Groźba cofnięcia darowizny, której przedmiot ma już innego właściciela

Kiedy darczyńca może odwołać darowiznę mieszkania?

Pana mama podarowała mieszkanie (udział w mieszkaniu) Pana bratu. Na Pana rzecz nie zbyła udziału we własności mieszkania. Nie był Pan stroną umowy darowizny, którą Pana mama zawarła w celu zbycia mieszkania.

Stosownie do art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności”.

W stosunku do swojej mamy nie jest Pan obdarowanym i dlatego w stosunku do Pana mama nie może odwołać darowizny, którą uczyniła na rzecz brata.

Pana mama mogłaby co najwyżej odwołać darowiznę na rzecz Pana brata, ale tylko w przypadku, gdyby dopuścił się on rażącej niewdzięczności wobec niej. To brat otrzymał od swojej mamy bezpłatne przysporzenie majątkowe.

To, że Pan nabył w drodze darowizny od brata mieszkanie, które wcześniej otrzymał od mamy, nie powoduje, że swoje oświadczenie o odwołaniu darowizny Pana mama może skierować do Pana.

Nawet jeżeli dopuszczał się Pan rażącej niewdzięczności wobec mamy (o czym trudno mówić, skoro zapewnia Pan mamie nieodpłatne korzystanie z mieszkania), to i tak mama nie mogłaby odwołać darowizny, ponieważ nie był Pan stroną umowy darowizny.

Darowiznę na rzecz Pana mógłby odwołać ewentualnie brat.

Pana mama nie może ot tak odwołać darowizny na rzecz brata, choć w chwili obecnej żałuje, iż tej darowizny dokonała, bo nie chce już z Panem mieszkać.

Zawierając umowę darowizny, Pana mama miała świadomość skutków takiego rozporządzenia swoją rzeczą i tego, że po podarowaniu synowi mieszkania sama nie będzie właścicielem mieszkania.

Jak już wskazałem powyżej, odwołanie darowizny może nastąpić wyłącznie z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Przepisy prawa nie definiują, czym jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, która stanowi podstawę odwołania darowizny już wykonanej.

Czym jest rażąca niewdzięczność

Zgodnie z orzecznictwem sądów, za rażącą niewdzięczność uznaje się zachowanie obdarowanego – działania lub zaniechania, które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Chodzi przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy, np. przeciwko zdrowiu, życiu, czci, mieniu oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą – np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby i w starości czy niewywiązywanie się z obowiązków alimentacyjnych.

Za rażącą niewdzięczność mogą być uznane takie nieprzyjazne działania (zaniechania), które nacechowane są elementem umyślności i ukierunkowanego nastawienia na czynienie darczyńcy na złość czy krzywdzenie go.

Krzywdy i przykrości, jakie obdarowany uczyni darczyńcy, działając impulsywnie, mieszczące się w granicach konfliktów życia codziennego, z reguły nie są uznawane za rażącą niewdzięczność.

Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny

W przypadku, gdyby mama skutecznie odwołała darowiznę uczynioną na rzecz brata (z powodu jego rażącej niewdzięczności), to ze względu na to, że brat darował Panu mieszkanie otrzymane od mamy, mógłby Pan być zobowiązany do wydania korzyści, którą Pan uzyskał.

Stosownie do art. 898 § 2 K.c. „zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

W Pana sytuacji z przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia istotny byłby art. 407 K.c.: „jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby [brat], rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie [Pan otrzymał darowiznę od brata], obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią [czyli na Pana]”.

W kwestii drugiego pytania – w przypadku kiedy mama skutecznie odwołałaby darowiznę, to odwołanie dotyczyłoby udziału w mieszkaniu, jaki podarowała bratu.

Darowizna mieszkania przez oboje rodziców a ich udziały we własności tego mieszkania

Mieszkanie wchodziło w skład majątku wspólnego małżeńskiego Pana rodziców. W chwili rozwodu wspólność ustawowa małżeńska ustała i rodzice stali się współwłaścicielami mieszkania na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych.

Zgodnie z domniemaniem zawartym w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, w art. 43 § 1, „oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym”.

Jeżeli Pana rodzice podarowali bratu mieszkanie, to należy uznać, iż Pana mama podarowała mu przypadający jej udział 1/2 we własności mieszkania. Gdyby więc odwołała skutecznie darowiznę, to, biorąc pod uwagę art. 407 Kodeksu cywilnego, na Panu spoczywałby obowiązek przeniesienia na rzecz mamy udziału otrzymanego od niej. W tej chwili nie jest to możliwe, bo Pan zbył darowaną Panu przez brata nieruchomość. Wobec tego, gdyby Pana mama skutecznie odwołała darowiznę, to na podstawie art. 407 Kodeksu cywilnego byłby Pan zobowiązany do zapłaty na rzecz mamy kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości udziału we własności, jaki mama podarowała bratu. Podstawę obliczenia tej wartości stanowiłby stan mieszkania w chwili darowizny, a ceny obowiązujące w dniu dzisiejszym.