Dziedziczenie spadku po siostrze – zachowek

Czy brat jest osobą uprawnioną do zachowku po siostrze?

W sprawie zachowku decydujące znaczenie ma art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Powyższy przepis wskazuje, jakie osoby są uprawnione do zachowku. Są to wyłącznie zstępni (dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Nie ma możliwości ubiegania się o zachowek innych osób niż te wymienione w art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, w tym również przez rodzeństwo.

Pan jako brat nie jest osobą uprawnioną do zachowku po swojej siostrze.

To, że Pańska siostra zapowiedziała przed swoją śmiercią, że chce zmienić testament, nie może być w szczególności poczytane za odwołanie testamentu, czy też sporządzenie testamentu ustnego.

W jaki sposób może nastąpić odwołanie testamentu?

Według art. 946 Kodeksu cywilnego odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Należy też pamiętać, iż tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu Kodeksu cywilnego.

Odnośnie testamentu ustnego to może on być sporządzony wyłącznie w stanie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Co więcej, aby testament ustny był ważny, spadkodawca musi oświadczyć swoją wolę przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Kto ponosi koszty pogrzebu spadkodawcy?

Jeżeli chodzi o koszty pogrzebu poniesione przez Pana, to należy wskazać, iż zgodnie z art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku.

Koszty pogrzebu wchodzą do spadku jako dług spadkowy, w zakresie odpowiadającym zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Odesłanie do zwyczajów przyjętych w danym środowisku oznacza, że obliczenie wysokości tych kosztów musi być dokonane przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy. Do kosztów pogrzebu należy zaliczyć także koszt nagrobka, jeżeli w środowisku spadkodawcy w zwyczaju jest wystawianie nagrobków.

Jeżeli jednak otrzymał Pan z ZUS zasiłek pogrzebowy, to ciężarem obciążającym spadek będą te koszty pogrzebu (nieprzekraczające kosztu odpowiadającego miejscowym zwyczajom), które stanowiły nadwyżkę ponad kwotę zasiłku pogrzebowego.

Również jeżeli – stosownie do art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe – bank spadkodawczyni wypłacił kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu, to nie może Pan ubiegać się od spadkodawcy o zwrot tych kosztów.

Art. 55 ust. 1 Prawa bankowego wskazuje, iż w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów – w wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku.

Gdzie szukać testamentu i komu może być wydany?

Oryginał testamentu w formie aktu notarialnego prawdopodobnie znajduje się u notariusza. Przez 10 lat od dnia sporządzenia dokumentu notariusz musi go przechowywać w swojej kancelarii, a następnie testament trafia do archiwum. Notariusz zapewne wydał odpisy tego aktu notarialnego spadkodawczyni.

Wypisy aktu notarialnego wydaje się stronom aktu lub osobom, dla których zastrzeżono w akcie prawo otrzymania wypisu, a także ich następcom prawnym.

Za zgodą stron lub na podstawie prawomocnego postanowienia sądu okręgowego, w którego okręgu znajduje się kancelaria notariusza, wypis aktu notarialnego może być wydany także innym osobom. Sąd orzeka w tym przedmiocie w trybie postępowania nieprocesowego, po wysłuchaniu stron aktu notarialnego, jeżeli stawią się na wezwanie. Postanowienie sądu okręgowego nie podlega zaskarżeniu.

Natomiast informacje pisemne i inne dokumenty wydaje się osobom, na których żądanie zostały dokonane czynności notarialne. Jeżeli z treści stosunku prawnego to wynika, wydaje się je stronie, której czynność notarialna dotyczy.

Informacji ustnych o dokonanych czynnościach notariusz może jedynie udzielić instytucjom i osobom, które mają prawo otrzymać wypisy dokumentów stwierdzających te czynności.

Zgodnie z art. 646 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.

Jak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., sygn. akt: III CZP 14/2003 (Biuletyn Sądu Najwyższego 2003/6, str. 6), przewidziany w art. 646 K.p.c. obowiązek złożenia testamentu w sądzie spadku dotyczy również notariusza i obejmuje każdy testament, także testament odwołany.

Sąd w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku bada z urzędu, czy spadkodawca sporządził testament i gdzie się ten testament znajduje. Sąd może wezwać notariusza do przesłania testamentu.

Kiedy do spadku będzie powołane rodzeństwo?

Co do wariantu, gdyby okazało się, że nie ma testamentu, a więc miałoby miejsce dziedziczenie ustawowe: z listu wynika, że Pańska siostra nie miała dzieci (ani dalszych zstępnych, tzn. wnuków, prawnuków itd.), a jej mąż nie żyje. Zgodnie więc z art. 932 § 1 Kodeksu cywilnego, w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

Według § 3 art. 932 K.c. w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Jeżeli Państwa rodzice również nie żyli w chwili śmierci siostry, to zastosowanie będzie miał art. 932 § 4 K.c., zgodnie z którym, jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

Natomiast według art. 932 § 5 Kodeksu cywilnego, jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Jeżeli więc Pańska siostra zmarła bezpotomnie, nie miała męża w chwili śmierci, a także nie żyli jej rodzice, to dziedziczenie spadku po siostrze w drodze dziedziczenia ustawowego przypadłoby Panu jako jej bratu, ewentualnie pozostałemu rodzeństwu, o ile je miała, lub zstępnym tego rodzeństwa.

Powyższe przepisy stosuje się do spadków otwartych (spadek otwiera się w chwili śmierci spadkodawcy) od dnia 28 czerwca 2009 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2009 r. Nr 79, poz. 662).

Jeśli chodzi o dziedziczenie spadku otwartego przed 28 czerwca 2009 r., to będą miały zastosowanie przepisy obowiązujące wcześniej.

Według obowiązującego przed 28 czerwca 2009 r. art. 932 § 1 Kodeksu cywilnego, w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo.

Stosownie do art. 933 § 1 Kodeksu cywilnego, udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy (art. 933 § 2).

Według art. 933 § 3 Kodeksu cywilnego, jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa.

Art. 934 wskazywał, iż jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Jeżeli Pańska siostra zmarła przed 28 czerwca 2009 r., nie miała zstępnych, małżonka, a także rodziców, to dziedziczenie spadku po siostrze w myśl ustawy również przypadłoby Panu jako bratu, ewentualnie pozostałemu rodzeństwu spadkodawczyni lub ich zstępnym.