Jak zapewnić rodzicom opiekę mieszkając za granicą?

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zwanego dalej K.r.io. oraz przepisy Kodeksu cywilnego zwanego dalej K.c. i przepisy Kodeksu postępowania cywilnego – w skrócie K.p.c.

Z treści Pani pytania wynika, że na co dzień zamieszkuje Pani poza granicami kraju. W Polsce zamieszkują rodzice. Mama i tata mają ponad 80 lat. Z uwagi na sytuację rodzinną nie może Pani na dłużej zamieszkać w Polsce. Zastanawia się Pani, w jaki sposób zapewnić ojcu opiekę. Ojciec ma już poważne problemy zdrowotnej.

Zgoda ojca na umieszczenie go w DPS-ie

W pierwszej kolejności pozwalam sobie zauważyć, iż bez zgody ojca przy zachowaniu jego zdolności prawnej, nie ma Pani instrumentów prawnych, które by pozwalały na umieszczenie go w DPS-ie. O ile zatem Pani ojciec nie wyrazi zgody na umieszczenie go w DPS-ie, w aktualnej sytuacji nie może Pani niczego uczynić.

W chwili obecnej zasadne byłoby uzyskanie od ojca zgody na umieszczenie w DPS-ie. Do wniosku o umieszczenie ojca w DPS-ie potrzebny jest jego dowód tożsamości do wglądu, zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia w celu określenia jaki DPS winien być przydzielony. Jeżeli Pani ojciec nie zechce podpisać takiego wniosku, wówczas nie można wykluczyć tego, że rozpocznie Pani procedurę ubezwłasnowolnienia ojca celem zostanie jego opiekunem prawnym/kuratorem (w zależności od rodzaju ubezwłasnowolnienia) i następnie umieszczenie go w DPS-ie.

Innej możliwości aniżeli ubezwłasnowolnienie nie ma, bowiem nie można nikogo przymusić do podpisania wniosku o umieszczenie w DPS-ie.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie ojca

Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:

• osoba, której dotyczy wniosek;
• jej przedstawiciel ustawowy;
• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.

Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.

Doradca tymczasowy

Zasadne w Pani przypadku byłoby także wniesienie o ustanowienie doradcy tymczasowego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Innymi słowy na czas postępowania o ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite mogła by Pani zostać doradcą tymczasowym.

Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

Postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego traci moc z chwilą, gdy:

• wniosek o ubezwłasnowolnienie został prawomocnie oddalony lub odrzucony albo postępowanie umorzono;
• na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ustanowiony został opiekun lub kurator.

Wyraźnie podkreślić należy, iż doradca tymczasowy co do zasady zostaje następnie jeżeli okoliczności sprawy na to pozawalają kuratorem lub opiekunem.

Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień. Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.

Badanie osoby wymagającej opieki

Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.

Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Przed wydaniem postanowienia sąd wysłucha uczestników postępowania. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie.

Postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych.

Co istotne, orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone. Sąd, który orzekł ubezwłasnowolnienie, zarządza z urzędu przesłanie sądowi opiekuńczemu odpisu prawomocnego postanowienia, którym orzekł ubezwłasnowolnienie. W razie oddalenia wniosku o ubezwłasnowolnienie sąd zawiadamia sąd opiekuńczy o potrzebie ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej.

Podkreślenia wymaga nadto wskazanie, iż w sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.

Długość takiego postępowania jest w znacznej mierze uzależniona od wielkości sądu okręgowego, a także ilości spraw w toku. Co do zasady postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się od 3 do 6 miesięcy. Okolicznością która może przedłużyć czas postępowania są opinie biegłych, które nie zawsze są wydawane niejako „od ręki”. Mając na uwadze czas postępowania, wskazać należy na możliwość wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego. Pozwoli Pani, że ponownie wskaże na podstawowy skutek jego ustanowienia. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo.

Innymi słowy rodzaj ubezwłasnowolnienia, tj. całkowite lub częściowe, jest uzależniony od stanu zdrowia osoby, której wniosek dotyczy.

Koszty sądowe

Stosownie do treści art. 23 ust ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Innymi słowy opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wraz z wnioskiem o ustanowienie doradcy tymczasowego wynosi 40 zł. Nadto wnioskodawca będzie zobowiązany do uiszczenia kosztów związanych z dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, które w chwili obecnej wynoszą około 500 zł.

Kurator dla ojca, który wymaga opieki

Może Pani nadto próbować domagać się ustanowienia Pani kuratorem dla ojca bez jego ubezwłasnowolnienia, stosownie do treści art. 183 K.r.io., zgodnie z którym dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona. W tym przypadku od razu winna Pani wskazać, iż Pani uprawnieniem mogłoby być podjęcie decyzji o umieszczeniu ojca w DPS-ie, a to w związku z opieką której wymaga, a której Pani nie może mu dać z uwagi na stan zdrowia mamy i sprawowanie nad nią opieki.