Fikcyjne małżeństwo z Tunezyjczykiem

Zawarcie małżeństwa w celu obejścia przepisów o legalizacji pobytu

Z uwagi na to, że nie widziałam żadnych dokumentów dotyczących opisywanej przez Panią sprawy i nie znam powodów prowadzenia postępowania, mogę tylko na podstawie tych skromnych informacji i na zasadzie domysłu przedstawić ewentualny stan prawny.

Zjawisko małżeństw zawieranych w celu obejścia przepisów o legalizacji pobytu, znane od dawna w Europie Zachodniej czy Stanach Zjednoczonych, pojawiło się jakiś czas temu także w Polsce. W polskim prawie cywilnym i rodzinnym nie ma jednak do tej pory definicji fikcyjnego małżeństwa i żadnej sankcji za jego zawarcie – ani prawnokarnej, ani cywilnoprawnej.

W polskim prawie nie ma też pojęcia fikcyjnego ślubu, w związku z czym nie może to być to przedmiotem postępowanie w urzędzie stanu cywilnego. Polakowi czy Polce sprawa uchodzi na sucho. W przypadku cudzoziemca jednak sytuacja jest już poważniejsza.

Na całym obszarze Schengen prowadzone są tzw. kontrole mobilne obcokrajowców (obywateli państw spoza Unii), mające na celu sprawdzenie posiadania przez cudzoziemców dokumentów uprawniających ich do wjazdu oraz pobytu w strefie Schengen. 

Kontrola legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez organy Straży Granicznej i Policji

W Polsce są to organy Straży Granicznej i Policji, które sprawują kontrolę legalności pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Funkcjonariusz Służby Celnej, Straży Granicznej i Policji lub upoważniony przez szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub wojewodę pracownik przeprowadzający kontrolę może żądać okazania:

1. dokumentów i zezwoleń uprawniających cudzoziemca do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2. środków utrzymania na czas trwania planowanego pobytu oraz na powrót do państwa pochodzenia lub na tranzyt albo dokumentu potwierdzającego możliwość uzyskania takich środków zgodnie z prawem, o którym mowa w art. 15 ust. 1 pkt 2 lit. b, od cudzoziemca przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, wizy lub umowy międzynarodowej o zniesieniu obowiązku wizowego lub jednostronnego zniesienia obowiązku wizowego, lub wobec którego stosuje się częściowe lub całkowite zniesienie obowiązku wizowego, zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniającym państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu;
3. dokumentów uprawniających cudzoziemca do wykonywania pracy, prowadzenia działalności gospodarczej oraz powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi.

Uwarunkowania prawne legalności pobytu na terytorium Polski uregulowane są w u ustawie z dnia 13 czerwca 2003 o cudzoziemcach (j.t. Dz. U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573), ustawie z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz w ustawie z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin.

Zawarcie fikcyjnego małżeństwa z cudzoziemcem

Pojęcie fikcyjnego małżeństwa funkcjonuje obecnie* jedynie w przepisach ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach. Określono tam przesłanki pozwalające stwierdzić, iż dany związek został zawarty jedynie w celu uzyskania legalnego pobytu na terytorium Polski, z czym przepisy wiążą określone konsekwencje w sferze prawa administracyjnego oraz karnego.

I tak: art. 55 ust. 1 wspomnianej ustawy mówi, iż „organ prowadzący postępowanie o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony cudzoziemcowi będącemu małżonkiem obywatela polskiego lub małżonkiem cudzoziemca zamieszkującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o którym mowa w art. 54, ustala, czy związek małżeński nie został zawarty w celu obejścia przez cudzoziemca przepisów o udzielaniu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że:

1) jedno z małżonków przyjęło korzyść majątkową w zamian za wyrażenie zgody na zawarcie małżeństwa, o ile nie wynika to ze zwyczaju ugruntowanego w danym państwie lub grupie społecznej;

2) małżonkowie nie wypełniają prawnych obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa;

3) małżonkowie nie zamieszkują wspólnie;

4) małżonkowie nie spotkali się nigdy przed zawarciem małżeństwa;

5) małżonkowie nie mówią językiem zrozumiałym dla obojga;

6) małżonkowie nie są zgodni co do dotyczących ich danych osobowych i innych istotnych okoliczności, które ich dotyczą;

7) jedno z małżonków lub oboje małżonkowie w przeszłości zawierali już małżeństwa dla pozoru”.

Art. 57 ust. 1 mówi natomiast, iż „cudzoziemcowi odmawia się udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, jeżeli:

1) nie spełnia wymogów, o których mowa w art. 53-53b;

2) jego dane znajdują się w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany;

2a) jego dane znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu;

3) okoliczności sprawy wskazują, że cel wjazdu lub pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest lub będzie inny niż deklarowany;

4) podstawą ubiegania się o zezwolenie jest zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim lub cudzoziemcem zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o którym mowa w art. 54, a związek małżeński został zawarty w celu obejścia przepisów o udzielaniu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony”.

Co grozi za zawarcie małżeństwa z cudzoziemcem w celu ułatwienia mu legalizacji pobytu na terytorium Polski?

Zawarcie małżeństwa z cudzoziemcem w celu ułatwienia mu legalizacji pobytu na terytorium Polski podlega sankcjom karnym zgodnie z treścią art. 264 i 264a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny , które stanowią, iż : 

Art. 264:

§ 2. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, używając przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 3. Kto organizuje innym osobom przekraczanie wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Art. 264a:

§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, umożliwia lub ułatwia innej osobie pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew przepisom, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach, gdy sprawca nie osiągnął korzyści majątkowej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia

Odpowiedzialność karną za umożliwienie lub ułatwienie cudzoziemcowi pobytu na terytorium Polski

Przepisy te wprowadzają odpowiedzialność karną za umożliwienie lub ułatwienie cudzoziemcowi pobytu na terytorium Polski.

Jedną z form popełnienia tego przestępstwa jest także zawarcie przez obywatela polskiego związku małżeńskiego z cudzoziemcem, ponieważ jest to instytucja, która gwarantuje cudzoziemcowi – małżonkowi Polaka szereg ważnych uprawnień i gwarancji.

Obejście przepisów w celu ułatwienia legalizacji pobytu cudzoziemców może zatem dotyczyć tylko takich małżeństw, co do których organ administracyjny wypowiedział się w sposób jednoznaczny, iż są zawarte w celu obejścia przepisów prawa na podst. art. 55 ustawy o cudzoziemcach.

Przepisy karne w ustawie o cudzoziemcach stanowią, iż:

„Art. 148:

1. Kto:

1) przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nie posiadając do tego tytułu prawnego,

2) na żądanie uprawnionych organów nie okazuje dokumentów i zezwoleń uprawniających go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na tym terytorium,

3) uchyla się od obowiązku wymiany karty pobytu, polskiego dokumentu podróży dla cudzoziemca lub polskiego dokumentu tożsamości cudzoziemca,

4) nie wykonuje obowiązku opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określonego w decyzji o wydaleniu wydanej na podstawie art. 88 ust. 1,

5) nie wykonuje obowiązku zgłaszania się w określonych odstępach czasu do organu wskazanego w decyzji o wydaleniu,

6) opuszcza miejsce zamieszkania wyznaczone mu w decyzji o wydaleniu,

7) nie opuszcza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie określonym w decyzji:

a) o odmowie udzielenia lub cofnięciu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,

b) o cofnięciu zezwolenia na osiedlenie się,

c) o cofnięciu zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE,

d) o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

8) nie zawiadamia o utracie karty pobytu, polskiego dokumentu podróży dla cudzoziemca lub polskiego dokumentu tożsamości cudzoziemca, w terminie, o którym mowa w art. 79 ust. 1,

9) nie zwraca znalezionej karty pobytu, polskiego dokumentu podróży dla cudzoziemca lub polskiego dokumentu tożsamości cudzoziemca w przypadku, gdy wydano mu nową kartę pobytu lub nowy dokument, w terminie, o którym mowa w art. 79 ust. 2,

10) wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego i:

a) przebywa poza strefą przygraniczną, w ramach której posiadacz zezwolenia jest uprawniony do przemieszczania się, albo

b) nie opuszcza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po upływie okresu pobytu określonego w tym zezwoleniu

– podlega karze grzywny”.

Ponadto zgodnie powyższą ustawą cudzoziemcowi wydaje się decyzję o wydaleniu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, m.in. jeżeli przebywa na tym terytorium bez ważnej wizy, jeżeli jest wymagana, lub innego ważnego dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu na tym terytorium.

Reasumując: myślę, że postępowanie jest prowadzone pod kątem sprawdzenia posiadania przez męża Pani znajomej dokumentów uprawniających go do wjazdu oraz pobytu w strefie Schengen. Natomiast co do Pani – na razie zeznawała Pani w sprawie jako świadek, nie jako podejrzana czy oskarżona. Dlatego też nie ma powodu, aby myśleć o obronie.

Oczywiście nie jestem w stanie przewidzieć, jak sprawa się rozwinie, czy też może niebawem zakończy. Na tym etapie postępowanie dotyczy jednak wyłącznie cudzoziemca, który zawarł fikcyjne małżeństwo z Pani znajomą.

* Stan z dnia 2 czerwca 2013 r.