Jak wprowadzić dzieci do spółki cywilnej?

Wyjście wspólnika ze spółki cywilnej bez jej likwidacji

Słowem wstępu – podatnikiem VAT jest spółka cywilna, a nie jej wspólnicy. Jeżeli wspólnicy prowadzą także samodzielnie odrębną działalność, wtedy są odrębnie od spółki cywilnej podatnikami VAT.

Istotne dla tej sprawy jest stanowisko Sądu Najwyższego, który stwierdził nieważność umów o przekazaniu udziałów w spółce cywilnej przez jednego wspólnika na rzecz nowego wspólnika z jednoczesnym opuszczeniem spółki (wyroku z 11.02.2009 r., sygn. akt V CSK 325/08).

Natomiast w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r. (sygn. akt III CZP 135/10). wskazano, że na skutek jednostronnej czynności prawnej, jaką jest decyzja wspólnika o wystąpieniu ze spółki, traci on zarówno członkostwo, jak i status współwłaściciela majątku wspólników, niezależnie od tego, co jest przedmiotem wspólności, gdyż art. 871 K.c., nie wprowadza w tym zakresie żadnych zróżnicowań. Skutek w postaci utraty uprawnień rzeczowych do wspólnego majątku następuje przy tym z mocy prawa. SN uznał, że występujący ze spółki wspólnik nie nabywa uprawnienia do oznaczonego udziału w majątku wspólnym, a jedynie możliwość żądania wypłaty ekwiwalentu za pozostawione prawa majątkowe. SN podkreślił wyraźnie, że wspólnik, nie mając prawa do określonego udziału w majątku wspólnym, nie mógłby nim dysponować.

Dodatkowo przywoła jeszcze wyrok WSA z dnia 13 września 1995 r. SA/Ka 1686/94, w którym sąd uznał, że „poszerzenie składu osobowego spółki cywilnej jest możliwe tylko przez zawarcie nowej umowy między dotychczasowymi i nowymi wspólnikami”.

Poglądy doktryny i orzecznictwo skłania ku temu, że najrozsądniejszym rozwiązaniem w opisanej sytuacji byłoby:

1. wejście dzieci do spółki,
2. zmiana umowy spółki, a następnie
3. wyjście jednego z małżonków ze spółki zgodnie z art. 869 § 2 Kodeksu cywilnego.

W rezultacie spółka będzie miała przez krótki czas 3-4 wspólników, a potem 3 i nie ulegnie rozwiązaniu oraz likwidacji.

Zmiana składu osobowego spółki

Jak już wiemy, zmiana składu osobowego spółki, tj. wstąpienie do spółki nowego wspólnika, możliwa jest przez zmianę umowy spółki. Poglądy te zgodne są z treścią art. 863 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Nie może też przenieść tego udziału na inną osobę. Ponadto w czasie trwania spółki wspólnik nie może wnosić o podział wspólnego majątku wspólników. Przywołany przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący, przez co wspólnicy nie mogą klauzulami umownymi ustanawiać swobody rozporządzania udziałem w majątku wspólnym.

Spółka cywilna na gruncie prawa cywilnego nie ma podmiotowości prawnej. Nie przysługuje jej też status przedsiębiorcy. W myśl przepisów, za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Dlatego też osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą w ramach tej spółki muszą posiadać wpis w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Wstąpienie kolejnej osoby do spółki oznacza powstanie zobowiązania nowego składu wspólników. Planowany efekt:

1. syn jako nowy wspólnik z 1% udziałem w zyskach i stratach,
2. wejście do spółki córki z 25% udziałem w zyskach i stratach,
3. ustalenie, że syn ma także 25% udziałów w zyskach i stratach,
4. pozostanie w spółce tylko jednego małżonka,
5. wyjście ze spółki drugiego małżonka.

Jakie należy podjąć działania, aby wprowadzić dzieci do spółki?

Działania

1. wstąpienie syna jako nowego wspólnika do spółki, a przed tym wpis do CEIDG syna wspólnika jako przedsiębiorcy prowadzącego działalność w formie spółki cywilnej,
2. ustalenie brzmienia umowy spółki po wstąpieniu syna,
3. ustalenie wkładu do spółki syna,
4. ustalenie udziałów wspólników starych w zyskach i stratach na poziomie np.: 50%, 49%, a syna 1%;
   Art. 867. § 1. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.§ 2.Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.
5. zmiana umowy spółki, z ustaleniem udziałów w zyskach i stratach wspólnika starego 50% i 49% oraz syna jako wspólnika 1% (uwagi co do formy zmiany umowy),
6. spis z natury na dzień wejścia syna jako nowego wspólnika do spółki (celem rozliczenia spółki i wspólników do tego dnia),
7. zgłoszenie syna jako przedsiębiorcy wspólnika do ubezpieczenia oraz urzędu skarbowego,
8. zgłoszenie zmian do GUS i US,
9. powtórzenie działań 1-9 z udziałem córki oraz ich odpowiednia modyfikacja,
   1) wstąpienie córki jako nowego wspólnika do spółki, a przed tym wpis do CEIDG córki wspólnika jako przedsiębiorcy prowadzącego działalność w formie spółki cywilnej,
   2) ustalenie brzmienia umowy spółki po wstąpieniu córki,
   3) ustalenie wkładu do spółki córki,
   4) ustalenie udziałów wspólników starych w zyskach i stratach na poziomie np.: 50%, 24% małżonka, który wystąpi, syna 1% oraz córki 25%,
   5) zmiana umowy spółki, z ustaleniem udziałów w zyskach i stratach wspólnika starego 50% i 24% oraz syna jako wspólnika 1%, i córki 25% (uwagi co do formy zmiany umowy),
   6) spis z natury na dzień wejścia córki jako nowego wspólnika do spółki (celem rozliczenia spółki i wspólników do tego dnia),
   7) zgłoszenie córki jako przedsiębiorcy wspólnika do ubezpieczenia oraz urzędu skarbowego,
   8) zgłoszenie zmian do GUS i US,
10. wystąpienie jednego z małżonków ze spółki (tego, który ma obecnie 1%),
    1) Zgodna uchwała wspólników o zmianie umowy spółki, powodująca ustąpienie ze spółki czwartego wspólnika. Data dokonania zmiany umowy spółki i ustąpienia wspólnika ustalana jest pomiędzy wspólnikami.
    2) Ustalenie zasad rozliczenia ze wspólnikiem ustępującym.
    3) Sporządzenie bilansu spółki lub ustalenie stanu aktywów i pasywów spółki na dzień ustąpienia wspólnika.
    4) Spis z natury na dzień wyjścia wspólnika ze spółki (celem rozliczenia spółki i wspólników do tego dnia). Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 24 ust. 3a mówi, iż w momencie wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej koniecznym jest sporządzenie wykazu składników majątku sporządzonego na dzień wystąpienia jednego ze wspólników. Nie ma tu znaczenia, czy wspólnik jedynie występuje ze spółki, czy też podejmuje decyzję o całkowitej likwidacji działalności.
    5) Zawarcie umowy ze wspólnikiem ustępującym w sprawie rozliczenia się spółki z nim w zakresie zwrotu jego wkładów oraz wypłaty w pieniądzu części wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym ustępujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.
    6) Złożenie aktualizacji danych na druku NIP-2 wraz z załącznikiem NIP-D.
11. zmiana umowy spółki z ustaleniem udziałów w zyskach i stratach starego wspólnika 50% oraz syna jako wspólnika (25%) i córki (25%) – po dacie wyjścia starego wspólnika ze spółki (uwagi co do formy zmiany umowy),
12. zgłoszenie zmian do GUS i US,
13. likwidacja działalności wspólnika występującego w CEIDG,
14. wyrejestrowanie wspólnika występującego z ubezpieczeń,
15. rozliczenia podatkowe wspólnika występującego (samodzielne).

Uwaga:

• Osoba fizyczna, która przystępuje do spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą, powinna mieć już wpis w CEIDG. Jeżeli takiego wpisu nie ma, musi go uzyskać. We wniosku o wpis do CEIDG może wskazać jako datę rozpoczęcia działalności planowany dzień przystąpienia do spółki cywilnej. Po uzyskaniu członkostwa w spółce cywilnej nowy wspólnik swój wpis w CEIDG musi uzupełnić o NIP i REGON spółki cywilnej.
• Osoba fizyczna, która wystąpiła ze spółki cywilnej, musi złożyć wniosek o wykreślenie wpisu w CEIDG (gdy nie będzie już prowadzić działalności gospodarczej) bądź o zmianę wpisu (o ile będzie prowadzić działalność gospodarczą w innej formie czy też w innej spółce cywilnej).
• Spółka cywilna zmiany składu osobowego musi zgłosić w urzędzie statystycznym i skarbowym.
• Jeżeli zmiana udziałów w spółce cywilnej następuje w innym terminie niż 1 stycznia lub na koniec każdego roku podatkowego (tj. 31 grudnia), to o zamiarze sporządzenia spisu z natury należy powiadomić naczelnika urzędu skarbowego. Zawiadomienie to powinno mieć formę pisemną i powinno zostać złożone minimum 7 dni przed faktycznym jego sporządzeniem.
• Stosownie do § 27 ust. 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia księgi przychodów i rozchodów, podatnicy są obowiązani do sporządzenia i wpisania do księgi spisu z natury: towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadów – na 1 stycznia, na koniec każdego roku podatkowego, na dzień rozpoczęcia działalności w ciągu roku podatkowego, a także w razie utraty w ciągu roku podatkowego prawa do zryczałtowanego opodatkowania podatkiem dochodowym, zmiany wspólnika, zmiany proporcji udziałów wspólników lub likwidacji działalności.

Obowiązek sporządzenia spisu z natury

Wspólnicy spółki cywilnej muszą sporządzić wykaz składników majątku na dzień wystąpienia wspólnika. Spis z natury powinien być sporządzony w sposób staranny i trwały oraz zakończony i zaopatrzony w podpisy osób uczestniczących w spisie. Powinien zawierać co najmniej następujące dane: imię i nazwisko właściciela zakładu (nazwę firmy),datę sporządzenia spisu, numer kolejny pozycji arkusza spisu z natury, szczegółowe określenie towaru i innych składników – towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadów, jednostkę miary, ilość stwierdzoną w czasie spisu, cenę w złotych i groszach za jednostkę miary, wartość wynikającą z przemnożenia ilości towaru przez jego cenę jednostkową, łączną wartość spisu z natury, wartość pomniejszenia, o którym mowa w § 29 rozporządzenia, ze wskazaniem pozycji spisu z natury i pozycji w księdze, z którymi związane jest pomniejszenie, oraz klauzulę „Spis zakończono na pozycji...”, podpisy osób sporządzających spis oraz podpis właściciela zakładu (wspólników).

Spis z natury musi być wpisany do księgi przychodów i rozchodów według poszczególnych rodzajów jego składników lub w jednej pozycji (sumie), jeżeli na podstawie spisu zostało sporządzone odrębne, szczegółowe zestawienie poszczególnych jego składników. Zestawienie przechowuje się łącznie z księgą.

W opisanej sprawie należałoby sporządzić spis z natury na dzień:

• wstąpienia syna jako wspólnika do spółki cywilnej,
• wstąpienia córki jako wspólnika do spółki cywilnej,
• wystąpienia jednego małżonków.

Dla spółki, która prowadzi podatkową księgę przychodów i rozchodów, spis będzie stanowił podstawę do prawidłowego obliczenia dochodu uzyskanego przez poszczególnych wspólników w tej spółce od początku roku podatkowego do dnia wejścia syna oraz od wejścia syna do dnia wejścia córki, a także wspólnika występującego.

Od wartości wkładu syna i córki jako wspólników będzie trzeba uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 0,5%. Jest na to 14 dni od wstąpienia do spółki.

Konieczna zmiana umowy spółki

Wyjście wspólnika (wspólników) ze spółki czteroosobowej oznacza zmianę stosunku spółki dotychczas trwającego i związane jest z koniecznością zmiany samej umowy spółki. Przy zgodzie wszystkich wspólników co do zmiany składu osobowego (ustąpienia ze spółki) może to nastąpić w drodze zmiany pierwotnej umowy spółki cywilnej. Spółka w dalszym ciągu trwa, realizuje założone cele gospodarcze, a jedynie jakiś wspólników nie chce już tego robić, a pozostali wspólnicy zgadzają się na to.

W przypadku czteroosobowej spółki cywilnej wyjście wspólnika ze spółki możliwe jest także poprzez rezygnację wspólnika z dalszego prowadzenia działalności w tej formie z pozostałymi wspólnikami. Spółka cywilna, jak wszystkie spółki osobowe, cechuje się stałym składem wspólników. Tworzy ona stosunek prawny oparty na wzajemnym zaufaniu uczestników. Jednakże możliwe jest wystąpienie wspólnika ze spółki na zasadach przewidzianych przepisami.

Problemy związane z rozliczeniami występującego ze spółki wspólnika dotychczasowi wspólnicy regulują w umowie spółki lub w podjętej uchwale.

Zasady rozliczenia między spółką a występującym z niej wspólnikiem

Zasady rozliczenia się spółki ze wspólnikiem występującym reguluje art. 871 Kodeks cywilny. Na podstawie tego przepisy należy stwierdzić, że:

1. wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz
2. wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia, a nadto
3. występującemu wspólnikowi wypłaca się w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki – w końcowym efekcie byłoby to 1%.

I jeszcze jedna uwaga: nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

W zasadzie rozliczenie powinno mieć formę pisemną. Pozwala ona na stworzenie dowodu rozliczenia, jego zasad i skutków. Podpisane porozumienie to porozumienie wynegocjowane o treści znanej każdej ze stron. Ani Pan, ani wspólnicy nie będą mogli twierdzić, że coś się stało bez ich udziału i wiedzy.

Kolejność działania po ustaleniu wystąpienia wspólnika oraz jego daty

1. O ile były wnoszone do używania jakieś rzeczy ruchome i nadal są (stanowiące własność tylko wspólnika występującego) – to powinien je on odzyskać lub pozostawić w spółce za rozliczeniem lub przekazać synowi, córce w formie darowizny,
2. O ile wspólnik wniósł własne pieniądze jako wkład pieniężny, to trzeba ustalić, w jakiej wysokości i powinien otrzymać jego zwrot wg wartości nominalnej;
3. Ustalenie wartościowi wkładów pozostałych wspólników: starzy wspólnicy – wartość wkładu początkowego; nowy wspólnik – wartość wkładu, jaki wniósł obecnie;
4. ustalenie formy rozliczenia: pieniężna, rzeczowa lub mieszana (pieniężno-rzeczowa),
5. ustalenie kwot, jakie były zarachowane jako wspólnikowi od powstania spółki do wystąpienia z niej (z uwzględnieniem rozliczeń, jakie były dokonane na dzień wstąpienia syna oraz córki z tytułu:
   – przychodów
   – kosztów uzyskania przychodów,
   – dochodów opodatkowanych
6. ustalenie przychodów, kosztów uzyskania i dochodów nieopodatkowanych (za ostatni miesiąc bycia wspólnikiem – jeśli nie była jeszcze zapłacona zaliczka na podatek dochodowy);
7. ustalenie przychodów, kosztów uzyskania, dochodów oraz zaliczek, jakie są przypisane odchodzącemu wspólnikowi w ostatnim roku obrachunkowym;

Co otrzymuje od spółki występujący wspólnik?

W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej otrzymuje on tytułem spłaty swojego udziału:

• środki pieniężne, lub
• niepieniężne składniki majątku.

Jeżeli występując ze spółki cywilnej wspólnik otrzyma pieniądze, to w momencie ich faktycznego przekazania powstanie przychód z działalności gospodarczej. Jednak przychodem nie będzie pełna, otrzymana kwota. Zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 11 ustawy o PIT – do przychodów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie zalicza się środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki, w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, o których mowa w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce. Czyli podlegającym opodatkowaniu dochodem będzie – zgodnie z art. 24 ust. 3c – różnica między wskazanym przychodem, ustalonym zgodnie z art. 14, a wydatkami na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w spółce.

Dla wspólnika występującego ze spółki wypłacone mu z tego tytułu środki finansowe stanowić będą przychód z działalności gospodarczej, przy czym do przychodów tych nie zalicza się – stosownie do art. 14 ust. 3 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) – tej części otrzymanych środków pieniężnych, które stanowią równowartość uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, ustalonymi w myśl w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce. Przy obliczaniu dochodu należy pomniejszyć tak obliczony przychód o wydatki na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w takiej spółce. Za wydatki na nabycie lub objęcie prawa do udziału w spółce osobowej należy więc uznać faktycznie poniesione przez podatnika wydatki (fizycznie wydatkowane środki) w związku z objęciem tego prawa. W przypadku, gdy prawo do udziału w spółce nabywane jest w zamian za środki pieniężne, wydatkiem na nabycie tego prawa, jest kwota faktycznie zapłacona za ten udział.

Do opodatkowania nadwyżka przychodów nad kosztami

Uzyskane środki pieniężne będą podlegać opodatkowaniu wyłącznie w kwocie stanowiącej nadwyżkę przychodów nad kosztami ich uzyskania, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce (art. 14 ust. 3 pkt 11 ustawy o PIT).

Wypłaty z zysku spółki za poprzednie lata były już uprzednio opodatkowane, więc przy wystąpieniu ze spółki należy osiągnięty przychód pomniejszyć o sumę tych wypłaconych i wcześniej opodatkowanych kwot. Tak obliczony przychód pomniejsza się następnie o koszty jego uzyskania, które w przypadku wypowiedzenia umowy spółki będą sumą wydatków poniesionych przez wspólnika na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w spółce – zazwyczaj wartość wniesionego wkładu lub „ceny udziału” w przypadku jego kupna (art. 24 ust. 3c ustawy PIT).

Na część majątku spółki przypadającą występującemu wspólnikowi składa się również część wartości wspólnego majątku, pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, odpowiadająca stosunkowi, w jakim wspólnik uczestniczył w zysku. Wartość tej pozostałej części majątku należy obliczyć, odejmując wartość wkładów wszystkich wspólników (również występującego), określoną w umowie spółki, a w braku takiego wskazania, wartość, jaką wkłady te posiadały w chwili wniesienia. Obrazując to przykładem:

• wkłady pozostałych wspólników zostały już odjęte (ich wartość jest dla przykładu bez znaczenia);
• wspólnik przy tworzeniu spółki wniósł wkład pieniężny w kwocie 19 000 zł, on także został odjęty od majątku spółki),
• nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania w czasie trwania spółki, przypisana wspólnikowi występującemu wynosi 100 000 zł,
• wypłacony w tym czasie wspólnikowi występującemu udział w zysku wynosi łącznie 80 000 zł,
• wspólnik z tytułu wystąpienia ze spółki otrzymuje kwotę 20 000 zł – to dochód podlegający opodatkowaniu.

Do tych wyliczeń jest potrzebna wiedza o przychodach, kosztach, dochodzie dotychczas wypłaconych oraz o przychodach, kosztach, dochodzie jeszcze nieopodatkowanym (nawet bez pobranych zaliczek).

W przypadku występującego wspólnika, który otrzyma inne niż pieniądze składniki majątku spółki, do jego przychodów nie zalicza się przychodu z odpłatnego zbycia tych składników majątku, jeżeli od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym wspólnik wystąpił ze spółki, do dnia ich odpłatnego zbycia upłynęło sześć lat i odpłatne zbycie nie nastąpiło w wykonaniu działalności gospodarczej. Czyli w takiej sytuacji wystarczy poczekać 6 lat ze sprzedażą tych składników, by nie płacić PIT.

Podatnikiem VAT jest spółka, a nie jej wspólnicy. Dla spółki odejście jednego wspólnika nie stanowi podstawy do żadnych rozliczeń w zakresie podatku VAT, tak w spółce, jak i u wspólnika występującego lub wspólników pozostających.

Rezygnacja odchodzącego wspólnika ze spłaty 

Odpowiadając na ostatnie z zadanych pytań, proszę mieć świadomość, że brak rozliczenia lub rezygnacja osoby występującej ze spółki ze spłaty to w zasadzie darowizna dla pozostałych wspólników. A darowiznę trzeba byłoby zgłosić do US, aby osoby obdarowane (małżonek oraz dzieci) uzyskały zwolnienie z podatku od darowizny. Należy mieć na uwadze, że fiskus w razie wyjścia wspólnika będzie żądał od niego podatku dochodowego od kwoty, jaką miałby otrzymać w wyniku rozliczenia. Taka jego rola – ściągnąć jak najwięcej podatków.