Jak wyegzekwować odsetki za opóźnienie spłaty przy podziale majątku?

Dochodzenie zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie spłaty zasądzonej prawomocnym postanowieniem dotyczącym podziału majątku wspólnego byłych małżonków

Jeżeli w wyroku nie ma mowy o zapłacie odsetek, nie ma co liczyć na ich zapłatę. Aczkolwiek nic nie stoi na przeszkodzie, aby ich zażądać bez wyroku. Jako powód dochodziłby Pan zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie spłaty zasądzonej prawomocnym postanowieniem dotyczącym podziału majątku wspólnego byłych małżonków. Ta kwestia nie była przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu o podział majątku wspólnego. Sąd w postępowaniu o podział majątku nie ma bowiem obowiązku orzekania o odsetkach za opóźnienie, a zatem braku takiego rozstrzygnięcia nie można uznać za istnienie orzeczenia negatywnego, co jest zgodne z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 27 listopada 2003 roku (sygn. III CZP 80/2003). Według Kodeksu cywilnego (K.c.):

„Art. 212. § 1. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

§ 2.Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

§ 3.Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.”

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie charakter odsetek, o jakich mowa w art. 212 § 3 K.c., nie jest jednolicie ujmowany. Przyznawane na podstawie art. 212 § 3 K.c. od spłaty lub dopłaty zasądzonej w postanowieniu w sprawie o podział majątku (dział spadku) mają mieszany, podwójny charakter: odsetek tzw. kredytowych, będących wynagrodzeniem za korzystanie z pieniędzy należących do innej osoby, i odsetek za opóźnienie. Stanowisko to wyraził Sąd Najwyższy nie tylko w cytowanej przez skarżącą i Sąd pierwszej instancji uchwale z dnia 27 listopada 2003 roku, ale także w uchwale z dnia 13 czerwca 1984 roku (III CZP 21/84 (OSNCP 1984, nr 12, poz. 221) a także w wyroku z dnia 22 kwietnia 1997 roku (III CKN 36/96 nie publ.).

Sąd może bowiem oznaczyć określony termin spłaty i orzec o odsetkach w okresie poprzedzającym określony postanowieniem działowym termin uiszczenia spłaty. Wówczas to odsetki stanowić będą ekwiwalent za czasie korzystanie przez innego uczestnika postępowania ze środków stanowiących spłatę (dopłatę). Odsetki będą miały wówczas jedynie charakter kapitałowy.

Odsetki z tytułu opóźnienia w spłacie

Tylko odsetki mające charakter kapitałowy można traktować jako przedmiot wzajemnych rozliczeń, czy to pomiędzy byłymi małżonkami, czy też między spadkobiercami. Zważyć należy, iż sąd w postanowieniu działowym może oznaczyć bardzo odległy termin spłaty i wówczas otwartą pozostaje kwestia wynagrodzenia uczestnikowi okresu „oczekiwania” na spłatę, który to okres, z uwagi np. na procesy inflacyjne, może spowodować, iż otrzyma on spłatę (dopłatę) nieodpowiadającą jego udziałowi.

Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, że obowiązek sądu orzekania z urzędu w przedmiocie określonym w art. 212 § 3 K.c. obejmuje wyłącznie orzeczenie o wysokości i terminie uiszczenia odsetek o charakterze kapitałowym. Przedmiotem takich roszczeń nie są natomiast odsetki należne z tytułu opóźnienia, powstałego wskutek uchybienia przez zobowiązanego określonemu w postanowieniu działowym terminowi dokonania spłaty.

Odsetki te są sankcją cywilnoprawną o uniwersalnym charakterze, przewidzianą w art. 481 § 1 K.c., związaną z określonym w tym przepisie zachowaniem się każdego dłużnika, który opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego w postaci dokonania spłaty określonej w postanowieniu o podziale majątku (dziale spadku).

Jeżeli więc w orzeczeniu o podziale majątku wspólnego nie zamieszczono wyraźnego rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek należnych z tytułu uchybienia terminowi dokonania spłaty, to brak ten nie może być utożsamiany z istnieniem orzeczenia negatywnego i w konsekwencji przesądzać istnienia powagi rzeczy osądzonej.

Dopuszczalny jest zatem odrębny proces o odsetki z tytułu opóźnienia.

Co do zasady roszczenie o odsetki przedawnia się po upływie 3 lat po terminie ich zapłaty. W związku z tym nie jest możliwe żądanie odsetek za okres dłuższy niż 3 lata wstecz od dnia wniesienia pozwu. Wpis sądowy wynosi 5% od wartości dochodzonego roszczenia.