Groźby taty dotyczące odwołania darowizny

Odwołanie darowizny

Podaje Pani, że w 2015 r. tata umową darowizny przeniósł na Panią własność działki z domem. Z uwagi na dezaprobatę dla Pani późniejszego postępowania ze strony taty (wybór męża) zerwała Pani z nim kontakt. Tata utrzymuje, że Pani postępowanie negatywnie wpływa na jego chorobę. Zapytuje Pani, czy jest możliwość, że sąd wyda orzeczenie o zwrocie przedmiotu darowizny. Zgodnie z art. 898 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu”.

Kwestia rażącej niewdzięczności

Co do zasady umów należy dotrzymywać, stąd przesłanki odwołania darowizny są dość rygorystyczne. Zdecydowanie częściej sąd uznaje, że odwołanie darowizny nie było skuteczne – ciężko jest wykazać, że doszło do „rażącej niewdzięczności”.

Przejawem „rażącej niewdzięczności” w rozumieniu przepisu (za: Safjan, Komentarz do art. 898 K.c., red. Pietrzykowski) jest takie zachowanie obdarowanego, które było skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze (wyrok SA w Lublinie z 29.01.2013 r., sygn. akt I ACa 697/12). Krzywdy wyrządzone w sposób niezamierzony popełnione w uniesieniu, rozdrażnieniu spowodowanym zachowaniem się darczyńcy nie są rażącą niewdzięcznością (postanowienie SN z 29.09.1969, sygn. akt III CZP 63/69, wyrok SA w Krakowie z 20.12.2012 r., sygn. akt I ACa 1234/12). W rozstrzyganiu, czy doszło do rażącej niewdzięczności, trzeba zbadać motywy działania obdarowanego (czy nie było ono prowokowane przez darczyńcę, np. wyrok SN z 30.0.1997 r., sygn. akt I CKN 170/97) oraz źródło konfliktu stron (SN z 9.10.2014 r., sygn. akt I CSK 556/13). Działania będące w ramach zwykłych konfliktów rodzinnych w określonym środowisku nie są rażącą niewdzięcznością (np. wyrok SA w Szczecinie z 17.10.2012 r.). „Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują nie tylko czyny nieumyślne obdarowanego, ale także drobne czyny umyślne, jeżeli nie wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku. W podobny sposób należy potraktować incydentalne sprzeczki, zwłaszcza sprowokowane; nie uzasadnia bowiem odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach, czy warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów” (wyrok SA w Krakowie z 24.06.2021 r., sygn. akt I ACa 73/20).

W orzecznictwie i doktrynie podkreśla się, że każdy przypadek musi podlegać indywidualnej ocenie. Szczególnie w przypadkach z opisu niejednoznacznych, często duże znaczenie ma treść przeprowadzonych dowodów, w tym przesłuchania świadków. Ponadto trzeba mieć na względzie, że w każdym orzeczeniu jest jeszcze element subiektywny: ocena konkretnego sędziego, stąd też z góry trudno jednoznacznie określać, jaka treść orzeczenia najprawdopodobniej zapadnie.

Wybór męża i zerwanie kontaktów z darczyńcą

W opisanym przypadku w świetle orzecznictwa można stwierdzić, że rażącą niewdzięcznością nie jest to, że Pani dokonywała własnych wyborów życiowych, w tym wyboru męża, co darczyńcy mogło się nie podobać. Rażącą niewdzięcznością nie jest także z automatu zerwanie przez strony kontaktu (zgodnie z postanowieniem SN z 19.07.2019 r., sygn. akt II CSK: „Narastający dwustronny konflikt, nawet jeśli stał się przyczyną zerwania stosunków rodzinnych nie stanowi dowodu na wystąpienie rażącej niewdzięczności”). Jednak w orzecznictwie w konkretnych przypadkach stwierdzano, że rażącą niewdzięcznością jest pozbawienie darczyńcy opieki, zainteresowania. Rażąca niewdzięczność może polegać na zaniechaniu działań obdarowanego wobec darczyńcy, jeżeli bliska więź pokrewieństwa wymagałaby jednak podjęcia działań aktywnych, polegających zwłaszcza na zapewnieniu darczyńcy (osobie bliskiej) stosownej pomocy w jej sprawach osobistych (wyrok SN z 19.03.2009 r., sygn. akt III CSK 307/08). Jak wskazał sąd w uzasadnieniu tego wyroku:

„Należy bowiem zaznaczyć, że rażąca niewdzięczność może polegać także na zaniechaniu działań obdarowanego wobec darczyńcy, jeżeli bliska więź pokrewieństwa wymagałaby jednak podjęcia działań aktywnych, polegających zwłaszcza na zapewnieniu darczyńcy (osobie bliskiej) stosownej pomocy w jej sprawach osobistych. Tymczasem Sąd Apelacyjny ustalił, że mimo wieku i stanu zdrowia powódki, pozwana mieszkająca w jednym domu z matką, nie świadczy jej żadnej pomocy, nie interesuje się w ogóle losem matki. Sytuacja taka trwa co najmniej od kilku lat, co może oznaczać już trwałą postawę pozwanej w tym zakresie. Nie sposób nie zauważyć, że zamieszkanie w jednym domu znacznie ułatwia możliwość świadczenia wspomnianej pomocy, a przynajmniej – ujawnienie woli gotowości takiej pomocy. Nie usprawiedliwia pozwanej w tej mierze praca zawodowa i potrzeba wychowywania własnych dzieci.”

U Pani jest nieco inna sytuacja – Pani zamieszkuje daleko, z rodzicami jest siostra, niemniej jednak sąd może brać pod uwagę, czy na miarę potrzeb rodziców mogą oni liczyć na Pani gotowość świadczenia pomocy. W tym aspekcie znaczenie będą miały także oczekiwania i motywy rodziców w chwili dokonania darowizny. Jak podaje się w doktrynie i orzecznictwie:

„Pewne znaczenie w ramach oceny zachowania się obdarowanego mogą mieć motywy przyświecające dokonaniu darowizny (w wyroku z dnia 6 października 2004 r., II CK 39/04, LEX nr 1448701, Sąd Najwyższy przypisał istotne znaczenie temu, że obdarowany wiedział, iż przyczyną dokonania darowizny było dążenie darczyńcy do zapewnienia sobie opieki i pomocy ze strony obdarowanego, i miał świadomość, że w przekonaniu darczyńcy gwarancją wywiązania się obdarowanego z tej moralnej powinności jest jego zamieszkiwanie w darowanej nieruchomości; w ocenie Sądu Najwyższego wpływa to na ocenę kategorycznej odmowy zamieszkiwania w darowanej nieruchomości i zapowiedzi wynajęcia piętra domu pod kątem rażącej niewdzięczności” (red. J. Gudowski, Komentarz do art. 898).

Jednak „o rażącej niewdzięczności nie można także mówić, gdy obdarowany nie wiedział o chorobie darczyńcy albo gdy darczyńca znajdował się pod właściwą opieką” (wyrok SN z dnia 25 listopada 1999 r., sygn. akt II CKN 600/98). Ten sam komentarz przytacza inną istotną kwestię i orzecznictwo.

W Pani sprawie także zatem znaczenie będzie miało zachowanie darczyńcy – tj. rzeczywiste obrażanie Pani i męża. W wyroku SA w Krakowie z 8.12.2020 r., sygn. akt I ACa 761/19, wskazano, że nie jest obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia ona dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione. W stanie faktycznym ww. sprawy sąd ocenił, że do zerwania kontaktów między powodem a jego córką doszło w znacznym stopniu w wyniku nagannego zachowania powoda i z jego winy i nie stwierdził rażącej niewdzięczności.

Wyrok sądu

W świetle powyższego orzecznictwa można wskazać, że w Pani przypadku jest bardziej prawdopodobne, że sąd nie wydałby orzeczenia o zwrocie przedmiotu darowizny, o ile nie ma sytuacji, w której ojciec pozostaje bez opieki i nie może liczyć na Pani pomoc, a konflikt wynika z przyczyny leżącej po jego stronie (brak akceptacji Pani wyboru życiowego, uzewnętrznianie negatywnej postawy wobec niego i wobec Pani męża), ale nie jest też niemożliwe wydanie orzeczenia przeciwnego, w szczególności jeśliby określone oczekiwania wobec Pani towarzyszyły zawarciu umowy darowizny (gdy sąd weźmie pod uwagę oczekiwania ojca, pozostawienie go bez oczekiwanego z Pani strony wsparcia, pogłębianie choroby z uwagi na Pani nieutrzymywanie kontaktu – o ile to prawda). Tak jak wskazałam na wstępie, trudno jest to jednoznacznie stwierdzić przed poznaniem treści wszystkich prowadzonych dowodów, znając jedynie punkt widzenia jednej ze stron.