Intercyza przedmałżeńska w kontekście ślubu z obcokrajowcem

Czy przedmioty nabyte przed ślubem będą wchodzić do majątku wspólnego po zawarciu małżeństwa?

W Polsce prawo rodzinne przewiduje, że podstawowym ustrojem majątkowym w stosunkach między małżonkami jest ustrój wspólności ustawowej. Powstaje on z chwilą zawarcia małżeństwa i obejmuje dorobek obojga małżonków. Nie ma on jednak charakteru przymusowego, bowiem małżonkowie mogą przez zawarcie umowy majątkowej taką wspólność rozszerzyć, ograniczyć bądź wyłączyć.

Wspólność ustawowa powstaje z mocy samego prawa z chwilą wstąpienia w związek małżeński, a zatem w chwili gdy nie ma jeszcze przedmiotów nią objętych. Dopiero bowiem od tego momentu przedmioty nabywane przez małżonków będą wchodzić w skład majątku wspólnego. Nie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób małżonkowie lub jedno z nich stali się właścicielami danej rzeczy. Nabycie przedmiotu może bowiem nastąpić na przykład w drodze czynności prawnej lub w drodze decyzji administracyjnej. Wspólność majątkowa nie wygaśnie nawet wtedy, gdy wszystkie przedmioty ulegną zniszczeniu. Trzeba również zaznaczyć, że do majątku wspólnego małżonków wchodzą nie tylko rzeczy, ale także prawa majątkowe oraz zobowiązania. Majątkiem wspólnym będą więc między innymi wierzytelności, udziały w spółce, akcje oraz zyski z nich, przedmioty zapisane w testamencie, o ile spadkobierca zdecydował o objęciu ich wspólnością, prawo do mieszkania spółdzielczego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymienia przykładowo składniki majątku wspólnego małżonków. Są nimi pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego każdego z małżonków oraz środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Jakie przedmioty oraz prawa należą do majątku osobistego każdego z małżonków?

W czasie trwania ustroju wspólności majątkowej wyróżnia się trzy masy majątkowe: wspólny majątek obojga małżonków oraz majątki osobiste każdego z nich. Do majątku wspólnego nie wchodzą dobra nabyte przed zawarciem małżeństwa. Tak więc jeżeli jedno z małżonków nabyło na przykład mieszkanie przed zawarciem małżeństwa, takie mieszkanie nie zostanie objęte małżeńską wspólnością majątkową.

Ponadto w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zostało dokładnie określone, jakie przedmioty oraz prawa należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Wśród nich najważniejsze to te, które zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, a także uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków.

Na gruncie prawa polskiego mieszkanie otrzymane od babci jest zatem tylko Pani własnością i Pani własnością pozostanie także po ślubie. Także w przypadku sprzedaży tego mieszkania środki uzyskane z jego sprzedaży nie wejdą do Państwa wspólnego majątku, lecz nadal pozostaną Pani majątkiem osobistym (tak samo jak środki zgromadzone na koncie).

Wszystko, co miała Pani przed ślubem, jest i pozostanie Pani własnością także po zawarciu związku małżeńskiego. Na gruncie prawa polskiego nie ma co do tych składników sensu podpisywać intercyzy, gdyż nic ona nie zmieni.

Na gruncie prawa polskiego małżonkowie mogą poprzez zawarcie umowy ustawową wspólność majątkową rozszerzyć, ograniczyć lub całkowicie wyłączyć. Taka umowa, żeby była ważna, musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Małżonkowie mogą ją zawrzeć zarówno przed, jak i w czasie trwania małżeństwa. Strony mogą także ją zmieniać lub rozwiązać. Powoływanie się na taką umowę w stosunku do osób trzecich jest możliwe tylko wówczas, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom znane. W Polsce nie istnieje rejestr, do którego małżonkowie mogliby w celu upublicznienia wpisać taką umowę.

Powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami

W Polsce małżonkowie mogą także żądać zniesienia małżeńskiej wspólności ustawowej przez sąd. Może to jednak nastąpić tylko z ważnych powodów i z chwilą oznaczoną przez sąd w wyroku. Ważnym powodem do zniesienia wspólności majątkowej może być np. prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego, gdy przemawia za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika.

Chociaż przyjmuje się, że obydwoje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, to z ważnych powodów każde z nich może żądać, żeby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym przyczynili się do powstania tego majątku. Przy ocenie sąd powinien brać pod uwagę między innymi wkład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Orzeczenie sądu uwzględniające powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami ma istotne znaczenie dla wierzycieli. Inaczej niż w przypadku rozdzielności majątkowej przeprowadzonej w formie umowy, odpowiedzialność drugiego małżonka za długi jest wyłączona.

W Pani przypadku intercyza może być spisana zarówno w Polsce, jak i w Irlandii. Ocena prawna umowy majątkowej małżeńskiej dokonywana będzie w zależności od miejsca zamieszkania małżonków. Zgodnie z art. 17 § 2 polskiej ustawy Prawo prywatne międzynarodowe „stosunki majątkowe wynikające z majątkowej umowy małżeńskiej podlegają wspólnemu prawu ojczystemu stron z chwili jej zawarcia”. W analizowanym przypadku brak jest wspólnego prawa ojczystego. Dlatego też, zgodnie z § 3 tego artykułu, „w braku wspólnego prawa ojczystego prawem właściwym będzie prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe jest prawo polskie”.

Z pytania wynika, że w chwili podpisywania umowy w Polsce małżonkowie będą mieli wspólne miejsce zamieszkania w Irlandii, stąd właściwe będzie prawo irlandzkie. Prawo polskie byłoby właściwe, gdyby w chwili podpisywania umowy mieszkała Pani w Polsce.

Jeśli natomiast umowa zostanie podpisana już w Irlandii, to właściwe prawo wskaże ustawa Prawo prywatne międzynarodowe irlandzkie.

Zawarcie związku małżeńskiego w Irlandii a kwestia majątków osobistych przyszłych małżonków

Według prawa irlandzkiego w przypadku braku umowy małżeńskiej lub intercyzy, prawa męża i żony w stosunku do majątku ruchomego współmałżonka (czy to nabytego przed, czy w czasie trwania małżeństwa) określa prawo domicylu małżeńskiego w momencie zawierania małżeństwa (czyli miejsca zamieszkania).

W przypadku zbieżności domicylu męża i żony będzie to domicyl małżeński. W przypadku braku takiej zbieżności, będzie to prawo, z którym strony i związek małżeński mają najbliższe powiązania. Zamiary stron w momencie zawierania związku małżeńskiego są istotne tylko wówczas, gdy wskazują domniemany wybór prawa. Ta sama zasada ma prawdopodobnie zastosowanie w odniesieniu do majątku nieruchomego, ale przynajmniej w jednym przypadku wydaje się istnieć preferencja w kierunku prawa miejsca, w którym znajduje się nieruchomość.

W przypadku istnienia umowy małżeńskiej lub intercyzy, zastosowanie ma prawo umowne: jest to prawo domicylu małżeńskiego, jeżeli nie ma innych wskazówek w zakresie właściwego prawa.

W przypadku podziału majątku wspólnego małżonków, zgodnie z art. 1106² § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, „do jurysdykcji krajowej należą sprawy małżeńskie, jeżeli jeden z małżonków albo jedna z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo jest obywatelem polskim albo, będąc cudzoziemcem, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej bądź zamierza zawrzeć małżeństwo w Rzeczypospolitej Polskiej”.

Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej

Co się zaś tyczy już samego podziału majątku dorobkowego, to § 2 powołanego wyżej przepisu stanowi, iż „sprawy o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy majątek wspólny albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wprawdzie istnieją jeszcze międzynarodowe uregulowania, które mają pierwszeństwo przed polskimi ustawami, takie jak np. Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, gdzie art. 33 stanowi, iż „orzeczenia wydane w jednym Państwie Członkowskim są uznawane w innych Państwach Członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania, jednakże zgodnie z art. 22 tego rozporządzenia „niezależnie od miejsca zamieszkania jurysdykcję wyłączną mają w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości – sądy Państwa Członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona”.

Jeżeli nieruchomość wchodziłaby w skład majątku wspólnego i byłaby położona na terenie Polski, to dokonać takiego podziału może tylko właściwy sąd w Polsce, jeżeli zaś byłaby położona w Irlandii, to sąd irlandzki.

Umowa małżeńska (intercyza) zawarta w Polsce w Pani przypadku nie byłaby nieważna, ale jej skutki byłyby rozpatrywane zgodnie z przepisami prawa irlandzkiego.

Uważam, że skoro zamierzacie Państwo mieszkać na terenie Irlandii, to należałoby także w Irlandii zgodnie z tamtejszymi przepisami podpisać intercyzę.