Jak przeprowadzić podział majątku przed rozwodem?

Ustanowienie rozdzielności majątkowej

Przed podjęciem ostatecznych decyzji warto wykonać swoisty remanent posiadanych wspólnie dóbr, zestawiając składniki majątkowe z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a mianowicie z treścią art. 31 i art. 33 K.r.o. Artykuły te stanowią bowiem, co należy do majątku wspólnego małżonków, a co do ich majątków osobistych.

Aby rozpocząć ważny proces podziału majątku, należy doprowadzić do ustania wspólności majątkowej, czyli ustanowienia u notariusza rozdzielności majątkowej (wspólność ustaje także na skutek orzeczenia rozwodu, jednak wspomniał Pan, że podzielić majątek chcą Państwo przed złożeniem sprawy rozwodowej).

Spłaty, dopłaty przy podziale majątku

Po tej czynności możecie Państwo przeprowadzić podział majątku albo umownie (gdy podział umowny dotyczy nieruchomości – to umowny podział w formie aktu notarialnego) albo w sądzie.

Do podziału środków pieniężnych wystarczy umowa pisemna (zwykła forma pisemna) ze wskazaniem, jakie środki dzielicie Państwo w sumie, oraz kto jaką kwotę otrzymuje i co jest potwierdzeniem takiego podziału (np. przelew). Podobnie w przypadku ruchomości, w tym samochodów osobowych niezależnie od ich wartości. Oczywiście podziału tych przedmiotów można dokonać u notariusza razem z nieruchomościami.

Co do samych nieruchomości – obligatoryjnie umowa o podział majątku musi być przeprowadzona u notariusza. Do podziału nieruchomości nie jest potrzebna wycena, wystarczą w tym zakresie zgodne oświadczenia woli stron. Nie będzie z tym problemu, bo nie będą zasądzane żadne spłaty, czyli bez żadnych dodatkowych rozliczeń finansowych. Taka sytuacja ma zazwyczaj miejsce, gdy małżonkowie dokonują podziału majątku wspólnego, w wyniku którego każdy z nich nabywa składniki majątkowe o takiej samej lub zbliżonej wartości, lub wówczas, gdy ten z małżonków, który otrzymuje składniki o mniejszej wartości, godzi się na to, nie oczekując żadnych dopłat. Może się również zdarzyć, że jeden z małżonków nabywa wszystko, co uprzednio stanowiło majątek wspólny obojga małżonków, a drugi małżonek się na to godzi bez żadnych dopłat.

Zakładając, że wszystkie wymienione składniki majątku kupili Państwo przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej, wskazać należy, że zarówno dokonanie podziału majątku wspólnego ze spłatami lub dopłatami, jak też dokonanie podziału majątku wspólnego bez spłat lub dopłat nie będzie podlegało opodatkowaniu żadnym podatkiem. Wskazuje to w tym miejscu, gdyż wartość majątku wspólnego jest tylko wtedy konieczna i tylko wtedy powinna odpowiadać wartości rynkowej, kiedy od danej transakcji jest wyliczany podatek.

Taksa notarialna, koszty sądowe, co tańsze?

Według swoich parametrów taksę wyliczy notariusz, a wylicza się ją na podstawie średnich cen rynkowych. Nie potrzeba jednak do tej czynności wyceny biegłego.

Pyta Pan, czy da się zminimalizować wysokość taksy notarialnej. Jest to możliwe przy zgodnym podziale majątku wspólnego w sądzie. Wysokość opłaty od wniosku o podział majątku wspólnego określona została w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 38 powołanej ustawy od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej pobierana jest opłata stała w wysokości 1000 zł. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł.

Sprawa sądowa może się zakończyć ugodowo przed sądem co do całego majątku, a czynność ta może kosztować nawet 300 zł (opłata jest stała niezależnie od wartości przedmiotu postępowania).

Taksa notarialna jest zaś wyliczana na podstawie widełek ustalonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Według rozporządzenia podstawą określenia maksymalnej stawki jest przy działach – ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Według § 3 rozporządzenia:

„§ 3. Maksymalna stawka wynosi od wartości:

1) do 3000 zł – 100 zł;

2) powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;

3) powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł;

4) powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł;

5) powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł;

6) powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;

7) powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7.500 zł.”

Do powyższych kwot należy dodać podatek VAT w wysokości 23%.

Jak widać, kwoty te są stawkami maksymalnymi, stąd dopuszczalne jest negocjowanie stawek z notariuszem, tym bardziej przy tak znacznym majątku, jakim Państwo dysponują.

Reasumując, tylko składając sprawę do sądu i zakończenie jej przed sądem możliwe będzie zaoszczędzenie przy podziale majątku. Sprawy te jednak trwają trochę dłużej, a do notariusza i tak trzeba się wybrać po ustanowienie rozdzielności majątkowej między Panem a żoną.

Dokumenty niezbędne przy podziale majątku

Dokumenty niezbędne do podziału przed notariuszem, jak i przed sądem, są praktycznie analogiczne, z tym wyjątkiem, że do sądu trzeba skierować wniosek i załączyć dokumenty. Przed dokonaniem czynności notariuszowi powinny zostać przekazane następujące dane:

• dane Państwa, to jest: imiona, nazwiska, imiona rodziców, seria i numer dokumentu tożsamości, PESEL, NIP, określenie aktualnego stanu cywilnego, adres zamieszkania,
• określenie, czy podział następuje w związku z: zawarciem umowy majątkowej o ustanowieniu rozdzielności majątkowej, orzeczeniem separacji, orzeczeniem rozwodu,
• opis przedmiotu / przedmiotów umowy,
• określenie sposobu podziału majątku (komu ma przypaść dany przedmiot, czy w całości, czy w udziałach – jeśli w udziałach, to w jakiej wysokości),
• określenie, czy podział majątku przeprowadzany jest ze spłatą / dopłatą na rzecz któregoś z małżonków,
• określenie wartości rynkowej przedmiotów umowy,
• określenie terminu wydania przedmiotów umowy w posiadanie nabywcy.

Jeżeli chodzi o nieruchomości:

• trzeba mieć dokument, który stanowi tytuł prawny do nieruchomości (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do nieruchomości), np. wypis aktu notarialnego, wypis (odpis) postanowienia sądu lub inny dokument, zaś w przypadku nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis / odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
• aktualny odpis księgi wieczystej,
• jeśli podział majątku następuje w związku z zawarciem umowy majątkowej o ustanowieniu rozdzielności majątkowej – wypis aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową,
• jeśli nieruchomość została nabyta w drodze dziedziczenia (ze spadku) lub na podstawie darowizny dokonanej po 1 stycznia 2007 r. – zaświadczenie z urzędu skarbowego o uregulowaniu zobowiązania z tytułu podatku od spadków i darowizn lub o przedawnieniu zobowiązania z tytułu tego podatku lub stwierdzające, że nabycie zwolnione było z podatku od spadków i darowizn (art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn),
• jeśli nieruchomość jest obciążona hipoteką – oświadczenie wierzyciela hipotecznego (podmiotu, na rzecz którego ustanowiona jest hipoteka), o aktualnej wysokości zadłużenia oraz terminie i warunkach zwolnienia zabezpieczenia hipotecznego w przypadku pełnej spłaty wierzytelności lub oświadczenie wierzyciela hipotecznego zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki,
• zaświadczenie o braku zaległości w opłatach związanych z eksploatacją lokalu,

Jeżeli chodzi o nieruchomość stanowiącą zabudowaną lub niezabudowaną działkę gruntu, należy dodatkowo przedłożyć:

• wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego o przeznaczeniu gruntu (zaświadczenie o przeznaczeniu nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego) lub zaświadczenie o jego braku oraz wydanych / braku wydanych decyzjach o warunkach zabudowy lub decyzjach o lokalizacji inwestycji celu publicznego albo decyzja o warunkach zabudowy (ostateczna),
• wypis z rejestru gruntów, zawierający klauzulę „Dokument niniejszy przeznaczony jest do dokonywania wpisu w księdze wieczystej”,
• wyrys z mapy ewidencyjnej, zawierający klauzulę „Dokument niniejszy przeznaczony jest do dokonywania wpisu w księdze wieczystej”, jeśli opis nieruchomości w księdze wieczystej jest niezgodny z opisem nieruchomości w ewidencji gruntów i budynków lub gdy będzie następowało odłączenie części nieruchomości do nowej (innej) księgi wieczystej,
• ostateczna decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości (jeśli nieruchomość powstała w wyniku podziału lub zniesienie współwłasności powiązane jest z podziałem geodezyjnym nieruchomości),
• zaświadczenie o braku zaległości w opłatach i podatkach związanych z nieruchomością,
• zaświadczenie o ilości / braku osób zameldowanych (w przypadku nieruchomości zabudowanej).

Oczywiście wszelkie szczegóły należałoby ustalać z notariuszem. Podobnie z Państwa samochodami czy też innymi ruchomościami.

Dla sprawy rozwodowej uprzedni podział majątku nie ma żadnego znaczenia, chyba że ustalane byłyby alimenty na jednego z małżonków lub na dzieci, które nie mogą się same utrzymać.

Ryzyko podważenia podziału majątku po latach

Generalnie analogiczną skuteczność z orzeczeniem sądowym ma umowny podział majątku u notariusza. Zawsze jednak u notariusza istnieje ryzyko, że strona, która po latach uzna się za pokrzywdzoną, będzie starała się podważyć podział. Jest to możliwe jedynie wyjątkowo – w praktyce wtedy, kiedy występuje jedna z wad oświadczenia woli, co stwierdza ostatecznie sąd. Do tych wad należą m.in.

• brak świadomości lub swobody (choroba psychiczna, a nawet bycie pod wpływem alkoholu, co uniemożliwiało zrozumienie znaczenia danej czynności,
• pozorność,
• błąd istotny,
• podstęp lub
• groźba.

Głównie w przypadku pieniędzy czy też ruchomości proszę zadbać o to, aby po pierwsze te przedmioty istniały, a po drugie – zostały Panu wydane. Ze swej praktyki wiem, że różnie z tym bywa, jeśli strony są skonfliktowane (a takie przypadki są najczęstsze). Zawsze też istnieje domniemanie, że podział obejmuje cały majątek wspólny. Wiele razy spotykałem się z tym, że po latach pojawiał się majątek, a u notariusza strony oświadczyły, że podpisany podział wyczerpuje wszelkie ich roszczenia z tytułu podziału majątku albo takiego oświadczenia nie zamieszczały, co powodowało ciągłe dodatkowe roszczenia jednej ze stron. Trzeba więc się postarać, aby rzeczywiście podział był kompleksowy.

Zgodny podział majątku – szybciej u notariusza, taniej w sądzie

Podsumowując, u notariusza należy ustanowić rozdzielność majątkową, która stanowi warunek konieczny do dzielenia majątku (nie można dzielić majątku wspólnego, dopóki nie ustała wspólność majątkowa). Proszę pamiętać, że ustanowienie rozdzielności majątkowej nie ma nic wspólnego z wartością majątku. Następnie należy majątek podzielić u notariusza (taksa) lub przed sądem (ugodowo). Wyrok sądu odnośnie zgodnego podziału majątku jest „równoważnikiem” aktu notarialnego i ma taką samą moc prawną. Powiedziałbym, że nawet większą, bowiem trudniej uchylić prawomocne orzeczenie sądu niż akt notarialny. Może być jednak problem w pomocy w zgromadzeniu koniecznych dokumentów oraz w sposobie podziału, w tym sąd Pana nie wyręczy, może być potrzebny pełnomocnik. Chociaż jeżeli jest między Państwem zgoda, to może wystarczyć dobrze skonstruowany wniosek o podział, ewentualnie sprawdzony jeszcze przez prawnika.

Podczas sprawy rozwodowej można w pozwie żądać podziału majątku głównie wtedy, jeżeli jest to zgodny podział i jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Jeżeli jest zgoda oraz wszystkie dokumenty, to rzeczywiście sąd w sprawie rozwodowej zgodzi się na podział majątku. Jeżeli odmówi, sprawę będzie trzeba prowadzić odrębnie (wniosek o podział do sądu lub u notariusza).