Jak przekazać dom córce żeby nie musiała spłacać braci?

Przepisanie majątku na jedno z dzieci a zachowek

Jeżeli nie obdaruje Pani po równo każdego ze swych dzieci, ponieważ np. pominie Pani trzech swoich synów przy darowiźnie, albo sporządzi testament i nie powoła ich do dziedziczenia, a tylko wszystko przekaże córce, to wówczas tym pominiętym synom będzie przysługiwał tzw. zachowek od córki, która zostanie przez Panią obdarowana lub powołana do dziedziczenia w testamencie jako jedyna spadkobierczyni. Wynika to z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.), zgodnie z którym:

„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Roszczenie z tytułu zachowku

Z cytowanego powyżej przepisu wynikają następujące zasady:

• roszczenie z tytułu zachowku jest zawsze roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej (równowartość w pieniądzu 2/3 – gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni lub 1/2 udziału spadkowego – w pozostałych wypadkach – przysługującego spadkobiercy ustawowemu, który nie został powołany do dziedziczenia z mocy testamentu);
• roszczenie z tytułu zachowku przysługuje wtedy, gdy dany spadkobierca należy do kręgu spadkobierców ustawowych, a przy dziedziczeniu testamentowym nie został powołany do spadku i nie otrzymał od spadkodawcy darowizny i/lub zapisu w testamencie. Należy pamiętać, że o zachowek można wystąpić tylko w ściśle określonym okresie czasu.

Uprawnienie do zachowku opiera się na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla więc krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z powyższym przepisem są to jedynie zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Jaka jest wysokość zachowku?

Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość zachowku należnego uprawnionemu odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Odstępstwo od tej zasady zostało przewidziane jedynie w przypadku małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany – ich zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.

Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie „K.p.c.”) albo od dnia otwarcia spadku (którym jest dzień śmierci spadkodawcy), jeżeli zmarły testamentu nie pozostawił.

Zatem jeżeli zapisze Pani swój majątek jedynie córce w testamencie, a pozostałe dzieci nie otrzymają od Pani nic w spadku ani w darowiźnie o wartości pokrywającej należny im zachowek, to będą oni mogli żądać po Pani śmierci zachowku (spłaty) od córki, która od Pani spadek otrzymała.

Jak uniknąć zapłaty zachowku?

Jak zatem uniknąć zapłaty zachowku, a jednocześnie obdarować tylko córkę? Kodeks cywilny przewiduje 3 sposoby:

1. Umowa dożywocia (art. 908 § 1 K.c.)

Umowa dożywocia jest najlepszym sposobem, żeby uchronić się przez wypłatą zachowku.

Według art. 908 § 1 K.c., „jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym”.

Stosownie do art. 908 § 2 K.c.: „jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia”.

Przepisanie nieruchomości umową dożywocia

Z przepisów K.c. wynika, że strony umowy dożywocia mogą swobodnie kształtować treść obowiązków nakładanych na nabywcę nieruchomości w związku z umową dożywocia. W umowie dożywocia strony same określają, co należy rozumieć pod pojęciem dożywotniego utrzymania. Dopiero w braku postanowień umownych wchodzą obowiązki określone w art. 908 K.c.

Umowa dożywocia nie jest bezpłatnym przysporzeniem (darowizną) i dlatego, jeżeli zostanie zawarta z Pani córką, to pozostałe dzieci nie będą mogły żądać zachowku od wartości nieruchomości zbytej tą umową (co miałoby miejsce w przypadku zwykłej darowizny, czy dziedziczenia testamentowego).

Wartości nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia, nie dolicza się do substratu zachowku.

Zawarcie umowy dożywocia jest najlepszym sposobem na uniknięcie zapłaty zachowku po Pani śmierci. Minus tego jest taki, że własność Pani domu przechodzi od razu, z chwilą podpisania umowy, na córkę, a nie dopiero po Pani śmierci, jak miałoby to miejsce w sytuacji zapisu w testamencie.

Wydziedziczenie

2. Wydziedziczenie synów, tzn. pozbawienie ich prawa do zachowku

Wydziedziczenie jest uregulowane w art. 1008 K.c. Zgodnie z tym przepisem: „spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawnieni:

1) wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych”.

Jak wynika z przytoczonego przepisu, wydziedziczenie może zostać dokonane jedynie w testamencie.

Artykuł 1008 K.c. zawiera szczegółowe oraz wyczerpujące wyliczenie przyczyn wydziedziczenia. Tylko jeżeli któraś z tych przyczyn rzeczywiście zachodzi, może Pani swoich synów wydziedziczyć.

Należy również pamiętać, że jeśli wydziedziczeni synowie będą mieć (lub już mają) swoje dzieci w chwili Pani śmierci, to jeżeli wydziedziczenie zawarte w testamencie będzie skuteczne, to o zachowek będą mogły wystąpić dzieci wydziedziczonych synów. Jak stanowi bowiem art. 1011 K.c.: „zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę”.

3. Zrzeczenie się przez synów dziedziczenia po Pani śmierci.

Zrzeczenie takie może być dokonane wyłącznie przez umowę w formie aktu notarialnego.

Według art. 1048 K.c.: „Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.

Stosownie do art. 1049 § 1 K.c.: „zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”. Według § 2 tego art.: „zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku”.

Do zawarcia umowy o zrzeczenie się spadku konieczna jest wola zarówno Pani jak i Pani synów.

Powyżej przedstawiłam trzy istniejące sposoby na to, jak przekazać dom Pani córce tak, aby nie musiała po Pani śmierci spłacać swoich braci z tzw. zachowku.