Intercyza z wyrównaniem dorobków

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Tzw. intercyza z wyrównaniem dorobków jest jedną z umów majątkowych małżeńskich dopuszczanych przez polskie prawo.

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.):

„Art. 51². Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału”.

Na mocy tej umowy małżonkowie wprowadzają do swego związku ustrój rozdzielności majątkowej z modyfikacjami wskazanymi w Kodeksie. Ustrój ten ma na celu sprawiedliwy podział dorobku małżeństwa na wypadek jego ustania. Umowa taka może być zawarta zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie.

Ustrojem tym rządzi zasada taka, jak przy zwykłej rozdzielności majątkowej – każdy zarządza swoim majątkiem, samodzielnie o nim decyduje bez potrzeby uzyskiwania zgody drugiego małżonka.

Po zawarciu umowy małżonkowie otrzymują lub mają swoje odrębne majątki. Jak wskazuje art. 51¹ K.r.o.: „każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem”. Za dorobek każdego małżonka uznaje się wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.

Na czym polega intercyza z wyrównaniem dorobków?

Zalety lub też wady tego ustroju ujawniają się po ustaniu małżeństwa. Umowa jest zawierana po to, by w razie ustania małżeństwa dorobek małżonków został wyrównany.

Sama umowa może ustalać, że przy obliczaniu dorobków zalicza się do nich (a tym samym nie pomija):

1. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
2. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
3. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
4. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
5. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
   
   a pomija się (a więc nie dolicza):
    

1. darowizny dokonane przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób,
2. usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,
3. nakłady i wydatki na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Gdy umowa w tym zakresie milczy, rzeczy i prawa wskazane w pierwszym wyliczeniu są pomijane, a rzeczy i prawa wymienione w drugim są doliczane do dorobków. Pojęcie dorobek oznacza wzrost wartości majątku danego małżonka po zawarciu umowy majątkowej.

Ustalony dorobek jest podstawą do dalszych działań małżonków, czyli zgłoszenia żądania wyrównania. Dorobek jest obliczany wg stanu majątku małżonków z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia. Powoduje to konieczność ustalenia wartości początkowej majątku oraz jego wartości końcowej. Wartość początkową ustala się na dzień zawarcia intercyzy, natomiast wartość końcową na dzień ustania małżeństwa.

W razie ustania rozdzielności majątkowej (ustanie małżeństwa, rozwód, śmierć małżonka, zmiana umowy majątkowej na zwykłą rozdzielność, ustanowienie rozdzielności przymusowej) małżonek, którego dorobek jest mniejszy, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

Czy można żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków?

W razie zaistnienia i wykazania ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Nie jest to możliwe w każdym przypadku, ale jedynie z ważnych powodów, np. nagannego postępowania małżonka, postępowania sprzecznego z interesem rodziny małżonka, którego dorobek jest mniejszy. Wyrównania dorobków dokonuje się co do zasady na mocy porozumienia pomiędzy małżonkami.

W razie śmierci jednego z małżonków wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu. Gdy jednak brak jest porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, każda z nich może wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie tego sposobu lub wysokości wyrównania.

Rozwód jest jedną z form ustania małżeństwa. W razie jego orzeczenia z dniem uprawomocnienia się wyroku ustaje ustrój rozdzielności z wyrównaniem dorobków. Byli małżonkowie są zobowiązani dokonać ustalenia wielkości powstałych dorobków oraz ewentualnego rozliczenia tych dorobków.

Rozwód z orzeczeniem winy jednego z małżonków a obowiązek alimentacyjny względem małżonka niewinnego

Orzeczenie rozwodu z winy jednego z małżonków ma znaczenie dla ewentualnych roszczeń alimentacyjnych drugiego małżonka dla siebie oraz roszczenia o dostarczenie w przyszłości środków na utrzymanie. U podstaw orzeczenia winy małżonka mogą leżeć zdarzenia, które powodowały, że małżonek ten nie dbał o swój majątek, trwonił go, nie dbał o rodzinę i jej utrzymanie. Mogą być one uznane za ważne powody i stać się przyczyną żądania zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków po stronie drugiego małżonka.

Nie jest dopuszczalne zawieranie w takiej umowie zastrzeżenia mającego charakter kary umownej. Można byłoby ewentualnie zrobić zapis, że w przypadku, gdyby dorobek małżonka był większy, a rozwód byłby orzeczony z jego winy, to oprócz wyrównania dorobków dokonałby on na Pani rzecz dodatkowego świadczenia w określonej wysokości. Musiałaby Pani jednak sprawdzić, czy notariusz zechce zawrzeć w umowie taki zapis.

Zabezpieczenie interesu ekonomicznego małżonka którego dorobek okaże się mniejszy w dniu ustania małżeństwa

Umowa majątkowa rozdzielności z wyrównaniem dorobków służy zabezpieczeniu interesu ekonomicznego małżonka, którego dorobek okaże się mniejszy w dniu ustania małżeństwa. Korzyścią dla małżonka, którego dorobek jest mniejszy, jest otrzymane wyrównanie. To jest istota tej umowy.

W umowie należałoby zagwarantować określone kwoty z dochodów swoich i małżonka na utrzymanie rodziny, ustalić sposób zarządzania tymi kwotami lub rzeczami. Zagwarantowanie kwot na utrzymanie rodziny oznacza w praktyce, że np. Pani daje określoną kwotę, mąż również, i ustalony jest sposób zarządzania tymi pieniędzmi (kto decyduje o ich wydawaniu, celach wydatkowania itp.). Oczywiście wszystko w granicach rozsądku. Może to być jednak trudne przy istnieniu dysproporcji w kwotach przeznaczonych na utrzymanie rodziny.

Jest zrozumiałe, że ten, kto daje więcej, może chcieć mieć większy wpływ na zarządzanie przekazywanymi kwotami. Myślę jednak, że wspólny rachunek bankowy byłby dobrym rozwiązaniem w tej sytuacji. Każdy z małżonków byłby jego posiadaczem, miałby wgląd w historię rachunku oraz możliwość wydatkowania zgromadzonych na nim środków.

Rozdzielność majątkowa a możliwość wspólnego rozliczenia rocznego

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych:

„Art. 6. 1. Małżonkowie podlegają odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych przez nich dochodów.

2. Małżonkowie podlegający obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, między którymi istnieje przez cały rok podatkowy wspólność majątkowa, pozostający w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy mogą być, z zastrzeżeniem ust. 8, na wspólny wniosek wyrażony w zeznaniu podatkowym, opodatkowani łącznie od sumy swoich dochodów określonych zgodnie z art. 9 ust. 1 i 1a, po uprzednim odliczeniu, odrębnie przez każdego z małżonków, kwot określonych w art. 26 i art. 26c; w tym przypadku podatek określa się na imię obojga małżonków w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków”.

Warunkiem skorzystania z dobrodziejstwa wspólnego rozliczenia rocznego jest, jak widać, istnienie między małżonkami przez cały rok podatkowy ustroju wspólności majątkowej. Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków nie jest niestety ustrojem wspólności majątkowej. W związku z tym przy jego istnieniu nie jest możliwe wspólne rozliczenie roczne.

Dotychczasowy majątek odrębny nadal nim będzie. Tak samo majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa. Z tym że w razie jego ustania podlegał on będzie rozliczeniu w ramach wyrównania dorobków.

Dopóki będzie panował ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, nie będą mieli Państwo majątku wspólnego (w rozumieniu K.r.o.) jako majątku małżeńskiego. Możliwe jest posiadanie przez Państwa wspólnych rzeczy ruchomych i nieruchomych na zasadzie współwłasności i należałoby ewentualnie zadbać o takie uregulowanie.

Możliwość kwestionowania zapisów umowy majątkowej małżeńskiej z wyrównaniem dorobków

Umowa majątkowa małżeńska z wyrównaniem dorobków jest w miarę nową instytucją. Powoduje to, że nie ma jeszcze wypracowanych poglądów co do możliwych zapisów w takiej umowie. A ponieważ jest ona sporządzana w formie aktu notarialnego, to bardzo istotne jest zdanie notariusza. Jeśli nie zgodzi się na określony zapis, to nie pozostaje nic innego, jak zrezygnować z niego, dokonać modyfikacji lub poszukać notariusza, który go zaakceptuje.

Możliwość kwestionowania zapisów umowy nie jest zależna od rozwodu. Każda ze stron w przyszłości może je kwestionować bez względu na stan faktyczny. Tego nikt i nic im nie zabroni. Taka ewentualność musi być brana pod uwagę przez cały czas trwania małżeństwa, a w sytuacji rozwodu – szczególnie. Wtedy strony dążą do tego, by z majątku małżeńskiego wynieść jak najwięcej.

Nie ma obecnie przepisu, na podstawie którego można by stwierdzić, że na jednym z małżonków ciąży obowiązek wypłacenia określonej kwoty wskazanej w umowie.

Umowa taka może mieć w tytule oznaczenie pozwalające na ustalenie, że chodzi o konkretny typ umowy. Z reguły jest jednak tylko oznaczenie – majątkowa umowa przedmałżeńska (majątkowa umowa małżeńska).

W jej treści musi być zawarte stwierdzenie, że małżonkowie lub przyszli małżonkowie wprowadzają w swoim przyszłym małżeństwie dla swoich stosunków majątkowych ustrój rozdzielności majątkowej (intercyzy) z wyrównaniem dorobków.

Intercyza nie jest testamentem, stąd nie jest możliwe zawieranie w niej rozporządzeń na wypadek śmierci jednego z małżonków, a tym bardziej zapisów mających charakter wydziedziczenia. Takie zapisy i wola danej osoby mogą być zawarte tylko w testamencie.