Jak długo trzeba płacić alimenty na byłą żonę?

Świadczenia alimentacyjne pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami

W czasie trwania pierwszego małżeństwa Pana obowiązek alimentacyjny wobec żony wynikał z art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.). Według tego artykułu oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Natomiast świadczenia alimentacyjne pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami stanowią kontynuację powstałego przez zawarcie małżeństwa obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania, istnieją więc nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu, który nie stwarza nowego obowiązku alimentacyjnego, lecz powoduje zmodyfikowanie obowiązku istniejącego w czasie trwania małżeństwa (tak: Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 lipca 1955 r., sygn. akt. I CO 27/55; w uchwale SN z dnia 26 lutego 1970 r., sygn. akt. III CZP 109/69; w uchwale SN z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt. III CZP 91/86).

Rozpatrując Pana sprawę, należy wziąć pod uwagę przepisy Kodeksu rodzinnego, które normują obowiązek alimentacyjny rozwiedzionych małżonków.

Uznanie małżonka za winnego rozpadu małżeństwa i przyznanie alimentów na rzecz drugiego niewinnego małżonka

Według art. 60 § 1 K.r.o., małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Stosownie do § 2 art. 60, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

I w końcu art. 60 § 3 wskazuje, iż obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.

Jak wynika z powyższego, czasowe ograniczenie obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami nie wchodzi zatem w rachubę, gdy zobowiązany do alimentacji jest małżonek ponoszący winę za rozkład pożycia, i to niezależnie od tego czy zobowiązany jest w stosunku do małżonka, który także ponosi winę rozkładu, czy w stosunku do małżonka, który winy rozkładu nie ponosi (uzasadnienie tezy IV wytycznych alimentacyjnych SN z 1987 r.).

Pogorszenie sytuacji materialnej małżonka uznanego za niewinnego rozpadu małżeństwa

W myśl art. 60 § 2 K.r.o. małżonek uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego może być obciążony świadczeniami „w odpowiednim zakresie” na rzecz drugiego małżonka (niewinnego) celem zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb „chociażby ten nie znajdował się w niedostatku”. Brak niedostatku sam przez się nie przesądza jednakże o uprawnieniu do wsparcia materialnego. Rozstrzygające jest w tym względzie istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Kryteria oceny tak rozumianego pogorszenia sytuacji materialnej sformułował Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 16 grudnia 1987 r. III CZP 91/86 (OSNCP 1988/4 poz. 42) stwierdzając:

„Dla oceny, czy przesłanka istotnego pogorszenia sytuacji materialnej występuje, przeprowadzić należy porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego, z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie... Przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia niż tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę.

Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego nie istnieje obligatoryjnie w każdym bez wyjątku przypadku, gdy tylko spełnione są ogólne przesłanki wyraźnie określone w art. 60 § 2 K.r.o. Ustawodawca uważał za konieczne uwzględnienie wszystkich nie dających się ująć ściśle i z góry przewidzieć okoliczności każdego przypadku. Przez użycie słów »sąd może orzec« dał wyraz pewnej swobodzie (nie dowolności) sędziowskiej, która pozwoli sądowi na oddalenie powództwa, jednakże tylko wyjątkowo, gdy będą za tym przemawiały konkretne, bardzo ważne powody.”

Zatem przesłanki, które spowodowały powstanie obowiązku alimentacyjnego po Pana stronie to:

• uznanie w wyroku rozwodowym Pana za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego;
• pogorszenie sytuacji materialnej żony, jako strony niewinnej, w związku z rozwodem.

Kiedy małżonek zobowiązany do alimentów może żądać uchylenia obowiązku alimentacyjnego względem byłej małżonki?

W przypadku alimentów od małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, ustawa przewiduje, iż obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa tylko w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. W przypadku bowiem gdy do płacenia alimentów zobowiązany jest małżonek winny, nie ma ograniczenia czasowego płacenia alimentów (inaczej jest, gdy zobowiązany do płacenia jest małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego, obowiązek wtedy trwa maks. 5 lat).

Czyli dopiero w sytuacji, jeżeli była żona zawrze nowy związek małżeński, Pan zostanie zwolniony z obowiązku alimentacyjnego. Jednak nie stanie się to automatycznie. Z chwilą powzięcia informacji o ślubie byłej żony powinien Pan jak najszybciej złożyć do sądu pozew o stwierdzenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

Powinien Pan też wiedzieć, że wspólne życie eksżony z nowym partnerem nie powoduje, że Pana obowiązek alimentacyjny wygasa. W wyroku z dnia 10 lipca 1998 r. (I CKN 788/97) Sąd Najwyższy orzekł, iż „pozostawanie w konkubinacie przez uprawnionego do alimentacji rozwiedzionego małżonka nie jest ustawową przesłanką wygaśnięcia wobec niego obowiązku alimentacyjnego drugiego z rozwiedzionych małżonków.”

Orzeczenia Sądu Najwyższego nie są źródłem prawa, jednak sądy często się nimi kierują wydając wyroki w konkretnych sprawach.

Należy podkreślić, że, jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2001 r., sygn. akt. I CKN 1341/2000: „Dorosły, sprawny życiowo i zdrowotnie człowiek powinien w pierwszym rzędzie starać się wykorzystać własne możliwości samodzielnego utrzymania się, a dopiero potem liczyć na pomoc alimentacyjną”.

Jeżeli była żona, w sytuacji gdy straci pracę oraz pomimo istnienia możliwości zatrudnienia nie będzie pracować i będzie żyć tylko z alimentów od Pana, to sąd w przypadku rozpatrywania sprawy o uchylenie alimentów może taką bezczynność zawodową uznać za nieuzasadnioną i naganną.

Zgodnie z powyższym nie może być tak, że była żona może pracować (jest zdrowa, ma odpowiednie wykształcenie), a nie będzie pracować i liczyć tylko na pomoc ze strony Pana, w sytuacji, gdy sytuacja materialna Pana rodziny nie będzie najlepsza.

To, że była żona ma pracę i żyje na tym samym poziomie albo nawet wyższym niż Pan, samo w sobie nie przesądza o tym, że znajduje się w stanie niedostatku. Jeżeli Pan nie jest w stanie płacić tak wielkich alimentów na żonę, to może Pan wnieść pozew o zmniejszenie rozmiaru alimentów (w związku z założeniem nowej rodziny, pogorszeniem stanu materialnego itp.) lub uchylenie obowiązku alimentacyjnego.

Jeżeli Pana była żona jest w takim wieku i stanie zdrowia, że jest w stanie podjąć dodatkowe zatrudnienie, to również będzie to uwzględnione w sprawie. Była żona w pierwszej kolejności powinna wykorzystać własne możliwości zarobkowe w celu zaspokojenia swoich potrzeb.

Poza tym zawarcie przez Pana nowego związku małżeńskiego spowodowało, że powstał nowy obowiązek alimentacyjny w stosunku do Pana nowej żony. Ta okoliczność, w przypadku gdyby sąd uznał, że była żona znajduje się jednak w stanie niedostatku, stanowi przesłankę obniżenia alimentów.

Zawarcie małżeństwa przez małżonka zobowiązanego względem małżonka, który nie zawarł nowego małżeństwa, nie powoduje samo przez się uchylenia jego obowiązku alimentacyjnego. Jest oczywistym jednak, że ta okoliczność ma wpływ na zakres tego obowiązku. Należy wziąć pod uwagę, że w związku z zawarciem nowego małżeństwa zmienią się możliwości zarobkowe i materialne małżonka zobowiązanego.

Pozew do sądu o obniżenie lub uchylenie alimentów na byłą żonę

W tym przypadku naprawdę trudno wyrokować, jakie ma Pan szanse na oddalenie ewentualnego powództwa o alimenty. Dlatego warto w pozwie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego zamieścić żądanie alternatywne – obniżenia alimentów na byłą żonę w przypadku uznania, że Pana obowiązek alimentacyjny wobec byłej żony nadal istnieje.

Jeżeli Pana sytuacja finansowa zmieniła się na gorsze, dochód Pana zmniejszył się, to również będzie to miało znaczenie dla ewentualnego obniżenia alimentów, jakie Pan płaci na byłą żonę.

W Pana sprawie zasadne byłoby zatem sporządzenie odpowiedniego pozwu do sądu o obniżenie / uchylenie alimentów na byłą żonę.

Co do Pańskiego pytania, czy po śmierci zobowiązanego obowiązek alimentacyjny nadal trwa, wyjaśniam, że Pańscy spadkobiercy po Pana śmierci nie będą zobowiązani do alimentacji Pana byłej żony. Wynika to z faktu, że w skład spadku nie wchodzą prawa majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego. W zakresie tego pojęcia znajdują się prawa mające służyć zaspokojeniu określonych interesów konkretnej osoby ze względu na jego indywidualną sytuację, np. roszczenia alimentacyjne.

Jednakże w skład spadku wchodzą wierzytelności wymagalne w chwili śmierci spadkodawcy i obowiązek ich zapłaty, czyli np. jeśli Pan będzie miał dług alimentacyjny (nie będzie Pan za swojego życia płacił alimentów na byłą żonę) to ten dług (niespłacona kwota alimentów) przejdzie na Pana spadkobierców.