Jak cofnąć przesunięcie majątkowe darowizny na męża?

Cofnięcie darowizny z powodu wprowadzenia w błąd

Niestety niezwykle trudne, jeśli nie graniczące z niemożliwością jest cofnięcie czynności prawnej polegającej na jak rozumie rozszerzeniu wspólności majątkowej. Można rozważać wprowadzenie w błąd.

Zgodnie z art. 84 zdanie pierwsze Kodeksu cywilnego „w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli”. Przepis art. 86 § 1 stanowi z kolei, że jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny i gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Działaniem podstępnym może być każde zachowanie, które spowoduje lub utwierdzi u innej osoby błędne wyobrażenie o rzeczywistości. Może ono polegać na nieprawdziwych zapewnieniach ze strony kontrahenta, zatajaniu faktów, fałszywych obietnicach i kłamstwach wywołujących po stronie składającego oświadczenie określone, błędne, wyobrażenie o rzeczywistości. Znamiona podstępu mogą również wypełniać zapewnienia o określonych zachowaniach w przyszłości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1970 r., sygn. akt I CR 400/69, z dnia 30 marca 2012 r., sygn. akt III CSK 232/11).

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby lub błędu, zgodnie z art. 88 § 1 Kodeksu cywilnego następuje poprzez jednostronne oświadczenie złożone drugiej stronie na piśmie i polega na powołaniu się na działanie pod wpływem błędu lub groźby.

W przypadku podstępu, inaczej niż w razie błędu unormowanego w art. 84, uchylenie się od skutków wadliwego oświadczenia woli jest możliwe także wtedy, gdy fałszywe przeświadczenie po stronie składającego oświadczenie woli nie dotyczy treści czynności prawnej, lecz okoliczności sytuujących się poza nią, w szczególności motywów dokonania czynności (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1970 r., sygn. akt I CR 400/69, z dnia 10 września 1997 r., sygn. akt I PKN 251/97, i z dnia 7 maja 2014 r., sygn. akt II CSK 419/13). Złagodzenie wymagań koniecznych do powołania się na błąd w zestawieniu z sytuacją unormowaną w art. 84 wynika z negatywnej oceny etycznej podstępu, jako świadomego działania w celu wywołania mylnego wyobrażenia o rzeczywistości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2004 r., sygn. akt II CK 498/03). Świadomość ta może przejawiać się także w akceptowaniu lub godzeniu się na to, że składane oświadczenia, zapewnienia lub obietnice tego rodzaju mylne przeświadczenie wywołają (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 r., sygn. akt IV CSK 336/10)

Termin na złożenie oświadczenia

Oprócz oświadczenia, które należy złożyć mężowi – w terminie rocznym, będzie Pani musiała uzyskać sądowne potwierdzenie uchylenia się od skutków.

Termin roczny jest w tym przypadku terminem zawitym prawa materialnego do wykonania uprawnień. Nie może on być przywracany, przedłużany, skracany; nie ulega też – w odróżnieniu od terminów przedawnienia – przerwie ani zawieszeniu. Dla jego zachowania potrzebne jest doręczenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych czynności, przed upływem tego terminu. Stanowisko to wynika z reguły ogólnej, którą potwierdza stanowisko judykatury. Jak wskazał SN w uchwale z 6 czerwca 1967 r. (sygn. akt III CZP 7/67):

„Termin roczny przewidziany w art. 88 § 2 k.c. jest zachowany, jeżeli oświadczenie uchylającego się od skutków prawnych zawartej umowy dojdzie w tym terminie do wiadomości drugiej strony.

Przepis art. 88  nie przewiduje żadnej szczególnej formy wymaganej przy składaniu powyższego oświadczenia, doktryna wskazuje jednak, że powinno ono być wyraźne i niebudzące wątpliwości dla przeciętnego uczestnika obrotu. Na gruncie niniejszej sprawy powód zdecydował się do złożenia oświadczenia w formie pisemnej. Oceniać je należy zatem przez pryzmat art. 78 § 1 k.c., który stanowi, iż do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Mając na uwadze fakt, iż złożone przez powoda oświadczenie nie czyniło zadość powyższemu obowiązkowi, uznać należy, iż nie mogło wywołać ono skutków prawnych”.

Oświadczenie powinno spełniać ww. wymagania.

Cofnięcie darowizny

Drugą opcją jest cofnięcie darowizny, jeśli takowej Pani dokonała.

Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Darczyńca jest ograniczony terminem – darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego dla osiągnięcia skutku odwołania darowizny wymaga bowiem, by obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy, a więc by jego działania i zaniechania umyślnie i z nasileniem złej woli nakierowane były bezpośrednio na pokrzywdzenie darczyńcy, choćby poprzez wyrządzenie krzywdy osobie mu bliskiej.

Zgodnie z art. 898 § 1 „darowizna może być odwołana, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności”. Literalna wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że rażąca niewdzięczność ze strony obdarowanego powinna być skierowana wobec darczyńcy a nie innej osoby. Taka wykładnia tego przepisu, którą zaprezentował Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, prowadzi jednak do zbytniego zawężenia możliwości odwołania darowizny gdy zachowanie obdarowanego wprawdzie wprost skierowane jest na inną osobę, ale konsekwencje tego zachowania, ze względu na cel darowizny i bliskie relacje jakie wiążą darczyńcę z osobą, która bezpośrednio dotknięta jest rażąco niewdzięcznym zachowaniem obdarowanego, dotykają wyraźnie darczyńcę. Oceny rażącej niewdzięczności, która uzasadnia odwołanie darowizny należy dokonywać ad casum, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które legły u podstaw darowizny oraz uwzględniając to, że krzywda darczyńcy może także polegać na cierpieniach związanych z sytuacją, w jakiej na skutek nagannego zachowania obdarowanego znaleźli się jego bliscy.

Choroba psychiczna sama w sobie nie jest taką okolicznością. Ale może mąż dopuścił się lub dopuści czynów, które mogą uchodzić za rażącą niewdzięczność.

Oświadczenie o odwołaniu darowizny należy wysłać do niego, potem niestety kolejnym krokiem jest sprawa sądowa.