Ubezwłasnowolnienie i przymusowe leczenie narkomana

Czy dorosłą osobę uzależnioną od narkotyków można zmusić do leczenia?

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii w stosunku do osób pełnoletnich obowiązuje zasada dobrowolności poddania się leczeniu od uzależnienia narkotykowego.

Istnieje możliwość doprowadzenia do ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego osoby uzależnionej, ale pod warunkiem zaistnienia przesłanek pozwalających na podjęcie takich kroków. Przesłanki te zostały określone w przepisach art. 13 i 16 Kodeksu cywilnego:

„Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

„Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę”.

Ubezwłasnowolnienie osoby uzależnionej od narkotyków

Sam nałóg narkotykowy i brak woli podania się leczeniu nie jest przesłanką do zastosowania ubezwłasnowolnienia. Występując więc z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie należy wykazać, że wskutek uzależnienia syn nie jest wstanie sam prowadzić swoich spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe), bądź nawet nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite).

Również sam wybór rodzaju zawnioskowanego ubezwłasnowolnienia powinien wynikać z zaistniałych przesłanek.

Przesłanki do ubezwłasnowolnienia

Stan uzależnionego, a tym samym zaistnienie przesłanek do ubezwłasnowolniania syna, zgodnie z art. 547 oceni sąd po wcześniejszym jego wysłuchaniu przy udziale lekarza. Jeżeli syn nie zgłosi się na rozprawę, zostanie na nią doprowadzony.

„Art. 547. § 1. Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.

§ 2. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie.

§ 3. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu”.

Bez względu na to, czy państwo Jankowscy złożą wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe, to o rodzaju ubezwłasnowolnienia zadecyduje sąd na podstawie poczynionych ustaleń.

„Art. 557. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.”

Zgodnie z art. 552 § 1 jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii, sąd żąda przedstawienia zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.

„Art. 552. § 1. Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.

§ 2. Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe”.

Brak dokumentacji medycznej spowoduje odrzucenie wniosku, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe – w tej sytuacji wniosek musi być dobrze umotywowany. Jak podkreśla się w doktrynie, artykuł 552 służy zapobieganiu wszczynania przedwczesnego postępowania o ubezwłasnowolnienie, a tym samym chroni osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

W kwestii samego ubezwłasnowolnienia orzeka sąd okręgowy. Po zakończeniu postępowania sąd okręgowy przekazuje akta sprawy do sądu rejonowego – sądu rodzinnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu ubezwłasnowolnionego w celu ustanowienia opiekuna (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego) lub kuratora (w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego). W tej sprawie prowadzone jest odrębne postępowanie. Również sąd rodzinny orzeka o zastosowaniu przymusowych środków leczniczych.

Przymusowe skierowanie osoby uzależnionej od narkotyków na leczenie

We wniosku o ubezwłasnowolnienie można więc wnosić o przymusowe skierowanie na leczenie narkomana, jednak wniosek ten zostanie skierowany według właściwości do sądu rodzinnego.

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma status równy osobie z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Może więc ona bez zgody przedstawiciela ustawowego jedynie zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego oraz może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie ma status osoby bez zdolności do czynności prawnych, nie może więc ważnie składać oświadczeń rozporządzających swoim majątkiem.

Jeśli chodzi o samo leczenie, to w przypadku osoby pełnoletniej – bez względu na to, czy zostało orzeczone ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe – decyduje sąd. Sam rodzaj ubezwłasnowolnienia nie ma więc znaczenia dla podjęcia decyzji o leczeniu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93