składać w przedmiotowym postępowaniu pisma obejmujące wnioski, twierdzenia i zarzutu.

Jak sprzeciwić się ustanowieniu drzewa rosnącego na prywatnej działce pomnikiem przyrody?

Aby podjąć działania zmierzające do przeciwdziałania ustanowieniu na Pana nieruchomości pomnika przyrody, należy skierować do właściwego organu – biura ochrony środowiska urzędu miasta – pismo obejmujące Pana stanowisko i wyrażające sprzeciw co do ustanowienia na Pańskiej nieruchomości pomnika przyrody. Pismo takie powinno, co oczywiste, zawierać odpowiednią argumentację i podstawy prawne. Mając na uwadze, iż ewentualne ustanowienie na nieruchomości pomnika przyrody wpływa na wiele sfer, należy odnieść się również do przepisów Konstytucji RP i Kodeksu cywilnego z racji faktu, iż ów pomnik przyrody będzie wpływać na możliwość wykonywania prawa własności – będzie w sposób znaczący ograniczał prawo własności, którego zakres jest opisany w art. 140 K.c., zgodnie z którym w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Powołując jako podstawy swoich twierdzeń, należy wskazać na art. 21 ust. 1 i 2 i art. 64 ust. 3 Konstytucji RP oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, które dotyczą ochrony prawa własności oraz ustawowych przesłanek jego ograniczenia. Z norm tych wynika obowiązek działania administracji przy podejmowanych przez siebie działaniach z zachowaniem zasady proporcjonalności, celowości, co sprowadza się do przyjęcia, iż koszty, jakie poniesie obywatel w związku z działaniami organów administracji – ustanowieniem pomnika przyrody – będą przewyższać korzyści z jego ustanowienia.

Należy podkreślić kwestię, którą Pan wskazał, dotyczącą wymiarów działki, jej przeznaczenia i planów z nią związanych i niemożności normalnego korzystania z przedmiotowej działki w sytuacji ustanowienia na niej pomnika przyrody.

Powyższe koresponduje z przytoczonym powyżej art. 140 K.c., który precyzuje zakres prawa własności, które w chwili ustanowienia pomnika zostanie ograniczone.

Ustanowienie pomnika przyrody na terenie prywatnej nieruchomości

W związku z powyższym ewentualne działania organów gminy spowodują nieuprawnione ograniczenia w możliwości korzystania przez Pana ze swojej nieruchomości.

Z tym zagadnieniem koreluje również kwestia obowiązku organu należytego i wyczerpującego wyważenia, czy ustanowienie pomnika jest zgodne z interesem społecznym i czy nie narusza uzasadnionego interesu indywidualnego. Organ winien należycie ustalić, jaki interes przeważa w przedmiotowej sprawie. W mojej ocenie, mając na uwadze opisany przez Pana stan faktyczny, należy wskazać na przewagę interesu indywidualnego – por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2001 r. (sygn. akt V SA 3718/00).

W państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznej i sztywno pojmowanej zasady nadrzędności interesu społecznego nad interesem indywidualnym (art. 7 K.p.a.). Organ orzekający w każdym wypadku ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny chodzi, i udowodnić, że jest on tak ważny i znaczący, iż bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywatela. Zarówno wykazanie takiego interesu, jak i jego znaczenie, a także przesłanki powodujące konieczność przedłożenia w konkretnym wypadku interesu społecznego nad indywidualnym, podlegać muszą wnikliwej kontroli instancyjnej i sądowej, szczególnie wówczas, gdy w ocenie organu w interesie społecznym leży ograniczenie praw obywatela określonych w Konstytucji RP.)

Należy w dalszej kolejności wskazać również organowi na wszelkie nieścisłości, jakie pojawiły się we wniosku stowarzyszenia oraz ewentualnie w ustaleniach organu.

Konieczność należytego ustalenia stanu faktycznego wynika z art. 7 K.p.a., który stanowi, że w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli, oraz z art. 8 K.p.a., zgodnie z którym organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej.

Powinno to w szczególności odnosić się do kwestii położenia drzewa na Pana nieruchomości. Mając na uwadze nieścisłości, jakie wskazało w stowarzyszenie w swoim wniosku, proszę dokładnie organowi ową kwestię opisać, załączając odpowiednią dokumentację (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 28 września 2010 r. – sygn. akt II SA/Ol 451/10: Ograniczenie prawa własności, jakie przewidują przepisy ustawy o ochronie przyrody upoważniające do stanowienia użytków ekologicznych, musi być jednoznaczne obszarowo).

Jak zablokować ustanowienie drzewa pomnikiem przyrody?

Należy również odnieść się bezpośrednio do treści art. 40 ust. 1 ustawy i wskazać organowi, iż posadowione na Pana nieruchomości drzewo nie posiada szczególnych walorów przyrodniczych, można również opisać stan tego drzewa – wskazać, iż drzewo nie było nigdy pielęgnowane, jest zaniedbane i na tyle zniszczone, iż nie rokuje poprawy. Kwestią istotną wydaje się również być jego położenie na skarpie. Zły stan drzewa z jednej strony oraz z drugiej jego niestabilne położenie – grząskie podłoże stanowią zagrożenie dla otoczenia i może to powodować niebezpieczeństwo dla ludzi znajdujących się w jego pobliżu, tym samym interes ogółu również nie przemawia za ustanowieniem drzewa jako pomnika przyrody. Drzewo to w związku z tym nie posiada wartości przyrodniczych, ze względu na które należałoby ustanowić formę ochrony przyrody.

Mając na uwadze konieczność uzmysłowienia organowi rzeczywistego położenia drzewa w obrębie nieruchomości, uzasadnione jest zawarcie w piśmie wniosku o przeprowadzenie dowodu z oględzin Pana nieruchomości na zasadzie art. 85 § 1 K.p.a., zgodnie z którym organ administracji publicznej może w razie potrzeby przeprowadzić oględziny.

Ustanowienie drzewa jako pomnika przyrody na działce budowlanej

Proszę mieć na uwadze również, iż samo ustanowienie pomnika przyrody nie powoduje automatycznie niemożliwości zabudowy działki domem jednorodzinnym. Ograniczenia, jakie mogą być nałożone na właściciela nieruchomości, na której posadowiony jest pomnik, zostały określone w art. 45 ust. 1 ustawy. Zgodnie z nim w stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone następujące zakazy:

1. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
2. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
3. uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
4. dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
5. likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
6. wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
7. zmiany sposobu użytkowania ziemi;
8. wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
9. umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
10. zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
11. umieszczania tablic reklamowych.

Jeśli wziąć pod uwagę powyższy przepis, zasadniczego znaczenia nabiera fakt należytej argumentacji poprzez wskazanie, iż nawet w sytuacji teoretycznej możliwości zabudowy działki po ustanowieniu pomnika praktycznie ustanowienie owej formy ochrony spowoduje niemożność korzystania z Pana działki zgodnie z jej przeznaczeniem, czyli spowoduje niemożność zabudowy.

Reasumując: proszę w pierwszej kolejności udać się do siedziby organu i zapoznać się z aktami; jako strona postępowania ma Pan do tego pełne prawo. Proszę również niezwłocznie sporządzić pismo, o którym mowa powyżej. Natomiast rozsądne wydaje się również spotkanie się z przedstawicielami stowarzyszenia i podjęcie próby przekonania ich do cofnięcia wniosku, a właściwie złożenia przez stowarzyszenie wniosku o umorzenie postępowania.

Zaskarżenie uchwały ustanawiającej pomnik przyrody

Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy (rady miasta). Od takiej uchwały przysługuje Panu środek odwoławczy na podstawie art. 101 ust 1 ustawy o samorządzie gminy, według którego każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może – po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia – zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego.

Aby zatem można było zaskarżyć uchwałę, należy skierować do gminy wezwanie do usunięcia naruszeń; dopiero po odmowie usunięcia naruszeń albo braku odpowiedzi ze strony gminy przysługuje skarga do sądu administracyjnego.